2020 թվականի պատերազմի ընթացքում Ռուսաստանը ոչ միայն անկարող եղավ ապահովել հրադադարի իր ներկայացրած պլանը, այլև իրականում չցանկացավ ուժային լծակ կիրառել իր ռազմավարական դաշնակցի՝ Ադրբեջանի դեմ։
Արման Բաբաջանյան
2020 թվականի հոկտեմբերի 19-ին Արցախյան պատերազմի ամենաբարդ փուլում տեղի ունեցավ արտախորհրդարանական քաղաքական ուժերի երկրորդ հանդիպումը վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հետ, որին ի շարս այլ ուժերի մասնակցել եմ նաև ես։ Նախկինում արդեն տեղի էին ունեցել խորհրդակցություններ խորհրդարանական խմբակցությունների հետ, ինչպես նաև՝ Անվտանգության խորհրդի նիստ։
Հանդիպման ընթացքում վարչապետը ներկայացրեց մի առաջարկ, որը ներկայացվել էր Ռուսաստանի կողմից։ Նա տեղեկացրեց, որ հեռախոսազրույց է ունեցել Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ՝ հստակ հարց բարձրացնելով. ի՞նչը կարող է կանգնեցնել պատերազմը։ Պուտինը պատասխանել էր՝ այդ նպատակով անհրաժեշտ է ընդունել այն, ինչ հետագայում հայտնի դարձավ որպես «Լավրովի պլան»։
Այդ պլանի համաձայն՝ հայկական զինված ուժերը պետք է դուրս բերվեին Արցախի շրջակա հինգ շրջաններից՝ Աղդամ, Ֆիզուլի, Ջեբրայիլ, Կուբաթլու և Զանգելան։ Լաչինի և Քելբաջարի հարցը ժամանակավորապես մնար հայկական վերահսկողության ներքո, իսկ Արցախի կարգավիճակի հարցը՝ մղվեր ապագա բանակցությունների հարթակ։
Վարչապետ Փաշինյանը, չնայած ռազմաճակատի ծայրահեղ բարդ իրավիճակին, համաձայնել էր այդ պայմաններին՝ տեղեկացնելով Պուտինին, որ անհրաժեշտ է ժամանակ՝ քաղաքական դաշտում քննարկման և համախոհության հասնելու համար։ Քննարկումը, որը տևեց մինչև ժամը 20։00-ն, երբ նախատեսված էր վարչապետի հերթական խոսակցությունը Պուտինի հետ, ի ցույց դրեց քաղաքական դասի պատրաստակամությունը՝ պատերազմի դադարեցման նույնիսկ չափազանց ցավոտ տարբերակին համաձայնելու հարցում։
Սակայն հենց հաջորդ օրը հայտնի դարձավ, որ Պուտինի՝ Ալիևին Փաշինյանի համաձայնության մասին տեղյակ պահելուց հետո Ադրբեջանը կտրուկ մերժել էր հրադադարի առաջարկը։ Սա հանգեցրեց մի պարզ, սակայն խորքային բացահայտման. Ռուսաստանը, որպես միջնորդ երկիր, չուներ ո՛չ քաղաքական կամք, ո՛չ էլ գործնական ազդեցություն՝ հակամարտության սրացման հիմնական նախաձեռնողին՝ Ադրբեջանին, զսպելու համար։ Այլ կերպ ասած, Ռուսաստանի նախագահի միջնորդությունն իրականում ձևական բնույթ էր կրում, քանի որ նա անկարող գտնվեց կամ չցանկացավ իրական ազդեցություն գործադրել Բաքվի նկատմամբ։
Հետևաբար, «Լավրովի պլանի» շուրջ ստեղծված դիվանագիտական շրջանակը, որքան էլ կարող էր դիտարկվել որպես պատերազմը կանգնեցնելու վերջին հնարավորություններից մեկը, փաստացի անհետացավ՝ Ռուսաստանի անգործության և նրա դաշնակցային պարտավորություններից խուսափելու հետևանքով։ Սա նաև վկայությունն էր այն իրողության, որ 2020 թվականի պատերազմի ընթացքում Ռուսաստանը ոչ միայն անկարող եղավ ապահովել հրադադարի իր ներկայացրած պլանը, այլև իրականում չցանկացավ ուժային լծակ կիրառել իր ռազմավարական դաշնակցի՝ Ադրբեջանի դեմ։
Այս իրադարձությունները ևս մեկ անգամ ի ցույց են դնում՝ որքան խոցելի էր և մոլորեցնող Հայաստանի հույսը Ռուսաստանի՝ որպես անվտանգության երաշխավորի, դերի վրա։ Պատերազմի դաժանագույն պահին, երբ Հայաստանն ընդունում էր ցավալի փոխզիջման առաջարկ, Ռուսաստանը ոչ միայն չկարողացավ կիրառել իր միջնորդական ազդեցությունը, այլ դրանով իսկ անուղղակի կերպով նպաստեց պատերազմի շարունակությանը, խորացմանը և Հայաստանի ջախջախիչ պարտությանը։