(մաս 2-րդ)
Դաշնակցության կառուցողականության մյուս կողմը Հայաստանին և Սփյուռքին հավասար պայմանների վրա դնելու փորձն է, կարծելով, թե հնարավոր է պետությունն ու սոցիալական հայեցակարգը նույն հարթության վրա դնել։ Աշխարհի ոչ մի սփյուռք ունեցող պետություն նման զուգավորում չի նախատեսում։ Ընդհանրապես ոչ մեկը:
Կայծ Մինասյան
Քոչարյան-Սարգսյան-ՀՅԴ ռեժիմիների Հայաստանը ռեալիստ-կոնստրուկտիվիստական մոտեցման օրինակ է։ Թեև առաջին երկու վարչակարգերը ավելի շատ հակված են դեպի ռեալիզմ, սակայն նրանց վրա ազդել է նաև Դաշնակցության կառուցողական մոտեցումը։ Ինչո՞ւ է վերջինս կոնստրուկտիվիստ։ Դաշնակցության կառուցողական մոտեցումն ակնհայտ է միջազգային համակարգում չճանաչված Մեծ Հայաստանի ձգտման մեջ։ Դա սկսվել է 1905 թվականին Քրիստափոր Միքայելյանի մահվանից հետո, երբ ՀՅԴ-ն 1907թ. ընդունեց միասնական Հայաստանի (պատմական Հայաստանի) սկզբունքը՝ ընդդեմ Օսմանյան Հայաստանի և Ռուսական Հայաստանի։ Սակայն, խաղալով միասնական Հայաստանի միակ խաղաքարտը, ՀՅԴ-ն դուրս է գալիս միջազգային համակարգից, քանի որ ոչ մի դերակատար չի ճանաչում այս Մեծ Հայաստանի ինքնությունն ու արժեքը։ Ոչ մի ուժ: Այնքան, որ Դաշնակցությունը Մեծ Հայքի վրա վա-բանկ անելով՝ դուրս է գալիս միջազգային համակարգից, դեմ է դուրս գալիս իր իրականությանը և համարում, որ իր հեղափոխական մոտեցման աղբյուրը կա։ Հեղափոխություն անել՝ նշանակում է Մեծ Հայաստանի գաղափարը (Վիլսոնյան Հայաստան, մեռելածին նախագիծ) մտցնել միջազգային համակարգ՝ իրենց տեղը չունեցող արժեքների և ինքնությունների հիման վրա։ Եվ հետևաբար, 1907 թվականից, ապա 1919-1920 թթ.-ից սկսած, Դաշնակցությունը պայքարում է Մեծ Հայքի բաղադրիչները նորմատիվ խաղի մեջ մտցնելու համար՝ սկզբունքորեն, թե իր օրակարգում (փուլերով առաջ՝ նախ՝ Արցախ, հետո՝ Ջավախ, հետո՝ Նախիջևան, և այլն)
Դաշնակցության կառուցողականության մյուս կողմը Հայաստանին և Սփյուռքին հավասար պայմանների վրա դնելու փորձն է, կարծելով, թե հնարավոր է պետությունն ու սոցիալական հայեցակարգը նույն հարթության վրա դնել։ Աշխարհի ոչ մի սփյուռք ունեցող պետություն նման զուգավորում չի նախատեսում։ Ընդհանրապես ոչ մեկը: Գլոբալիզացիայի համատեքստում ավելի իրագործելի է հարաբերություններ կառուցել պետության (ծանրության կենտրոնի) և անդրազգային սփյուռքյան ցանցի (ծայրամասային) միջև, այլ ոչ թե ընդգրկող համահամայնքային մոտեցում կիրառել:
Կարևոր է հարց տալ, թե արդյոք այս կառուցողական խարսխումը իսկապե՞ս կառուցողական է: Դա ոչ միայն մարտահրավեր է նետում միջազգային համակարգին, այլև լարվածություն է ստեղծում տարածաշրջանային խոշոր տերությունների հետ, ինչպիսիք են Ռուսաստանը, Թուրքիան և Իրանը, որոնք չեն աջակցում այս մոտեցմանը և գործում են նաև միջազգային համակարգի շրջանակներում:
Հետևաբար, հետլևոնական ռեժիմից անցնելով Քոչարյան-Սարգսյան-ՀՅԴ ռեժիմին, Հայաստանը հետխորհրդային մոտեցումից անցում է կատարել վտանգավոր ռեալիստական-կոնստրուկտիվիստական մոտեցման: Ինչո՞ւ է դա վտանգավոր: Որովհետև Ռոբերտ Քոչարյանն ու Սերժ Սարգսյանը ռեալիստ չէին այն առումով, որ ոչ թե ընտրեցին իշխանության ուղին, այլ ավելի շուտ՝գերադասեցին ենթարկվել Ռուսաստանին։ Դաշնակցական կոնստրուկտիվիզմը ներառելով՝ հետտերպետրոսյանական Հայաստանը դարձել է կա՛մ հուշահամալիր, կա՛մ երկնքից ընկած, միջազգային համակարգից ու նրա նորմերից մեկուսացված հրեշավոր պետություն։ Դա ակնհայտ էր, երբ ադրբեջանա-թուրքական-պակիստանա-ռուս-իսրայելական կոալիցիան մոբիլիզացվեց 2020թ, սեպտեմբերին՝ հանձինս Արևմուտքի անտարբերության։ Այս իրավիճակում Հայաստանը բախվեց ոչ միայն այս երկրներին, այլև որոշ չափով միջազգային համակարգի ուժերին։ Այդ ուժերը եղել են Բաքվի հանցակիցները կամ աղետի հանդիսատեսը։
2018-ին, սակայն, թավշյա հեղափոխությունը պայթեց՝ արագացնելով վերամիավորված Հայաստանի գաղափարը՝ ընդդեմ վերջնական խզման ու խախտման: Բացի կոռուպցիայի դեմ պայքարից և հեռացող ռեժիմի դեմ պետությունը հաստատելուց հետո Նիկոլ Փաշինյանի քաղաքականությունը ընդլայնեց ռեալիստ-կոնստրուկտիվիստական դոկտրինը՝ ընդամենը փոխելով ռազմավարությունը։ Երիտասարդ ուժի նպատակն էր անցում կատարել ռուսոֆիլ ինքնիշխանությունից, որը թուլացնում էր հայկական պետությունը՝ հօգուտ կոռումպացված ռեժիմի, ինքնավարության, որն ուժեղացնում էր պետությունը գողական ռեժիմի կամ «Հայկական կարտելի» դեմ։ Ցավոք, արդյունքը եղավ ռազմական պարտությունը 2020 թվականի նոյեմբերին։
2020թ. աշնան բեկումնային պահից ի վեր Փաշինյանի ռեժիմը ռեալիստական-կոնստրուկտիվիստական մոտեցումից անցել է իրատես-լիբերալ Հայաստանն ընդունելու։ Սա նշանակում է, որ Հայաստանի հիմքերն այժմ հիմնված են միջազգային համակարգի և նրա կանոնների վրա։ Ճանաչելով Ադրբեջանի, այդ թվում՝ Արցախի տարածքային ամբողջականությունը, Նիկոլ Փաշինյանի ռեժիմը համընկնում է միջազգային համակարգի հետ՝ ընդունելով դրա իրականությունը և առաջ տանում միջազգային հարաբերությունների ազատական դպրոցի երեք հիմնասյուները՝ ժողովրդավարություն, շուկայական տնտեսություն և համագործակցություն։ Ահա թե ինչու 2021թ. Հայաստանում արմատավորվել է ժողովրդավարությունը, կա Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման գործընթաց, սփյուռքի նկատմամբ ավելի գլոբալ և նորարարական մոտեցում և խրախուսական միջոցներ, որոնք ուղղված են օլիգարխներից հայկական շուկայի վերահսկողությունը խլելուն՝ թափանցիկ և կայուն տնտեսություն ստեղծելու համար։
Ռեալիստ-կոնստրուկտիվիստական Հայաստանից ռեալիստական-լիբերալ Հայաստանի անցումը ձեռնտու չէ ավանդական ուժերին, որոնք նույնանում են միայն ռուսոֆիլ, կառուցողական և հուշարձան Հայաստանի հետ: Դա խաչ է քաշում, որ Հայաստանը երբևէ իրատեսական և պրագմատիկ մոտեցում կորդեգրի ապագայի նկատմամբ: «Մեր երկրի, մեր հողերի» համար զուտ աղոթելը բավարար չէ օրինականություն հաստատելու և հաղթանակի հասնելու համար։ Երբ Հայաստանը թույլ է, կախված է օտար ուժերից և ապրում է բնակչության անկում, ի՞նչ օգուտ այլ ուրիշ տեղ փնտրելը, երբ հայկական տունը ներսից չի կառուցվում և դառնում է լքված տուն: Բացառապես կոնստրուկտիվիստական տարածքային Հայտադիզմը (Հայկական Հարցը) վտանգավոր է, քանի որ այն հանգեցրել է տարածքների կորստի և նրա մարդիկ լքել են երկիրը։ Սոցիալական Հայտադիզմը կտրվում է Մեծ Հայաստանի մոլորված նախագծից, քանի որ առաջնահերթություն է տալիս պրոֆեսիոնալիզմին և ընդհանուր բարօրությանը` ապահովելու հայության պահպանությունը սեփական հողերում: Վաղուց ժամանակն է կարգավորելու Հայաստանի դիրքերը միջազգային համակարգում՝ զերծ ճակատագրապաշտությունից և ավելորդություններից: