Հարցազրույց Ռուբեն Բաբայանի Հետ

Կանեփ ենք ցանում, բայց ցանկանում ենք,որ վարդ աճի։

Մեր Ուղին-ը զրուցել է ռեժիսոր, Երևանի պետական տիկնիկային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար  Ռուբեն Բաբայանի հետ

Ընդհանուր առմամբ ի՞նչ կասեք մեր մտավորականության, նրա վիճակի, պասիվության մասին:

Ես այդ բառը չեմ սիրում, նախկինից, խորհրդային շրջանից եկող բառ է: Կարծում եմ մտավորականը եզակի է լինում ու ամեն սեփական կարծիքն ունեցողն էլ մտավորական է ու նայած թե ով ինչքան է հաշվի նստում դրա հետ: Կարևոր է ,որ անկեղծ լինենք մեր խղճի, ժողովրդի առաջ, ծափ չակնկալել, պատրաստ լինել չհասկացված լինելու, իսկ պասիվության հիմքում, կարծում եմ, վախն է:

Այսինքն կարելի է ասել, որ այն մարդիկ, ում  կարծիքը հետաքիր է հասարակությանը, չեղավ հենց վախի՞ց:

Գիտեք ամենամեծ վախը հասարակության կարծիքն է։

Վախենում են հասարակությունի՞ց:

Այո, շատ հաճախ հենց հասարակական կարծիքից են վախենում ,դատապարտվելուց, պիտակավորվելուց, ոչ ոք չի ուզում թիրախ դառնալ: Մենք հաճախակի արվեստագետին ու մտավորականին նույնացնում ենք, իսկ դա այդպես չէ, բազմաթիվ բժիշկներ, ուսուցիչներ  կան ,որ մտավորական են, և արվեստագետ կա, որ կարող է մտավորական չլինել: Ամեն մեկը մտավորական չէ և չի կարող լինել:

Դուք ավագ սերնդից եք ու մտավորականների նաև ավագ սերնդին եք ծանոթ, հիշում եք: Առաջ էլ էին վախենո՞ւմ հասարակական կարծիքից:

Առաջներում հասարակական կարծիքը հաշվի չէին առնում, չկար ինտերնետ, լայն քննարկումներ: Ավելի շատ վախ կար պետության հանդեպ, մարդկանց դատում էին որպես այլախոհ, ուղարկում էին բանտ, հոգեբուժարան: 
Այս ամենը յուրաքանչյուր դեպքում առանձին մոտեցում է պահանջում, ամեն մտավորական պիտի իր անունից խոսի ու իր առաջ նաև պատասխանատու լինի: 

Իսկ գուցե հասարակությունը սխալ մարդկանց է ընտել որպես հասարակական ֆիգուրա, գուցե հասարակությունը սխալ մարդկանցից է կարծիք սպասում ու դրա համար էլ ստանում է լռություն կամ ոչ այն ինչ իրեն պետք է:

Չէմ կարծում ,որ կա սխալ ու ճիշտ մարդ, բայց, այո՛, հասարակությունը կարող է և սխալ էլ լինի ու դա տարածված բան է, էնպես չի ,որ հասարակությունը միշտ համաձայն է ինքն իր հետ կամ մեծամասնությունը միշտ ճիշտ է: Կարծում եմ կա մի ընդհանուր հիվանդություն, որ մենք հաճախակի դիմում ենք լիքը բաների, առանց հետևանքի մասին մտածելու։ Մտավորականը պետք  նաև այդ հետևանքը նկարագրի, հումանիստական առումով: Հենց Աստվածաշնչում ասվում է, որ  «լավագույն ցանկություներով կառուցված է դժոխքի ճանապարհը»: Հաճախ  արդյունքից հետո  արդարանում ենք , թե լավն էինք ուզում: Պիտի ռեալ հասկանանք, թե ինչ ենք ուզում: Մտավորականի առաջին խնդիրը վնաս չտալն է: Բժշկի պես: Հասարակությունն ինքն է ընտրում ում լսի ում՝ ոչ:  Հաճախ դուրեկան գեղեցիկ բառեր ենք լսում, խուսափում ենք ճշմարտությունց, որը դառն է, իսկ ճշմարտություն ասողը պիտակավորվում է։ Երևի հարցն այն է, ոչ թե ինչպիսին են մտավորականները, այլ  ինչպիսինն է հենց ինքը՝ հասարակությունը՝ մշակութային է, պետականամետ է:

Դուք վերջերս այցելել էիք Արցախ:  Ո՞րն էր հիմնական առաքելությունը, որովհետև շատերը չեն գնում, ասում են անելու բան չկա, կեսը ռուսներինն է, կեսը՝ թուրքերինը:

Սկսեմ վերջից: Անելու բան միշտ կա, քանի ապրում են հայերը, որոնք պաշտպանության կարիք ունեն, ու ոչ միայն զենքով այլև մշակութային առումով: Անելու գործ ունեն բոլորը: Հայապահպանության հարց կա, երեխաներ կան, որ կարիք ունեն նորմալ մանկություն ունենալու:
Գնացել ենք «սահմանը` կենտրոն, թիկունքը` մշակույթ» ԿԳՄՍ նախարարության ծրագրով։ Հայաստանի տարբեր մարզերով ենք անցել, հետո դեկտեմբերին՝ Արցախ: Խաղացինք ներկայացումներ Մարտակերտում, Մարտունիում, Ստեփանակերտում, վարպետության դասեր ենք տվել, տիկնիկ պատրաստել: Նպատակ ունենք,  որ երեխաներն էլ ստեղծագործող դառնան ու առանց մեզ էլ սեփական ուժերով կարողանան խաղալ ներկայացումներ: Մարդիկ էլ, մենք էլ շատ էինք ոգևորված: Ստեփանակերտում երկու ներկայացում ենք խաղացել, դիտողներն էլ Հադրութից ու Շուշիից  երեխաներ : Հույս ու ժպիտ էր հայտնվում: Հուսով ենք, որ շարունակություն կլինի ու էլի կգնանք:

Այսինքն մարդիկ էլ են դրական մոտենում, ոգևորված են , մշակութային երևույթներից, որ իրենց չեն մոռանում:

Իհարկե թատրոնը սերտ նշանակություն ունի: Պատերազմի ժամանակ էլ կամավորական մեծ շարժում էր սկսվել: Բարեգործական աշխատանքներ: Մոտ 17 հազար ընտանիք օգտվել են դրանից: Մեր համար էլ իրենց համար էլ լավ էր, մեծ բան էր: Հիացած էի աշխատող երիտասարդներով: Մինչև պատերազմն էլ ենք Արցախում խաղացել, նաև զորամասերում: Կյանքը պետք է շարունակվի ու մշակույթի գործիչներն էլ պիտի չհուսահատվեն:

Այո՛, մենք հենց դա նկատի ունենք երբ ասում են մտավորականություն:

Այո՛, մեր գործը լույս տալն է, իրավունք չունենք հուսահատվելու: Ժամանակը վատն է, ծանր վիճակ է, ես չեմ սիրում  մեծ բաներ խոսել, բայց հայրենիքը՝ մեր մայրը հիվանդ է , ում պետք բուժել, կարելի է վերքին աղ լցնել,  բայց պետք է վերքին բուժում տանք, դա արվեստագետի պարտքն է: Հակառակ դեպքում  մեր գոյությունն էլ անիմաստ է: Դա ապրելու պատճառ է տալիս, հուսանք շարունակական կլինի:

Պարոն Բաբաբյան, հավանաբար վերջին շրջանում լսած կլինեք հայ-թուրքական հարաբերությունների մասին, հատկապես թեր ու դեմ կարծիքներ: Ոմանք ասում են, որ հարաբերություններ հնարավոր չեն, ոմանք էլ, որ այդ հարաբերությունները երբեք էլ չեն դադարել: Դուք ի՞նչ եք կարծում, ինչպես պիտի ընթանա այդ հարաբերություն ասվածը, ինչ տրամաբանությամբ: Հատկապես, որ պատերազմը սրել է այս հարցը: Ի՞նչ կատեգորիայի հարաբերությունների մասին է խոսքը:

Իմ համար ամենակարևորը այն է, թե ինչ ենք մենք ուզում: Մենք ուզո՞ւմ ենք, որ լինի հայ պետություն իր ամեն ինչով, իր արժանի դիրքով աշխահում ու տարածաշրջանում: Միակ ժողովուրդը չենք ,որ պռոբլեմ ունենք: Ու եթե իսկապես ուզում ենք, որ մեր ժողովուրդն ապրի, անկեղծ է պետք լինենք, մենք չենք որոշում ժողովրդի կյանքը ընդամենը 50 -60 տարով, իսկ սփյուռքը թուլացած է, մենք պիտի այստեղ ապրենք ու նորմալ արժանապատիվ ձևով: Մեր սխալը եղել է այն, որ մենք ոչ թե ժամանակակից պետություն ենք կառուցել այլ ազգային գաղութ:

Ազգային գաղութ Հայաստանում:

Այո՛, պարզապես ավելի մեծ գաղութ: Այստեղ միայն երգ պար ու խոհանոց ենք զարգացրել: Իսկ պետությունն ու գաղութը տարբեր բաներ են: Եթե կառուցում ես պետություն, եթե ունես պետություն կառուցելու փառք ուրեմն չի կարելի անտեսել աշխարհը: Դրա ոչ ուժը ունենք,  ոչ էլ կարող ենք: Եթե արհամարհում ես, ուրեմն գաղութ ես փնտրում: 

Մենք պետք է ամբողջապես հասկանանք պետություն ասվածի իմաստը և հասկանանք, որ պետությունը սառը մեքենա է ոչ թե միայն էմոցիոնալ պահվածք:

Այո՛, մենք խոսում ենք մտավորականության դերի մասին,  երևի թե ամենամեծ սխալը, որ գործել ենք, այն է, որ 30 տարվա ընթացքում չենք  փորձել ասել , թե ինչ է պետությունը: Գաղութային սկբունքի մեջ ենք տեղափոխել: Իսկ պետությունն ավելի սթափ որոշում է պահանջում մեծ դիվանագիտություն, լայնախոհություն: Ինչքան էլ որ տուժած լինենք, պիտի սթափ լինենք: Ամեն ինչ անում ենք հանուն պետության ու ազգային ինքնությունը կարող է պահպանել միայն պետությունը: Ուրիշ մեխանիզմ չկա:

Ձեր խոսքում նշեցիք, որ սփյուռքը գնալով ձուլվում է: Դա պետք է նորմա՞լ համարել, ասինքն հասկանալ, որ տվյալ ժողովրդի  որևէ հատված երկար ժամանակ  մեկ այլ տեղ ապրելով ի վերջո կրելու է տվյալ տարածքի մշակույթը:  Մենք շատ ցավագին ենք համարում դա, ուզում ենք , որ սփյուռքը մնա դասագրքում նկարագրվածի նման:

Կյանքը շարունակվում է, սահմաններ ասվածները, հատկապես զարգացած երկրներում, վերանում են: Նույն կերպ ինչ անցյալում անհնար է, կյանքը առաջ է գնում, ժամանակը չի կանգնում, երբ փորձում ես ժամանակը կանգնեցնել նա քեզ դուրս է շպրտում: Ժամանակի զարկերակն է գտնել պետք, պետք է զարգացնել պետությունլ Մնացած ամեն ինչը ֆոլկլորային մակարդակում է:

Իսկ վտանգ չկա՞ որ սփյուռքն այլևս  չի անհանգստանա Հայաստանի մասին այնպես, ինչպես պետք է, որ կկտրվի Հայաստանից:

Սա շատ կարևոր հարց է, Հայաստանը պիտի հետաքրքիր լինի սփյուռքին:

Տնտեսության ու մշակութային առումով:

Այո, այո, և՛ տնտեսապես, և՛ մշակութային առումով: Պետք է այնքան հզորանանք ,որ սփյուռքի շահերը պաշտպանենք: Բնական գործընթաց է, դրա դեմ հնարավոր չէ կանգնել ,բայց կարելի է ավելի փափուկ անել դա էնպես ,որ ցավալի խնդիրերից խուսափենք, որ կապը չկտրվի; Մտածողությունը պիտի լինի հայաստանակենտրոն, նաև սփյուռքի համար: Օգնելով Հայաստանին օգնում ես ինքդ քեզ:

Մեզ մոտ դա բացակայում է, մանավանդ, որ սփյուռք ասելով, մենք ավելի շատ պատկերացրել ենք ուղարկվող գումարները:

Այո՛, չարչիական մոտեցում է եղել, շատ են խաբել, փող ուզել չեն թողել, որ սփյուռքահայը աշխատի: Սփյուռքը կթու կով չէ : Միակ իրական խնդիրը Հայաստան երկիրը կառուցելն է:  Այն երկրները, որ պետության փոխարեն ազգային գաղութ են սարքում ի վերջո գաղութ էլ մնում են ուրիշի կազմում:

Եթե խոսենք ներքին դրությունից: Ընդդիմություն-իշխանություն հարաբերություններում խայտառակ վիճակ է,  միմյանց չեն լսում, միմյանց հետ չեն խոսում: Այս վիճակի մասին ի՞նչ կասեք: Էսպես ո՞ւր ենք գնում:

