Մաս VI
Ինչո՞ւ ոչ մի կազմակերպություն չի մտածել Հայաստան հայրենադարձել Հայաստանի Առաջին Հանրապետության (1918-1920 թթ.) նախկին կառավարությունների ղեկավարների, նախարարների և ղեկավարների մարմինները, որ թաղված են Մերձավոր Արևելքում, Եվրոպայում և Ամերիկայում։
Կայծ Մինասյան
2020թ.Արցախում (Լեռնային Ղարաբաղում) հայերի պարտությունից հետո հանրային քննարկումներում գոյության փիլիսոփայական մակարդակի ճգնաժամ է բռնկվել։ Այս փորձնական ժամանակի ստեղծած ցնցումը ստիպել է հայերին, որպեսզի նրանք ծանր հարցեր սկսեն տալ և փորձել դիմակայել այդ խնդիրներին:
Ուկրաինայի պատերազմի ֆոնին Ադրբեջանի ագրեսիան Հայաստանի դեմ, մի շարք հարցեր է առաջացնում, որոնք կարելի է կառանձնացնել յոթ կետերով՝ անպատժելիություն, չեզոքություն, օրինականություն, անվտանգություն, միասնություն, իրականություն և ինքնիշխանություն:
Իրականություն
Հայերը իրականությունը շփոթում են ռեալիզմի հետ: Իրականությունը հավասարեցնում է ուժերի հավասարակշռությանը, և այդ նշանակում է պատասխանատվության զգացում ստանձնել սեփական ճակատագրի հանդեպ: Արդյո՞ք հայերը ցանկանում են հոգ տանել իրենց մասին, որպեսզի խուսափեն ներկա և գալիք ժամանակների սահմանափակումներից: Նրանք պիտի հստակ պատասխանեն: Ռեալիզմը միջազգային հարաբերություններում մտածողության սկզբունքի դպրոց է, ըստ որի խաղաղությունը ժամանակավոր է, քանի որ այն միշտ գալիս է երկու պատերազմների միջև, և որ քաոսից խուսափելու համար պետք է օգտվել ուժի իրավունքից։ Միջազգային խաղում հաշվի են առնվում միայն պետությունները, իսկ քաղաքացիական հասարակությունները արժեք չունեն: 1991 թվականից ի վեր Հայաստանում գործող տարբեր ռեժիմները խաղադրույք են կատարել միջազգային հարաբերությունների այս դասական դպրոցի վրա՝ հանուն ամենից առաջ պետության:
Պետությունն առաջնահերթություն չէր, սակայն այն պաշտպանում էր ռեժիմը և նրան պատկանողների արտոնությունները։
Իրականությունը կայանում է նրանում, որ պետք է հաշվի նստել անցյալի հետ՝ առանց նրա գերին դառնալու։ Եթե պետությունը Հայաստանում կազմավորված և կազմակերպված լիներ, անցյալի այս հարցով զբաղվելու կարիք չէր լինի։ Օրինակ բերենք՝ ինչո՞ւ ոչ մի կազմակերպություն չի մտածել Հայաստան հայրենադարձել Հայաստանի Առաջին Հանրապետության (1918-1920 թթ.) նախկին կառավարությունների ղեկավարների, նախարարների և ղեկավարների մարմինները, որ թաղված են Մերձավոր Արևելքում, Եվրոպայում և Ամերիկայում։ Սա կամրապնդեր պետության ազգային հիմքերը, հայերին կբերեր այլ հիշատակումների օրինակներ, քան միայն կոմունիստական շրջանի խամաճիկները։ Ինքնիշխանությունը սկսվում է հարգանք ցուցաբերելով նրանց հանդեպ, ովքեր պայքարել են դրա համար: Վրացյանի, Խատիսյանի, Օհանջանյանի, Վարանդյանի, Տեր Մինասյանի, Գոմսի, Շանթի, Կյուլխաթանյանի, Ահարոնյանի, Դարբինյանի մարմինների արտերկրում լինելը ոչ մի արժեք չունի։ Նրանք պետք է վերադառնան ինքնիշխան Հայաստան, քանի որ եթե բոլշևիկներն ու քեմալականները չհամագործակցեին 1918 թվականի Հայկական Հանրապետության դեմ, հավանաբար կմնային իրենց հայրենիքում։
Իրականությունը նաև բաղկացած է պատմությունից դասեր քաղելուց՝ անցյալի սխալները կրկնելուց խուսափելու համար: Պետք է վերընթերցել Վրացյանը և Խատիսյանը, Մանուկյանն ու Դարբինյանը, Սեպուհն ու Վարանդյանը, որպեսզի խուսափես սխալ ճանապարհից: Սա նշանակում է նպատակը հարմարեցնել միջոցներին, փոխել նպատակները, եթե դրանք անհասանելի են, ստեղծել կանխատեսման ռազմավարություն՝ նվազեցնելու սպառնալիքները, որոշումներ կայացնելը, մերժել ապակառուցողական մտածողությունը, գոռոզությունը, ավելորդությունները և մարդասպան գաղափարախոսությունները: Իրականությունը կայանում է նրանում, որ առաջնահերթություն տաս սոցիալական և քաղաքացիական ինտեգրմանը և հրաժարվես սոցիալական կամ ազգային ազատագրության գաղափարական ինդոկտրինացումից, որին հնարավոր չէ հասնել: Պետության իմաստը պարզապես աշխատելն է անհատներին պետության մեջ ինտեգրելու ուղղությամբ՝ պահպանելով նրանց ինքնավարությունը: Բայց ամենից առաջ իրականությունը եկեղեցին պետությունից տարանջատելն է։ Քանի դեռ կրոնի և քաղաքականության կապը խզված չէ, չի լինի արդյունավետ պետություն, քանի որ հայկական ինքնությունը, մասամբ հիմնված կրոնի, հավատքի, ավելորդության և անսահմանության թագավորության վրա հակասում է պետություն հասկացությանը։ Սա չի նշանակում սուզվել հակակղերականության մեջ, այլ ավելի շուտ հավատքը դարձնել խիստ անձնական և անձնական խնդիր: Մեզանից յուրաքանչյուրի սովորության մեջ անհատի քաղաքացիական բնավորությունը պետք է գերակա լինի կրոնականից։ Ոչ հակառակը: