Արամի Ուղին

Արամ Մանուկյանի մահից ավելի քան հարյուր տարի անց ինչպե՞ս կարող ենք պատկերացնել նրա ժառանգության հավերժացումը Հայաստանում։

Կայծ Մինասյան

Հայերը դատապարտվա՞ծ են ապրելու երկուական քաղաքական աշխարհի ռիթմով՝ հականիկոլն ընդդեմ նիկոլամետի: Արդյո՞ք նրանք դատապարտված են պայքարելու «Հնի» արհամարհական կլեպտոկրատիային և «Նորի» ցինիկ պարտվողականությանը։ Նրանք մի՞թե դատապարտված են ընտրություն կատարել ժանտախտի և խոլերայի միջև։ Արդյո՞ք նրանք դատապարտված են ընտրություն կատարելու երեկվա անարգության և այսօրվա անպատասխանատվության միջև: Եթե ​​հավատալու լինենք նիկոլամետ ու հականիկոլական սկզբունքին, ապա, այո, հայերն այլընտրանք չունեն, և ավագանու վերջին ընտրությունների արդյունքները հենց սրա ապացույցն են. Ոչ ոք իրականում հաղթանակ չտարավ: Ոչ մի ուժ չէր կարող հաղթանակ հայտարարել, քանի որ մասնակցության ցուցանիշը շատ ցածր էր։ Նրանք պարտվեցին, քանի որ քվեարկությունից հստակ ուժ չհայտնվեց։ Նրանք պարտվեցին, քանի որ «հույս» բառն անհետացել է քաղաքական բանավեճից, սակայն և՛ Հինը, և՛ Նորը որոշել են հայերին թողնել անորոշության, շփոթության և երկբևեռ ընտրության մեջ։ Նիկոլն ու իր կողմնակիցները պնդում են, որ տեսնում են «Ապագան», կարծես վերջինս դեռ կարող է երջանկություն բերել հայերին 2020-ի ռազմական դժբախտությունից հետո։ Ռոբերտ-Սերժ զույգի հետ կապվածները  «Հայաստան» են ձևացնում, որտեղ վերոհիշյալ տանդեմն իրեն թույլ է տալիս նորից արգելակել, երկփեղկել այս գեղեցիկ երկիրը, ասես նրանց հետ փոխկապակցված ուժերը անվերջ չեն թալանել նրա ռեսուրսները իրենց շահերի, իրենց ռեժիմի համար, որը սակայն երբեք չի ծառայել պետությանը կամ ընդհանուր շահին:

Ամեն ինչ կա հայոց պետականությունը փրկելու,  ամուր հիմքերն ապահովելու և վստահության հորիզոն երաշխավորելու համար։ Դրա լավագույն միջոցը քաղաքական հիմքերին վերադառնալն է՝ հաշվի առնելով հայ ժողովրդի դրական և բացասական կողմերը: Դրան հասնելու համար անհրաժեշտ է վերագտնել Արամ Մանուկյանին, ով համարվում է Հայաստանի Առաջին Հանրապետության (1918-1920 թթ.) հիմնադիր հայրը, և այս տարբերակը թվում է մարտահրավերի մեծությունն ըմբռնելու ամենակարճ և ամենաարդիական ճանապարհը:

Ի՞նչ եմ ես առաջարկում։ Պարզ մի միտք, որը բաղկացած է ռազմավարությունից, մի միջոցից՝ հաղթահարելու ներկա սահմանափակումները՝ ապագան ավելի լավ կանխատեսելու և վտանգի հնարավոր աղբյուրները չեզոքացնելու համար: Այս մասին է վկայում Արամ Մանուկյանի փորձից բխած օրինակը։ Այն ժամանակ, երբ  Հայ Յեղափոխական Դաշնակցությունը (ՀՅԴ), 1908 թվականի երիտթուրքական հեղափոխության պատճառով բաժանվեց երկու ճամբարի՝ Միության և առաջադիմության կոմիտեի (ԱՄԿ) հետ դաշինք կնքել ցանկացողների և դրան դեմ լինողների, Արամ Մանուկյանը հրաժարվեց. մասնակցել բանավեճին և ընտրեց երրորդ ուղին՝ համերաշխություն հաստատել թուրք և քուրդ ժողովուրդների հետ և զանգվածային կրթություն տարածել ազգությունների միջև: Ինչո՞ւ։ Որովհետև գիտեր, որ եթե  վտանգ առաջանա, ապա իրավիճակը կվատթարանա հենց քուրդ և թուրք ազգաբնակչության զինման հետևանքով: Ուստի, այս մռայլ հետևանքից խուսափելու լավագույն միջոցը տեղական մակարդակով և՛ թուրքերի, և՛ քրդերի հետ համագործակցելն էր. համերաշխություն գյուղացիական դասակարգերի միջև, զանգվածների կրթություն և այլն: Այսպես, հայերը ոչ միայն հեռու կմնային Կ.Պոլսում իշխանության հետ բանակցություններից, այլև կկենտրոնանային տեղական մյուս ազգերի հետ բարեկամության և փոխադարձ աջակցության կամուրջներ կառուցելու վրա:

Արամ Մանուկյանի ուղին արգելանքները շրջանցելու կամ խնդիրների հաղթահարման ուղին է՝ դժբախտության աղբյուրը դադարեցնելու նպատակով, բռնելով այն ձեռքը, որով չարիքը կարող է գործել։ Արամ Մանուկյանի մահից ավելի քան հարյուր տարի անց ինչպե՞ս կարող ենք պատկերացնել նրա ժառանգության հավերժացումը Հայաստանում։ Արամի, շրջանցելու ռազմավարությունը երկփուլ գործընթաց է: Արամի մեթոդը մի կողմից ներառում էր միջազգային հարաբերություններում ծանրաբեռնված համարձակության ակտերի բազմապատկում, այսինքն՝ նոր ուղիներ բացել, փոխադարձ գործընկերություն նախատեսել, բայց ընդունելով նաև Սիմոն Վրացյանի համար այդքան թանկ «ոջիլային ռազմավարությունը»: Ի՞նչ է դա նշանակում: Չափավոր հանդգնությունը պահանջում է դիտարկել բոլոր հնարավոր սցենարները՝ ի դեմս կոնկրետ դիվանագիտական ​​նախաձեռնության: Ձեռնարկված ցանկացած քայլ նախատեսում է որոշակի տարբերակ: Հստակ մոտեցման վրա հիմնված դիվանագիտական ​​սցենարի պատկերացումը ենթադրում է բազմաթիվ հետևանքներ և տարբերակներ, իսկ սպասման ռազմավարությունը բաղկացած է չնախատեսված քանակի տարբերակների կրճատումից: Չափավոր հանդգնությունը նաև առաջնորդության վերցնումն ու ցանկացած գործընթացի զինաթափումն է, որի վերջնականությունը դուք կանխորոշում եք, և որի արդյունքը կարող է ավելի վատ լինել, քան հենց հանդգնությունը:

Ինչ վերաբերում է «ոջիլային ռազմավարությանը», ապա խոսքը գնում է փոքր քայլերի, աստիճանաբար առաջ գնալու մասին: Փոքր տրամաչափին առաջ տանելը, այնուհետև տարածաշրջանային դերակատարների ջերմաստիճանը չափելը, այնուհետև մեկ այլ փոքր տրամաչափին առաջ մղելը և այլն։ Սա բաղկացած է ժամանակի ընթացքում ազդեցության լծակների (տեխնոլոգիական, միջմշակութային և միջսոցիալական) ներդրումից՝ ազգային կողմնորոշման իրականացմանը զուգահեռ։

Վերցնենք, օրինակ, Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը: Հայաստանի իշխանությունները 2020 թվականի մարտից գիտեին, որ Արցախում զինված հակամարտության դեպքում հայերը կհայտնվեն ոչ միայն Ադրբեջանի, այլև Թուրքիայի թիրախում, նույնիսկ ավելի ծանր, քան 2016թ. Ապրիլյան քառօրյա պատերազմի ժամանակ էր: Հակամարտության անխուսափելի դառնալուն սպասելու փոխարեն, հայկական դիվանագիտությունը կարող էր չափավոր հանդգնության ակտ կատարել։ Հարց է առաջանում՝ ի՞նչ: Նրանք կարող էին 2020 թվականի գարնանը հայտարարել, որ Հայաստանը Թուրքիային հրավիրում է միանալ Մինսկի խմբի համանախագահներին։ Այստեղ մի քանի առավելություններ կան. Ադրբեջանը չէր կարող «ոչ» ասել. Հայաստանը միջազգային հանրության աչքում կդառնար  դրական և կառուցողական ուժ: Թուրքիան հավասար կարգավիճակ կունենար ունեցող երեք խոշոր տերությունների և ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի մշտական ​​անդամների հետ։ Դրա դիմաց Թուրքիան  ուժեղ ժեստ կաներ, օրինակ՝ Հայաստանի հետ սահմանի վերաբացումը: Թուրքական քաղաքական դեմարշը Մինսկի խմբի ձևաչափից դուրս կճնշվեր, իսկ Մինսկի խմբի ներսում կկանգնեցվեր համաշխարհային դիվանագիտության կողմից այն գործընթացը, որն ի վերջո հանգեցրեց հայերի դեմ պատերազմին 2020 թվականի սեպտեմբեր-նոյեմբերին, կսառեցվեր կամ նույնիսկ ամբողջությամբ խուսափելու շանս լիներ։

Ի վերջո, 2020 թվականի նոյեմբերին Բայդենի շատ հավանական հաղթանակը կչեղարկեր Բաքվին Թուրքիայի մատուցած ռազմական միջամտության ցանկացած ծրագիր՝ հաշվի առնելով, որ թուրքական բոլոր միջամտությունները (Սիրիա, Լիբիա, Արցախ) իրականացվել են Թրամփի օրոք։ Եվ քանի որ Էրդողանը ցանկանում է Բայդենյան Միացյալ Նահանգների աչքում «խոնարհ աշակերտ» լինել, նա կհրաժարվեր հարձակվելու իր ծրագրից: Մի խոսքով, հայերը ժամանակ կշահեին, պատերազմը չէր լինի, և Արամի ճանապարհը հաջող կլիներ։ Ամենից վատատեսը կարող է հարցնել. «Բայց ինչպե՞ս կարող է Թուրքիան հայամետ լինել։ Եվ  Մինսկի խմբի համանախագահության ժամանակ ի՞նչն է երաշխավորում, որ Անկարան չի բազմապատկելու հակահայկական քայլերը և չի պահանջելու, որ Հայաստանը հրաժարվի ցեղասպանության ճանաչման քաղաքականությունից»։ Կարճ ասած Անկարայից ոչ մի դրական բան չկա ակնկալելու, որ նորմալացումը կարող էր զուգակցվել Թուրքիայի՝ Մինսկի խմբի համանախագահություն մտցնելուն, և որ հաոց ցեղասպանության ճանաչումն այժմ արևմտյան դիվանագիտության և Հայաստանի օրակարգում է, նույնիսկ ավելի ընդարձակ իմաստով՝ Սփյուռքի օրակարգում: Ինչ վերաբերում է ոջիլների ռազմավարությանը, ապա այն բաղկացած է միլիմետր առ միլիմետր առաջ գնալուց, ժամանակ հատկացնելուց, քայլ անելուց, հետո շուրջբոլորը նայելուց՝ արձագանքները գնահատելու նպատակով, այնուհետև նոր քայլ անելուց և նորից շուրջը նայելուց՝ արձագանքները գնահատելու համար և այլն:

Արամի մեթոդը հայ հասարակությանը թուրքական քաղաքացիական հասարակությունների հետ փոխկապակցելն է՝ ազգաբնակչության հետ տևական համագործակցության սկզբունքները կառուցվածքային և գործառութային դարձնելու, ձևավորելու նպատակով։ Հաշվի առնելով, որ քաղաքացիական հասարակություններն այսօր ավելի մեծ կշիռ ունեն, քան 40-50 տարի առաջ, որ դրանք ավելի ժողովրդավար են, ավելի պահանջկոտ, ավելի անկաշկանդ, կառավարությունները ստիպված են հաշվի առնել այն հասարակությունների կարծիքը, որոնք ցանկանում են կշռադատել որոշումների կայացման գործընթացները:

Արամի ակնկալիքային ռազմավարության երկրորդ առավելությունը ժամանակի փոփոխականի ներգրավումն է ուժերի հարաբերակցության ներկայացման մեջ: Գիտակցելով հայերի էնդեմիկ խոցելիությունը՝ Արամի ուղին տեղավորվում է երկարաժամկետ և խուսանավող ռազմավարության մեջ՝ նպատակ ունենալով նվազեցնել հայկական ապագայում անհայտության հավանականությունը։

Ինչո՞ւ է Արամ Մանուկյանի ուղին այդքան արդիական: Շատ պարզ այն պատճառով, որ Հայաստանը՝ որպես Արամի մոտեցման պահապան, կվերածվեր ռազմավարական պետության, որը կամրապնդեր Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխանությունը։

Սպասումը, առաջ անցնելը և անկախությունը Արամի ուղու երեք հիմքերն են։ Սրան գումարենք հայկական փափուկ ուժի ստեղծման անհրաժեշտությունը՝ կապիտալացնելով և օգտվելով հայկական բոլոր ռեսուրսներից ողջ աշխարհում, Հայաստանն ավելի լավ և նախանձելի վիճակում կլիներ: Հայերը կորցրել են մոտ 30 տարի անշարժության, ծուլության և անկարողության պատճառով։ «Էլիտաները», եթե հայերի մեջ այս բառը դեռ իմաստ ունի, երեք տասնամյակում ընդամենը մեկ բան են արել՝ փչացրել են Հայաստանի դիվանագիտությունը և առավելագույնս մսխել հայության քաղաքական, տնտեսական և տեխնոլոգիական հնարավորությունները։ Նրանք չեն կարողացել հասկանալ, որ որքան շատ լծակներ ունենան իրենց ձեռքում, այնքան Հայաստանը կպահպանի է իր ինքնիշխանությունն ու անկախությունը։

Որքան քիչ է իշխանության միջավայրն օգտագործում հայկական ներուժը որպես ազդեցության գործիք, այնքան Հայաստանն ավելի է մեկուսանում մնացած աշխարհից։ Արդյունքը սարսափելի է: 2020 թվականի Արցախյան պատերազմում ոչ ոք Հայաստանին կոնկրետ օգնելու հիմնավոր պատճառներ չուներ, բացի դիվանագիտական ​​գործողությունների անդադար կրկնություններից։ Այնուամենայնիվ, պարտադիր չէ Յուպիտերի բազուկից ծնված լինել՝ հասկանալու համար, որ դիվանագիտությունն ու բարոյականությունը շատ հաճախ հակասական են։

Արամի ուղին դեղատոմս է ֆատալիզմի, անշարժության և կարծրատիպային մտածողության դեմ։ Այն համախմբված, բայց համարձակ, կանխարգելիչ և ռազմավարական ինքնիշխանության խորհրդանիշն է։

Ինչի՞ն ենք սպասում Արամ Մանուկյանից ոգեշնչվելու համար։