Կարծում եմ մենք շատ պարզունակ ենք հասկանում իշխանություն, ընդդիմություն ասվածը ու համարում ենք , որ եթե համաձայն  չենք, ապա պետք է ատենք: Երբ պետություն ես կառուցում, բոլորը համաձայն չպիտի լինին, ուղղակի պետք է հասականանք կարծիք ասվածը: Ժողովուրդը մի ընտանիք է ,ու կարող են տարբեր կարծիքներ լինել, բայց պետք է նաև հասկանանք դրա էությունը: Ես չեմ կարող երջանիկ լինել եթե դուք դժբախտ եք:

Այսինքն կարող ենք ասել, որ կրկին կարևորորվում է պետության, ընդհանրության, միասնության հարցը:

Այո, որ հարցին էլ որ նայենք, կարևոր է պետությունը: Նորմալ չի , որ քաղաքական նպատակների համար վնասում ենք պետությանը:

Ընդունված է այսօր ամեն ինչում քաղաքական դիվիդենտ փնտրել ու դնել, չէ՞ որ դա վնասում նաև պետությանը:

Կարծում եմ, որ կա մեծ թերություն, որ մեր կյանքը ավելի շատ քաղաքականացված է: Մեկ էլ կտեսնես ասում են, թե այսինչ մարդը էսինչական է կամ էնինչական ու դա վիրավորական պիտի լինի նորմալ մարդու համար: Դա նշանակում է չունենալ սեփական ես-ը:

Քաղաքականությամբ պետք է զբաղվել 4-5տարին մեկ: Քաղաքականությունը բաժանում է մարդկանց, իսկ մենք ցավոք սրտի ոչ թե փնտրում ենք այն, ինչ  մեզ միավորում է, այլ  թե ինչն է բաժանում: Մեզ միավորող կամուրջները շատ են ,պետք չէ պայթեցնել այդ ամենը: Մեր վերաբերմունքը մեր ներսում անդրադառնում է նաև արտաքին հարցերում, եթե իրար հետ չենք կարողանում նորմալ խոսել, երբևէ չենք խոսի ուրիշի հետ: Չհամաձայնվելը դեռ պատճառ չէ վիրավորելու համար:

Մենք հասկացանք, որ պետականակենտրոնությունն է հիմնական հարցը: Ու հիմա որպես այլընտրանք, մենք կարո՞ղ ենք  նոր քաղաքականություն, նոր մտավորություն ունենալ, 3-րդ ուղի, այսպես ասած ազգային նոր կոնսոլիդացիա: Հնարավո՞ր է մոտ ժամանակներում ազգային համերաշխության գալ, թե առայժմ շատ դժվար կլինի:

Ես գուշակ չեմ, դժվարանում եմ ասել, կարծում եմ ,որ մի բան կա մեր մեջ , որ մեզ խանգարում է այդ նոր ուղին ընտրել: Մենք ամբողջ տարիների ընթացքում կանեփ ենք ցանում ու  զարմանում ենք, որ վարդ չի աճում, ինչ ասես մտածում  ենք, փոխում ենք այգեպանին, բայց ուզում ենք կանեփից վարդ ստանալ: Գուցե հրաժարվե՞նք կանեփ ցանելուց: Ինչ էլ անենք մեկ է կանեփից վարդ չի դառնա: Վարդ պիտի ցանենք:

Պիտի հասկանանք մեր հիմնական նպատակը:

Այո , մենք պիտի հասկանանք ,թե ինչ ենք ուզում: Մի ժամանակ բոլորը խորհրդային իշխանությանն էին գովում, բայց այն  ժամանակ ամեն ինչ ռուսական էր, քիչ-քիչ վերանում էինք որպես ազգ, չէին ընկալում, որ կարող ենք պետություն դառնալ, իսկ դրա համար էլիտա է պետք իսկ էլիտան ազգային մտածող պիտի ունենա: Արտասահմանում բազմաթիվ թատրոններ ազգային են կոչվում, իրենց մոտ ազգայինն ու պետականը նույնն են:

Իսկ մեզ մոտ պետությունն ու ազգայինը տարբեր են: մենք ամեն ինչ դիտարկում ենք կիսատ-պռատ: Ցանկացած միջազգային երևույթին առնչվելիս մենք այն համարում ենք միանգամից ազգային դավաճանություն,մինչդեռ մենք ունենք պետություն, որն էլ պիտի կարգավորի այդ ամենը:

Ինչպես ժողովուրդն է ասում՝ շոյիր շան գլուխն այնքան ժամանակ մինչև դնչկալը պատրաստ լինի: