Պատերազմը Քանդում Է Ռուսաստանը

Անցած տարի Հայաստանը սառեցրեց իր մասնակցությունը Ռուսաստանի և հարևանների հետ ունեցած պաշտպանական դաշինքին՝ այն բանից հետո, երբ Մոսկվան օգնություն չցուցաբերեց 2022 թվականի հայ-ադրբեջանական բախումների ընթացքում, և Երևանը սպառնաց լիովին դուրս գալ դաշինքից։ 

Bloomberg

Bloomberg-ը գրում է

Երբ Վլադիմիր Պուտինը միանա Տաջիկստանում անցկացվող նախկին խորհրդային հանրապետությունների գագաթնաժողովին, հավանական է, որ բանակցությունների սեղանի շուրջ հավաքված առաջնորդները հայտարարեն Ռուսաստանի հետ ունեցած իրենց սերտ կապերի մասին։ Իրականում, նրանցից շատերը Ուկրաինայի պատերազմի մեկնարկից ի վեր աստիճանաբար հեռանում են Մոսկվայից։ Կենտրոնական Ասիայում և Կովկասում՝ այնպիսի երկրներ, ինչպիսիք են Ղազախստանը, Հայաստանը և Ադրբեջանը, երբեմն համարվում էին Ռուսաստանի ազդեցության անբաժան մաս։ Այսօր դրանք խորացնում են իրենց կապերը Չինաստանի, Եվրամիության, Թուրքիայի կամ Պարսից ծոցի երկրների հետ՝ փորձելով ապահովագրել իրենց՝ Կրեմլի հետագա ագրեսիայից։

Մոսկվայից հեռանալու այս միտումը «պայմանավորված է վախով», նշում է Կառնեգի կենտրոնի Ռուսաստանի և Եվրասիայի բաժնի տնօրեն Ալեքսանդր Գաբուևը։ «Նրանք փորձում են ապահովագրել իրենց ռիսկերը և փնտրում են առավելագույնս Ռուսաստանից անկախանալու ուղիներ», — ասել է նա։

Ռուսաստանի՝ Ուկրաինայի դեմ արդեն չորրորդ տարում ընթացող  պատերազմը ստիպեց այդ պետություններին վերանայել իրենց անվտանգության սպառնալիքները՝ այն բանից հետո, երբ Պուտինը հստակ ցույց տվեց, որ պատրաստ է ուժ կիրառել՝ վերադառնալու երբեմնի Ռուսական կայսրության կազմում եղած տարածքները կամ պաշտպանելու արտերկրում ապրող ռուսներին։ Ռուսաստանի նախագահն այժմ գտնվում է Տաջիկստանի մայրաքաղաք Դուշանբեում, որտեղ անցկացվում է «Ռուսաստան–Կենտրոնական Ասիա» գագաթնաժողովը, որին հաջորդելու են հանդիպումներ նախկին ԽՍՀՄ երկրների ղեկավարների հետ՝ Անկախ Պետությունների Համագործակցության շրջանակում։

Բացի Մոսկվայի ենթադրյալ սպառնալիքից, պատերազմը կլանում է Ռուսաստանի տնտեսական և ռազմական ռեսուրսները և կենտրոնացնում է բարձր մակարդակի պաշտոնյաների ուշադրությունը։ Մինչ Կրեմլում ոմանք մտահոգված են Մոսկվայի դիրքերի թուլացմամբ, այլ խոշոր ուժեր արդեն մտնում են խաղի մեջ։

Վերջին երկու տարիների ընթացքում Չինաստանի առևտրաշրջանառությունը Կենտրոնական Ասիայի հինգ հանրապետությունների հետ աճել է մեկ երրորդով, իսկ հունիսին ՉԺՀ նախագահ Սի Ցզինպինը այցելել է Ղազախստան։

Օգոստոսին Դոնալդ Թրամփը հրավիրել է Հայաստանի և Ադրբեջանի առաջնորդներին Սպիտակ տուն՝ այն բանից հետո, երբ օգնել էր նրանց միջև խաղաղության համաձայնության կնքմանը, և ստացավ բացառիկ իրավունքներ ԱՄՆ-ի համար՝ զարգացնելու «Թրամփի միջազգային խաղաղության և բարգավաճման ուղին», որը անցնելու է Հայաստանի տարածքով և կապելու է Ադրբեջանը իր Նախիջևանի էքսկլավի հետ։ Թուրքիան ևս տեսնում է նոր հնարավորություններ սահմանների և տրանսպորտային ուղիների բացման մեջ․ նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը երեքշաբթի միացել է Ադրբեջանի կազմակերպած թյուրքալեզու երկրների գագաթնաժողովին։ Ապրիլին ԵՄ պաշտոնյաները հանդիպել են Կենտրոնական Ասիայի երկրների առաջնորդների հետ։

«Ռուսաստանը միշտ չէ, որ կարող է արտացոլել իր ուժը արտերկրում, երբ ռեսուրսները ներգրավված են Ուկրաինայում… դրանք արդեն ցրված են, և առաջնահերթությունը մնում է պատերազմը», — նշել է Լոնդոնի Թագավորական Միացյալ պաշտպանության հետազոտական ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող Էմիլի Ֆերիսը։

Ակնհայտ է, որ Մոսկվան դեռևս պահպանում է իր զգալի քաղաքական, տնտեսական և ռազմական ազդեցությունը տարածաշրջանում․ Ռուսաստանում աշխատող միլիոնավոր միգրանտներ իրենց երկրներ են ուղարկում դրամական փոխանցումներ, որոնք խթանում են տեղական տնտեսությունը։ Ղազախստանը, Ղրղզստանը և Հայաստանը Ռուսաստանի գլխավորությամբ միացյալ մաքսային գոտու անդամ են։ Սա նշանակում է, որ նոր կապեր ստեղծելու հնարավորությունը այլ տերությունների հետ կարող է վերանալ՝ հենց որ ավարտվի Ուկրաինայի պատերազմը, ինչը լրացուցիչ շտապողականություն է հաղորդում Մոսկվայից հեռանալու այս ջանքերին։

«Պուտինի ազդեցությունը թուլացել է, բայց ոչ երկարաժամկետ», — ասել է տնտեսագետ Վլադիսլավ Ինոզեմցևը։ «Արևմուտքը հազվադեպ է օգտվում նման պահերից», — ավելացրել է նա՝ մատնանշելով, որ Ղազախստանը վերջերս ընտրել է ռուսական պետական «Ռոսատոմ» կորպորացիային՝ իր առաջին ատոմակայանի շինարարությամբ զբաղվող կոնսորցիումը ղեկավարելու համար՝ չնայած մրցույթին մասնակցում էին նաև չինական, ֆրանսիական և հարավկորեական ընկերություններ։

Բայց առնվազն այս պահին Մոսկվան ունի մրցակիցներ։

Չինաստանը ընդլայնում է իր կապերը Սի Ցզինպինի նշանավոր ներդրումային ծրագրի՝ «Մեկ գոտի, մեկ ուղի» նախաձեռնության շրջանակում և արդեն առաջ է անցել Ռուսաստանից՝ դառնալով ինչպես Ղազախստանի, այնպես էլ Ուզբեկստանի՝ տարածաշրջանի երկու խոշորագույն տնտեսությունների, գլխավոր առևտրային գործընկերը։ Պեկինը նախատեսում է կառուցել երրորդ երկաթուղային գիծը Ղազախստանի հետ, որը Սիի այցի ընթացքում կնքեց 24 միլիարդ դոլարի պայմանագրեր չինական գործընկերների հետ։

«Այսօր Ռուսաստանի ներկայությունն Ուզբեկստանում զգալիորեն նվազել է… Չինացիները առանց հապաղելու լցնում են այդ վակուումը», — ասել է Rothschild & Co ներդրումային բանկի ԱՊՀ տարածաշրջանի ղեկավար Ջովաննա Սալվետտին։ Բայց ոչ միայն Չինաստանը։ ԵՄ-ն ստորագրել է ռազմավարական գործընկերության համաձայնագիր Ղազախստանի, Ուզբեկստանի, Թուրքմենստանի, Տաջիկստանի և Ղրղզստանի հետ, որը ներառում է մինչև 12 միլիարդ եվրոներդրումային ծրագիր՝ ուղղված տրանսպորտային կապերի զարգացմանը, կարևոր հանքային պաշարների արդյունահանմանը և էներգետիկային։

Կենտրոնական Ասիայի երկրները նաև համաձայնել են ակտիվացնել ջանքերը՝ կանխելու, որ ընկերությունները շրջանցեն Ռուսաստանի ռազմական մեքենայի դեմ սահմանված պատժամիջոցները, մինչդեռ ԵՄ-ն զարգացնում է տարածաշրջանով անցնող առևտրային երթուղիներ, որոնք շրջանցում են Ռուսաստանը և կապում Չինաստանը Թուրքիայի ու այնուհետև Եվրոպայի հետ։ Արաբական պետությունները ևս ակտիվացրել են իրենց ներգրավվածությունը տարածաշրջանի գործերում այն բանից հետո, երբ Սաուդյան Արաբիան 2023-ին անցկացրեց Պարսից ծոցի համագործակցության խորհրդի և Կենտրոնական Ասիայի երկրների առաջին գագաթնաժողովը, թեև երկրորդ գագաթնաժողովը, որը նախատեսված էր մայիսին Ուզբեկստանում, անորոշ ժամկետով հետաձգվեց առանց պատճառաբանության։

Անցած տարի Հայաստանը սառեցրեց իր մասնակցությունը Ռուսաստանի և հարևանների հետ ունեցած պաշտպանական դաշինքին՝ այն բանից հետո, երբ Մոսկվան օգնություն չցուցաբերեց 2022 թվականի հայ-ադրբեջանական բախումների ընթացքում, և Երևանը սպառնաց լիովին դուրս գալ դաշինքից։ Հայաստանի պաշտոնյաներն այսօր էլ ձգտում են ավելի սերտ հարաբերությունների ԵՄ-ի հետ, իսկ 2023 թվականին բացահայտ մարտահրավեր նետեցին Կրեմլին՝ վավերացնելով անդամակցությունը Միջազգային քրեական դատարանին, որը ձերբակալության պատվեր է տվել Պուտինի նկատմամբ։

Ղազախստանի նախագահ Քասիմ-Ժոմարտ Տոկաևը հրաժարվել է աջակցել Ռուսաստանի պատերազմին Ուկրաինայում՝ չնայած Կրեմլի ճնշումներին, և անցյալ ամիս Նյու Յորքում ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի ժամանակ հանդիպել է իր ուկրաինացի գործընկեր Վլադիմիր Զելենսկու հետ։ Օգոստոսին նա ասել է Զելենսկուն, որ պաշտպանում է միջազգային անվտանգության երաշխիքները՝ Ուկրաինայի անկախությունը ամրապնդելու համար։

PRISM Strategic Intelligence Ltd ընկերության (Լոնդոն) գործընկեր Քեյթ Մելլինսոնը նշել է, որ Ուկրաինայի պատերազմի սկզբից ի վեր Ռուսաստանի հարևան երկրները ձգտում են հավասարակշռել իրենց հարաբերությունները տարբեր տերությունների միջև՝ պաշտպանվելու Մոսկվայի ազդեցությունից։

«Կենտրոնական Ասիայի երկրների համար Ուկրաինայի դեմ իրականացված լայնածավալ ներխուժման գլխավոր դասը այն է, որ Ռուսաստանը իր ռազմավարական նպատակներին հավատարիմ է մնում՝ անկախ ծախսերից», — ասել է նա։

Աղբյուրը՝

bloomberg.com/news/articles/2025-10-09/kazakhstan-armenia-azerbaijan-turn-away-from-putin-s-russia