Նիկոլ Փաշինյանը հայտնվել է ամենաբարդ իրավիճակի մեջ՝ մասնավորապես այդ փաստաթղթերի և անվտանգության գնահատականների մասին բավականաչափ ինֆորմացված չլինելու պատճառով։
Արամ Սարգսյան
FreeNews Armenia TV-ն զրուցել է «Հանրապետություն» կուսակցության նախագահ Արամ Սարգսյանի հետ։ Զրույցը կենտրոնանում է Հայաստանի ռազմավարական և ներքին առանցքային հարցերի վրա՝ վերլուծելով վերջերս գաղտնազերծված պատմական փաստաթղթերը։ Քննարկման մեծ մասը նվիրված է Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ բանակցություններին, մասնավորապես՝ Մեղրիի փոխանակման տարբերակին, որի մտահղացումը նա վերագրում է Ռոբերտ Քոչարյանին՝ պնդելով, որ այս գործընթացը կապված է եղել Հոկտեմբերի 27-ի ողբերգության հետ։
Ընդհանրապես փաստաթղթերի հրապարակումը դրական եմ գնահատում, – ասաց Արամ Սարգսյանը, – և կարծում եմ՝ առաջիկա ընտրություններին ընդառաջ կողմերը տարբեր երանգներով ու տարբեր ձևերով փորձելու են իրենց ժամանակների փաստաթղթերը ներկայացնել որպես հաղթանակ, բայց հանրությունը իր հետևությունն անում է։
Նա նկատեց, որ հիմնական հետևումն այն էր, որ Ռոբերտ Քոչարյանը և իր արտգործնախարարը մշտապես մերժել են իրենց մասնակցությունը Մեղրիի փոխանակման բանակցություններին։ Արամ Սարգսյանը նշեց, որ սկզբնապես այդ թեման ներկայացվել է որպես ճանապարհային գաղափար, բայց փաստերը ցույց են տալիս, որ այն տեղափոխվել է ազգերի ինքնորոշման գաղափարից դեպի հողերի փոխանակման ընթացք, և դա ակնհայտ փաստ է, որը չի ժխտվում։
Սարգսյանը դիտարկեց Մեղրիի տարբերակից բխող տարբերակների մասին. նա նշեց, որ առաջին տարբերակը՝ Մեղրի շրջանը փոխանակել Լաչինի շրջանի հետ, տարբերվում էր մյուսներից նրանով, որ ըստ այդ մոդելի Լեռնային Ղարաբաղը անկախություն պետք է ստանար։ Նա ասաց, որ երկրորդ տարբերակն էր՝ զրոյական կետի իդեան, որտեղ Մեղրիում պետք է լիներ ոչ մեկին պատկանող զրոյական կետ՝ տեղակայված խաղաղապահներով, իսկ երրորդը վերաբերում էր զրոյական կետի տեղափոխման հնարավորությանը Սիսիան-Գորիս միջակայք։ Նա դիտարկեց նաև մի չորրորդ տարբերակ՝ թունելի/էստակադայի գաղափարը, որը, ըստ նրա, ավելի շատ առաջարկատիպ բնույթ է ունեցել։
Արամ Սարգսյանը նշեց, որ այս տարբերակներում հանրաքվեի ու տեղաբաշխման հարցերը հղկված չէին, և ինքն ինֆորմացված է եղել Մեղրիի տարբերակի մասին 1999 թվականի նոյեմբերի 14-ին՝ վարչապետ նշանակվելուց 12 օր անց։ Նա հավելեց, որ այդ հիմնարկների և հոկտեմբերի 27-ի միջանկյալ կապի շուրջ գոյություն ունեցող տեսակետները դեռևս լիովին պարզ չեն, և ինքը՝ ինչպես ասաց, սկզբում որևէ նման եռախնդիր տարբերակի համար նախապես մտածված չէր։
Նա ավելացրեց, որ այս թեմայի բացահայտումը նրան ստիպել է բարձրաձայնել և տեղյակ պահե լտարբեր մարդկանց,, եկեղեցուն և քաղաքական շրջանակներին, ու հավելեց՝ «նույն ժամանակ այս ամենը մաս կազմեց այն հետևության, որ հոկտեմբերի 27-ը կապված է այդ գործընթացների հետ»։ Սարգսյանը նկատեց, որ եռակողմ և ներքաղաքական հաշվարկները, անվտանգային գնահատականները և արտաքին գործընկերների արձագանքները մեծ ազդեցություն են ունեցել գործընթացների վրա։ Արամ Սարգսյանը նաև հիշեց, որ երես առ երես խոսել է ՀՅԴ ներկայացուցիչ Հրանտ Մարգարյանի հետ, տեղյակ պահել, որ նման տարբերակ կա ու Հրանտ Մարգարյանն էլ ասել է, որ դա անընդունելի է, որ իրենք ոտքի կկանգնեն, թույլ չեն տա և այլն։ Բայց իրեն պաշտոնից հեռացնելուց հետո Հրանտ Մարգարյանին երբ հարցրել են, որ ինքը իմացել է այդ ամենի մասին, դաշնակցական գործիչն ասել է, որ ինքը նման զրույց չի հիշում։
Արամ Սարգսյանը դիտարկում է նաև Լևոն Տեր-Պետրոսյանի և Սերժ Սարգսյանի դիրքորոշումների պատմական արժեվորման հարցը։ Նա ասաց, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանն էր, որ տվել է լավագույն բնութագրումը այն մասին, թե ինչ վտանգներ կարող էր ջնջել այսպիսի փոխանակման տարբերակը՝ Հայաստանի աշխարհագրական ու քաղաքական անկման վտանգը։ Նա նշեց, որ այդ գծով Ռոբերտ Քոչարյանի հետ կապերը և Ռուսաստանի հետ ունեցած հարաբերությունները երկարաժամկետ քաղաքական հետևանքներ են ունեցել։
Նա ընդգծեց՝ Սերժ Սարգսյանը ժառանգական առումով ծանր արտաքին քաղաքական ժառանգություն է ստացել և այդ համատեքստում նրա դիրքորոշման և գործողությունների փոխըմբռնումը կարևոր է հասկանալու համար, թե ինչպիսին է եղել բանակցային գործընթացի դինամիկան։ Արամ Սարգսյանն ասաց, որ փաստաթղթերը պարզություն են մտցնում նաև այն հարցերի շուրջ, թե ինչ դժվար կացության մեջ է հայտնվել Սերժ Սարգսյանը ժամանակին։
Նա հավելեց, որ Նիկոլ Փաշինյանը հայտնվել է ամենաբարդ իրավիճակի մեջ՝ մասնավորապես այդ փաստաթղթերի և անվտանգության գնահատականների մասին բավականաչափ ինֆորմացված չլինելու պատճառով։ Արամ Սարգսյանը նշեց, որ Քաղաքացիական Պայմանագրի որոշ ընթացակարգային ու բարոյական մոտեցումները, որոնք առաջ են եկել քառօրյա պատերազմի և այլ իրադարձությունների հետևանքով, սրել են իրավիճակը և փոխել ներքին քաղաքական դիսկուրսները։
Արամ Սարգսյանը նկատեց նաև, որ արևմուտքի և Եվրոպայի հետ աշխուժացող հարաբերությունները՝ հատկապես նոր Հայաստան-ԵՄ ռազմավարական օրակարգի ստորագրումը, շատ կարևոր են երկրի անվտանգության ու տնտեսական զարգացման տեսանկյունից։ Նա ասաց՝ «ժողովրդավարությունը մեր փրկօղակն է», և ընդգծեց, որ Եվրոպան պետք է դիտարկել որպես իրական գործընկեր, քանի որ մենք նույն մայրցամաքի մաս ենք և մեր մտածողությամբ տեղը Եվրոպայի մոտ է։
Նա նաև դիտարկեց հաղորդակցական ենթակառուցվածքների և էներգետիկ նախագծերի նշանակությունը՝ նշելով, որ ջանքեր են արվում բերել հյուսիս-հարավ ու նոր գազամուղերի միջոցով ապահովել էներգետիկ բազմակողմանիություն։ Արամ Սարգսյանը ասաց, որ այս ուղղությունները, եթե ամուր պահվեն, կնվազեցնեն տարածաշրջանի պատերազմական ռիսկերն ու կհանրայնացնեն տնտեսական համագործակցությունը։
Նա դիտարկեց նաև Ռուսաստանի դերակատարության փոփոխությունները: Սարգսյանն ասաց, որ երբ Ռուսաստանը սկսեց մեծաքանակ զենք վաճառել Ադրբեջանին, այդ գործընթացը գործնական փոփոխություններ կատարեց շահերի վրա և ստիպեց տեսնել, որ ռուսաստանյան ոչ բոլոր մոտեցումները կարող են մտահոգություն չառաջացնել Հայաստանի համար։ Արամ Սարգսյանը նշեց, որ այդ իրավիճակներում Հայաստանն իսկապես ստիպված էր փնտրել այլ անվտանգության երաշխիքներ՝ այդ թվում Եվրոպայից և արևմտյան գործընկերներից։
Արամ Սարգսյանը անդրադարձավ նաև Հայ Առաքելական Եկեղեցու շուրջ զարգացող հակասություններին։ Նա ասաց, որ գործընթացները սկսվել են 2020 թվականի պատերազմի ժամանակ, երբ, նրա գնահատմամբ, Վեհափառ Հայրապետի քաղաքական հայտարարությունները սխալ ուղղություն ունեցան՝ մասնավորապես ներքաղաքական կոչերի տեսքով։ Սարգսյանը նկատեց, որ այդ մոտեցումը միանշանակ հանգեցնում է եկեղեցու և հասարակության միջև ճեղքի՝ հատկապես երբ եկեղեցին է միջամտում քաղաքական ճողվածքներին։
Նա նշեց, որ վեհափառը պետք է նրան նման իրավիճակներում կոչ աներ համախմբվելու, այլ ոչ թե քաղաքական շահարկումներ իրականացնելու, և որ հասարակությունը 2021-ին պատասխանեց իր ընտրությամբ՝ կրկին ընտրելով գործող իշխանությանը, ինչը, ըստ Արամ Սարգսյանի, ցույց է տվել, թե ինչպես է հասարակությունը գնահատել եկեղեցու միջամտությունը։
Արամ Սարգսյանը քննադատորեն գնահատեց եկեղեցու ներգրավվածությունը և ասաց, որ Հայ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին կարիք ունի ռեալ կառուցվածքային փոփոխությունների. «եթե դուք չեք փոխել օրենքը, չեք կատարել այս ու այն քայլերը, ապա եկեղեցին իր վրա է վերցրել այդ պարտականությունն ու ինքն է բացատրում այդ հակադրությունները», — ասաց նա և հավելեց, որ հանրությունը հետաքրքրված չէ՝ վանահայրը կուսակրո՞ն է, թե՞ ոչ, այլ ուզում է, որ եկեղեցին ծառայություններ մատուցի առանց քաղաքական կողմնորոշումների։
Նա նկատեց, որ եկեղեցու և քաղաքականության խառը տարածքի լուծումը չի կարող լինել պարզ ժողով կազմակերպելը, որովհետև բաժանումը այդքան խորն է, որ պահանջում է կառուցվածքային ու օրենսդրական լուծումներ։ Արամ Սարգսյանը շեշտեց, որ որքան շուտ տեղի ունենան անհրաժեշտ փոփոխությունները, այնքան ավելի լավ կլինի և եկեղեցու, և դրա սպասավորների համար։
Արամ Սարգսյանը եզրափակեց իր դիտարկումները՝ ընդգծելով, որ Հայաստանին անհրաժեշտ է պահպանել ժողովրդավարության ուղին և ամրապնդել կապերը եվրոպական գործընկերների հետ, որպեսզի կարողանա դիմագրավել արտաքին ազդեցություններին և զարգացնել տարածաշրջանային անվտանգությունն ու տնտեսությունը։ Նա նշեց, որ անձամբ ամեն ինչ կանի՝ օգնելու այդ ուղղությունների իրականացմանը և զորակցության ապահովմանը։
Հարցազրույցն ամբողջությամբ՝