«Իրենց (այսինքն՝ Հայ Դատի Յանձնախմբի- Կ․ Խ․) առաջին յուշագրի միջոցով,- շարունակում է Ռեյնհարդ Ն․ Ջորջը,- հայերը շեշտակի արտայայտուեցան պատերազմի ոճրագործներուն հանդէպ ժամանակի սահմանաւորում կոչուած օրէնքին դէմ, կէտ մը, որ ներկայիս վիճաբանութեան ենթակայ է ՄԱԿ-ի Ընդհանուր Ժողովին «ընկերային, մարդկային եւ մշակութային յանձնախումբին մէջ (իմա՝ «Սոցիալական, հումանիտար և մշակութային կոմիտէ», որ այն ժամանակ կոչւում էր նաեւ՝ «Երկրորդ Կոմիտէ», իսկ ներկայիս կոչւում է՝ «Երրորդ Կոմիտէ»- Կ․ Խ․)։
Կարեն Խանլարի
ՀՅԴ Հայ Դատի Յանձնախումբը Եվ Նրա Միջազգային Հեղինակութիւնը
Երկրորդ աշխարհամարտից յետոյ ձեւաւորուած նոր աշխարհակարգի նորմերի լոյսի ներքոյ, ՀՅ Դաշնակցութիւնը կազմակերպեց Հայ Դատի յանձնախումբը, որը ՀՀ չորրորդ վարչապետ՝ Սիմոն Վրացեանի գլխաւորութեամբ, նորաստեղծ ՄԱԿ-ին յանձնեց մի յուշագիր, 1945 թ. մայիսի 7-ին, ուր պահանջւում էր Արեւմտեան Հայաստանի բռնագրաւուած հողերի ազատագրումը, դրանց կցումը Խորհրդային Հայաստանին եւ տարագիր հայութեան վերաբնակեցումը՝ հայկական հողերի վրայ:
1948թ․ դեկտեմբերի 9-ին ՄԱԿ-ի գլխաւոր ասամբլեան վաւերացնում է Ցեղասպանութիւնը կանխելու և դրա համար պատժի մասին հռչակագիրը (ուխտը), ուր տրուած է ցեղասպանության մանրամասն սահմանումը եւ ճշտուած է տուեալ յանցագործութիւնը հրահրման կամ գործադրման համար մեղաւոր պետութեան կամ անձի պատասխանատուութիւնը։
Այդուհետ ՀՅԴ Հայ Դատի Յանձնախումբը ակտիւօրէն ծաւալում է լոբբիստական գործունէութիւն, 1915թ․ Հայոց Ցեղասպանութեան մասին առկայ փաստերը համապատասխանեցնելով 1948թ․ «Ցեղասպանութեան հռչակագրի» սահամանումերին, ՄԱԿ-ի համապատասխան յանձնախմբերին եւ այլեւալ պետութիւններին այս ուղղութեամբ դրականօրէն տրամադրելու նպատակով։
Հայ Դատի Յանձնախմբի գործիչներն իրենց աշխատանքների ընթացքում, սակայն, բախւում են «Ցեղասպանութեան կենվենցիա»-ի յետադարձ ուժի եւ «վաղեմութեան ժամկէտ»-ի հետ կապուած անորոշութիւններին։ Հետեւաբար 1967թ․ նոյեմբերին ՄԱԿ-ին յանձնում են առանձին մի յուշագիր տուեալ անորոշութիւնը փարատելու ուղղութեամբ։
«ՀԱՅ ԴԱՏԻ ՅԱՆՁՆԱԽՈՒՄԲԻՆ ՅՈՒՇԱԳԻՐԸ ՅԱՆՁՆՈՒՑԱՒ 122 ՊԵՏՈՒԹԻՒՆՆԵՐՈՒ․․․ ՈՒ․ ԹԱՆԹ ԵՒՍ ԿԸ ՍՏԱՆԱՅ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՅՈՒՇԱԳԻՐԸ
․․․ Հայ Դատի Յուշագիրը ստորագրուած է՝ Հայ Դատի Յանձնախումբին ատենապետ՝ Արմէն Շամամեանի ու քարտուղար՝ Թաթուլ Սոնենց Փափազեանի կողմէ։ Հայկական յուշագիրը կը պաշտպանէ այն տեսակէտը, թէ Ուխտը պէտք չէ ժամանակ սահմանէ՝ ոճրագործներու պատժին մասին։ Ոճրագործները պատժուելու են միջազգային օրէնքին համաձայն, իրենց գործած ոճիրներու համար, անցեալին, ներկայիս եւ ապագային․․․»։
(Հայրենիք օրաթերթ, 1967 նոյեմբերի 30, Բոստոն)
Հայ Դատի Յանձնախմբի օրուայ ատենապետ՝ Արմէն Շամամեանը, «Եունայթետ Պրես Ինտերնացիոնալ» գործակալութեան լրագրող Ռեյնհարդ Ն․ Ջորջի հետ յատուկ տեսակցութեան ընթացքին, 1967թ․ դեկտեմբերի սկիզբը, անդրադարձել է Հայ Դատի Յանձնախմբի սոյն նախաձեռնութեանը, եւ բացատրել, որ Հայ Դատի Յանձնաժողովը հանդէս է եկել երկու օրինագծով, յատկապէս «վաղեմութեան ժամկէտ»-ի արգելքը վերացնելու ուղղութեամբ․
«Անոնք (այսինքն Հայ Դատի Յանձնախմբի գործիչները- Կ․ Խ․),- գրել է Ռեյնհարդ Ն․ Ջորջը իր յատուկ ռեպորտաժում,- երկու յուշագիրներ ղրկած են ՄԱԿ-ի Ընդհանուր Ժողովին, եւ որոնք կը շօշափեն մարդկային իրաւունքի երկու հարցեր․ մէկը՝ պատերազմի ոճրագործները հետապնդելու մասին՝ այսպէս կոչուած «ժամանակի սահմանափակումն» է, որով, որոշ ժամանակ անցնելէ ետք, ոճրապարտը կարելի չէ հետապնդել օրէնքով, միւսը՝ «նախայարձակ» բառին սահմանումը։ Երկու յուշագիրներով ալ, անոնք յիշատակեցին այն ջարդերը, որոնց՝ իրենց ժողովուրդը ենթարկուեցաւ թուրքերու կողմէ Առաջին Համաշխարհային պատերազմին միջոցին։ Սակայն անոնք անմիջական պահանջ չդրին անկախ Հայաստանի մը համար»։
«Իրենց (այսինքն՝ Հայ Դատի Յանձնախմբի- Կ․ Խ․) առաջին յուշագրի միջոցով,- շարունակում է Ռեյնհարդ Ն․ Ջորջը,- հայերը շեշտակի արտայայտուեցան պատերազմի ոճրագործներուն հանդէպ ժամանակի սահմանաւորում կոչուած օրէնքին դէմ, կէտ մը, որ ներկայիս վիճաբանութեան ենթակայ է ՄԱԿ-ի Ընդհանուր Ժողովին «ընկերային, մարդկային եւ մշակութային յանձնախումբին մէջ (իմա՝ «Սոցիալական, հումանիտար և մշակութային կոմիտէ», որ այն ժամանակ կոչւում էր նաեւ՝ «Երկրորդ Կոմիտէ», իսկ ներկայիս կոչւում է՝ «Երրորդ Կոմիտէ»- Կ․ Խ․)։
Համայնավար ճակատի երկրներուն զօրաւոր ճնշումին ներքեւ, յանձնախումբը, Ընդհանուր Ժողովին օրէնսդրական մարմնին գործակցութեամբ, սահմանած է միջազգային կանոնագիր մը, որ կ’արգելէ ժամանակի սահմանափակումը»։
(Հայրենիք օրաթերթ, 1967 դեկտեմբերի 22, Բոստոն)
«ՀԱՅ ԴԱՏԻ ՅԱՆՁՆԱԽՈՒՄԲԻՆ ԿԱՐԵՒՈՐ ՅԱՋՈՂՈՒԹԻՒՆԸ – ՊԱՏԵՐԱԶՄԱԿԱՆ ՈՃԻՐՆԵՐԸ ԱՆԺԱՄԱՆՑԵԼԻ ԵՆ
Նիւ Եորքի մեր թղթակից ընկ․ Լեւոն Քեշիշեան երեկ հեռախօսով հաղորդեց, թէ Հայ Դատի Յանձնախումբին յուշագիրը կարեւոր յաջողութիւն մը ունեցած է այն իմաստով, որ ՄԱԿ-ի Ցեղասպանութեան Ուխտի մասնաւոր յանձնախումբը ընդունած է Հայ Դատի առաջարկը, թելադրելով ՄԱԿ—ի Ընդհանուր Ժողովին ընդունել օրէնք մը, որուն համաձայն պատերազմի ոճիրները անժամանցելի են։ Հետեւաբար պատերազմական ոճրագործները միշտ պիտի հետապնդուին, անկախ ժամանակէն, անցեալին, ներկային եւ ապագային գործուած ոճիրներու համար»։
(Հայրենիք օրաթերթ, 1967 դեկտեմբերի 8, Բոստոն)
Այսպիսով 1968թ․ փետրուարի 26-ին ՄԱԿ-ի գլխաւոր ասամբլեան վաւերացնում է ռազմական յանցագործութիւնների և մարդկութեան դէմ ոճրագործութիւնների նկատմամբ վաղեմութեան ժամկէտ չսահմանելու մասին օրենքը, ընդորում մարդկութեան դէմ ոճրագործութիւնների շարքն է դասւում նաեւ՝ ցեղասպանութիւնը։
Պէտք է իմանալ եւ, առանց պատմա-քաղաքական լրացուցիչ մեկնաբանութիւնների, արձանագրել պատմական փաստը, որ ՄԱԿ-ի ռազմական յանցագործութիւնների և մարդկութեան դէմ ոճրագործութիւնների նկատմամբ անժամանցելութեան մասին սոյն օրէնքը՝ ՀՅԴ Հայ Դատի Յանձնախմբի օրինագծային նախաձեռնութեան, իրաւա-քաղաքական հմտութեան եւ իհարկէ նրա միջազգային հեղինակութեան արդիւնքն է։
Գրառումը՝ Կարեն Խանլարիի ֆեյսբուքյան էջից։