Ի՞նչ Ակնկալել Թալիբների Վերադարձից

Աշխարհը նորից ենթարկվում է խոշոր փոփոխությունների

Արայիկ Մկրտումյան

Այն բանից հետո, երբ թալիբները գրավեցին Աֆղանստանի գրեթե ամբողջ տարածքը, նախագահը փախավ երկրից, նրա պալատը գրավվեց թալիբների կողմից: Կիրակի կեսօրին Աշրաֆ Հանին, ով 2014 թվականից զբաղեցնում էր Աֆղանստանի նախագահի պաշտոնը, լքել է երկիրը: Ըստ Asia Plus-ի տաջիկական աղբյուրների, նա մեկնել է Տաջիկստան: Այնտեղից նա մեկնելու է երրորդ երկիր: Առայժմ ո՛չ Աստանան, ո՛չ Դուշանբեն չեն հաստատել այդ տեղեկությունը: Մեկնելուց առաջ Հանիից որևէ հայտարարություն չի եղել: Երկրից հեռանալու փաստը հաստատեց Ազգային հաշտեցման գերագույն խորհրդի ղեկավար Աբդուլլահ Աբդուլան (նա 2014 -ի և 2019 -ի ընտրություններում Հանիի հիմնական մրցակիցն էր): Նախագահը բացատրություններ տվեց միայն երեկոյան. «Թալիբները հասկացրին, որ պատրաստ են արյունալի հարձակում իրականացնել ամբողջ Քաբուլի և Քաբուլի բնակիչների վրա՝ինձ վտարելու համար: Արյունահեղությունը կանխելու համար ես որոշեցի հեռանալ », – գրել է նա Facebook- ում:

Կիրակի երեկոյան թալիբները մտել են Քաբուլում գտնվող նախագահական պալատ: Դա տեղի ունեցավ Աֆղանստանում ԱՄՆ -ի և նրա դաշնակիցների տապալումից 20 տարի անց: Հաղորդվել է թալիբների եւ կառավարության ներկայացուցիչների միջեւ բանակցությունների մասին, բայց դրանց արդյունքների վերաբերյալ հայտարարություններ չեղան: Թալիբանի առաջնորդների և  ԱՄՆ հարաբերությունների համաձայն, պիտի կարգավորումները հստակեցվեին և ԱՄՆ-ի կողմից զորքերի դուրս բերումից հետ պիտի դադարեր ահաբեկչական պատերազմը: Բայց ամեն ինչ այլ կերպով ընթացավ ու ամերիկյան զորքերի դուրս բերմանը զուգահեռ՝ թաիլբները որոշեցին հարցը լուծել ռազմական ճանապարհով և ամերիկյան պաշտպանությունւց զրկված Աֆղանստանը շատ արագ անցավ թալիբների ձեռքը:

 Ընդհանրապես թալիբները սկսեցին իրենց դիմադրությունը ցույց տալ ամերիկացիների ներխուժումից հետո անմիջապես: Որոշ տարածքներ շարունակում էին մնալ  նրանց վերահսկողության տակ վերջին 20 տարիների ընթացքում, 2014 -ից հետո (երբ ՆԱՏՕ -ն անվտանգության վերահսկողությունը փոխանցեց Աֆղանստանի ազգային ուժերին), թալիբների և նրանց վերահսկած տարածքների ազդեցությունը սկսեց աճել: 1996թ, երբ թալիբները հայտարարեցին Աֆղանստանի իսլամական էմիրություն, նրանք վերահսկում էին երկրի տարածքի մոտ 90% -ը, ներառյալ Քաբուլը: Սակայն հյուսիսում գտնվող տարածքները նրանց ենթակայության տակ չմնացին ՝ մնալով Հյուսիսային դաշինքի պաշտպանության ներքո:  Թալիբները գրավեցին Մազարի Շարիֆը միայն 1998 թվականին: Այս անգամ ամբողջ հյուսիսը անցավ նրանց վերահսկողության տակ: Մազարի Շարիֆը վերցվել է շաբաթ օրը ՝ օգոստոսի 14-ին: Դաշինքի առաջնորդներից մեկը ՝ մարշալ Աբդուլ Ռաշիդ Դոստումը, նշվում է, որ փախել է Ուզբեկստան, ինչպես և տաջիկների առաջնորդ Ատտո Մոհամմադ Նուրը:

Փորձագետները Աֆղանստանի կենտրոնական կառավարության պարտությունը բացատրում են մի քանի գործոններով: Ըստ պաշտոնական տվյալների, աֆղան զինվորականների թիվը հասել է 300 հազար մարդու: ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի խոսքով ՝ անցած տարիների ընթացքում նրանց տրամադրվել են անհրաժեշտ բոլոր ռեսուրսները երկրի անվտանգությունն ապահովելու համար: Կոռուպցիայի մասշտաբները թերագնահատված էին, իսկ կառավարության ընտրած մարտավարությունը `սխալ:

Ինչպես գրել է The New York Times- ը, աֆղանստանցիների ռազմավարությունը փոքր տարածքների համար չդիմադրելն էր, շեշտը դրված էր հիմնականում մայրուղիների, նահանգային մայրաքաղաքների և ենթակառուցվածքների վրա վերահսկողության պահպանման վրա:  Փորձագետների կարծիքով այս մարտավարությունը հասցրել է նրան, որ բոլոր ուղղություններով առաջ շարժվող թալիբները պարզապես մեկուսացրել են առանձին վայրերում կենտրոնացած աֆղանական զորախմբերին: The Wall Street Journal- ը, վկայակոչելով մարտերի մասնակիցներին, գրում է, որ կառավարությունը չի կարողացել ապահովել իր ուժերին սննդի և զենքի մատակարարումների մշտական ​​համալրում: Արդյունքում կառավարական ջոկատները պարզապես դադարեցրել են մարտերը: Բացի այդ, ամերիկացի զինվորականների դուրսբերումը զրկել է աֆղանական ուժերին օդային աջակցությունից, և առանց նման օգնության՝ նրանց արդյունավետությունը կտրուկ նվազել է:

«Կառավարության այսքան արագ անկումը անակնկալ էր, կարելի էր անդրադառնալ մատակարարման խնդիրներին և օդային աջակցության բացակայությանը, սակայն պատճառները պետք է փնտրել այլ ոլորտում»,- կարծում է Ռուսաստանի միջազգային հարաբերությունների փորձագետ Կիրիլ Սեմյոնովը: Նրա կարծիքով, աֆղանական հասարակությունը հրաժարվեց պայքարել թալիբների դեմ, բայց ոչ այն պատճառով, որ նրանք աջակցում են նրանց, այլ քանի որ պատճառ չտեսավ Հանիի կառավարության համար պայքարելու համար, ավելին ՝ թալիբները նոր բան չեն բերում աֆղանստանցիների կյանքին:

Վերջերս թալիբները հրապարակայնորեն մի քանի երաշխիքներ են տվել: Մասնավորապես, նրանց ներկայացուցիչները խոստացել են, որ կգտնեն «իսլամական համակարգ կառուցելու միջոց», որտեղ բոլոր աֆղանցիները կունենան հավասար իրավունքներ, որտեղ իսլամով երաշխավորված կանանց իրավունքները `կրթության իրավունքից մինչև աշխատանքի իրավունք, պաշտպանված կլինեն»: Այս մասին անցած տարի The New York Times- ում գրել էր Թալիբանի առաջնորդներից մեկը `Սիրաջուդդին Հաքանին: Հաքանին խոստացել է, որ Աֆղանստանը հավատարիմ կմնա բոլոր միջազգային կոնվենցիաներին, եթե դրանք համատեղելի են իսլամական սկզբունքների հետ: Կիրակի օրը, Թալիբանի խոսնակը,-ինչպես հաղորդում է  Al Arabiya- ն, ասել է, որ Թալիբանի կառավարման օրոք կանայք կկարողանան կրթություն ստանալ և աշխատել, տնից դուրս գալ առանց տղամարդու ուղեկցությամբ, բայց կպահանջվի հիջաբ կրել:

1996-2001 թվականներին Թալիբանի կառավարման օրոք երկրում հաստատվեց շարիաթի օրենքը ՝ ամենախիստ ձևաչափով:  Հատկապես դժվար էր կանանց համար: Նրանց արգելված էր  ցանկացած կրթություն ստանալ, նրանք չէին կարող աշխատել, սպորտով զբաղվել և պարտավոր էին ամենուր գլխաշոր կրել, նրանց արգելվում էր նաև տեղաշարժվել ՝ առանց ամուսնու կամ տղամարդ ազգականի ուղեկցությամբ: Կանոնների խախտման համար նախատեսվում էր ծանր ֆիզիկական պատիժ կամ նույնիսկ մահապատիժ: 2001 թ. մարտին, չնայած համաշխարհային հանրության և իսլամական երկրների, ներառյալ Պակիստանի բողոքներին, թալիբները պայթեցրին Բուդդայի երկու հսկա արձանները, որոնք Բամիյան հովտում գտնվող բուդդայական վանքերի համալիրի մաս էին կազմում ՝ թվագրված մ.թ. 6 -րդ դարով:

Արևմտյան երկրների առաջնորդները` Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը, Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Բորիս Ջոնսոնը եւ այլք, հրատապ հանդիպումներ են նշանակել Աֆղանստանում տիրող իրավիճակի վերաբերյալ:  Բայդենը հանդիպում է անցկացրել իր ազգային անվտանգության թիմի հետ, իսկ նրա պետքարտուղար Էնթոնի Բլինքենը, կիրակի օրը կայացած հանդիպումներից և հեռախոսազրույցներից բացի, տվել է երեք հեռուստատեսային հարցազրույց, որոնցում նա շեշտել է Աֆղանստանից զորքերը դուրս բերելու ԱՄՆ -ի որոշման վավերականության մեջ: ABC- ին տված հարցազրույցում նա պնդել է, որ հիմնական նպատակը` ոչնչացնել Ռուսաստանում արգելված« Ալ -Քաիդա »ահաբեկչական խմբավորումից բխող ահաբեկչական սպառնալիքը, կատարված է:

Վաշինգտոնը կշարունակի աջակցել Թալիբանի և կառավարության միջև բանակցություններին: «Մենք ունենք թիմ Դոհայում, որը աշխատում է ՄԱԿ -ի հետ, այլ շահագրգիռ երկրների, այդ թվում ՝ Կատարի հետ ՝ տեսնելու, թե արդյոք կարող է լինել խաղաղ լուծում, իշխանության խաղաղ փոխանցում: Աֆղանստանի բնակչության համար լավ կլինի կանխել հետագա արյունահեղությունը», – ասաց Բլինքենը: Նա նաև ասել է, որ Թալիբանի կառավարության հետ համագործակցությունը հնարավոր է, եթե նրանք երաշխավորում են մարդու իրավունքները: «Դա բխում է թալիբների շահերից, եթե նրանք իսկապես ձգտում են միջազգային ճանաչման, աջակցություն և պատժամիջոցների չեղարկում և հարգում են հիմնական իրավունքները: Եթե ​​նրանք չհամապատասխանեն այդ ամենին ապա ես կարծում եմ, որ Աֆղանստանը կդառնա վտարյալ պետություն », – ասել է Բլինքենը:

Աֆղանստանի իսլամական էմիրությունը, ինչպես թալիբներն անվանեցին իրենց պետությունը 1996թ, ճանաչվեց միայն երեք պետությունների կողմից ՝ Պակիստանի, Սաուդյան Արաբիայի և Արաբական Միացյալ Էմիրությունների կողմից: 2001թ սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչություններից հետո թալիբները թաքցրեցին Ուսամա բեն Լադենին և հրաժարվեցին նրան ԱՄՆ հանձնել ՝ պնդելով, որ նա իրենց մահմեդական եղբայրն է և գաղափարական համախոհը: Նրան հանձնելը մերժելը  հրահրեց դաշնակիցների արշավանքը: Աֆղանստանում Ռուսաստանի նախագահի հատուկ բանագնաց Զամիր Կաբուլովը կիրակի օրը հայտարարել է, որ ակնկալում է բարեկամական հարաբերություններ հաստատել Մոսկվայի և երկրի նոր ղեկավարության միջև: «Ես ոչ միայն հույս ունեմ, այլև վստահ եմ դրանում: Մենք կբարելավենք հարաբերությունները ՝ հենվելով վերջին տարիներին կուտակված նյութի վրա, ինչպես ասում են », – ասել է նա ՏԱՍՍ -ին: Թալիբները մի քանի անգամ եղել են Ռուսաստանում բանակցությունների համար, վերջինը ՝ այս տարվա հուլիսին: Հետո նրանք վստահեցրեցին ռուս դիվանագետներին, որ նրանք վտանգ չեն ներկայացնում Կենտրոնական Ասիայի երկրների համար:

Ինչ զարգացումներ կստանա այս խառնաշփոթը, դեռևս դժվար է ասել: Հստակ է միայն մի բան: Աշխարհը նորից ենթարկվում է խոշոր փոփոխությունների և աֆղանական այս հարցերը իրենց նշանակությունը կունենան ողջ տարածաշրջանի ու կարծում եմ նաև Հայաստանի, քանի որ այն ինչ կատարվում է Աֆղանստանում, միայն ներքին հարց չէ և ունի շատ ավելի մեծ հետևանքներ, մասնավորապես Թուրքիայի ներգրավածության, Իրանի մեկուսացման, ինչպես նաև Տաջիստանի հետ հնարավոր սրման հետ կապված: Ինչպես հայտնի է, Տաջիկստանն ու Ղազախստանը ՀԱՊԿ անդամներ են և սեպտեմբերին ՀԱՊԿ նախագահություն ստանձնում է Հայաստանը:

Ի՞նչ ներգրավածություն է ունենալու ՀԱՊԿ-ը այս հարցում և ի՞նչ սպառնալիքներ կան այս ամենում Հայաստանի համար:

Կարծում եմ մոտ օրերս մենք ինչ որ նոր փոփոխության ևս ականատես կլինենք: Պետք է չասփազանց ուշադիր լինել՝ դեպքերին համընթաց հետևելու ու կարևորը բաց չթողնելու համար: