Անվտանգության իրավիճակը այլ է՝ ոչ թե փոխվում է, ոչ թե կփոխվի, այլ իրականում արդեն փոխվել է, և դա է պատճառը, որ մենք անում ենք ամեն ինչ, որպեսզի ապահովենք, որ Ուկրաինան կարողանա պաշտպանել ինքն իրեն։
Ջոն Քիրբի
Պուտինը սպառնում է պատերազմով, երբ Արևմտյան դաշնակիցները մոտ են Ռուսաստանի վրա հրթիռային հարվածների գործարք կնքելուն
Սպիտակ տան գագաթնաժողովում ուրբաթ օրը կարող են Ուկրաինային նոր լիազորություններ տալ հարվածելու Ռուսաստանի ռազմական բազաներին: Բրիտանիան և ԱՄՆ-ն պատրաստվում են ուրբաթ օրը Սպիտակ տանը կայանալիք գագաթնաժողովում վճռական քայլ կատարել Ուկրաինայի պատերազմում, որտեղ կքննարկվեն ծրագրերը, որոնք թույլ կտան Կիևին հարվածել Ռուսաստանի ներսում գտնվող թիրախներին՝ Արևմուտքի կողմից մատակարարված հրթիռներով: Վերջին փորձի ընթացքում Արևմուտքին վախեցնելու համար ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հինգշաբթի երեկոյան զգուշացրեց, որ նման համաձայնագիրը կդիտվի որպես ՆԱՏՕ-ի ուղղակի ներգրավում պատերազմում: «Սա կնշանակի, որ ՆԱՏՕ-ի երկրները, Միացյալ Նահանգները և Եվրոպական երկրները պատերազմում են Ռուսաստանի դեմ», – ասաց նա: Սպառնալիքը հնչեց այն ժամանակ, երբ Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Քիր Սթարմերը դեռ գտնվում էր Վաշինգտոն ճանապարհին՝ ուրբաթ օրը ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի հետ քննարկելու Ուկրաինայի կողմից բրիտանական արտադրության «Storm Shadow» հրթիռների օգտագործման հնարավորությունը Ռուսաստանի տարածքում: «Ռուսաստանն է սկսել այս հակամարտությունը», – արձագանքեց Սթարմերը՝ խոսելով լրագրողների հետ իր թռիչքի ընթացքում: «Ռուսաստանը ապօրինաբար ներխուժել է Ուկրաինա: Ռուսաստանը կարող է անմիջապես վերջ տալ այս հակամարտությանը»: Ռազմական փորձագետները պնդում են, որ Վաշինգտոնում կայանալիք երկու ժամյա գագաթնաժողովում բրիտանական զենքերի համար համաձայնեցված ցանկացած ուղեցույց կարող է ճանապարհ բացել ուկրաինացիների համար՝ օգտագործելու ամերիկյան «ATACMS» համակարգը՝ Ռուսաստանի օդանավակայաններին և ռազմական բազաներին հարվածելու համար:
Կրեմլի խոսնակ Դմիտրի Պեսկովը նշեց, որ Սթարմերի և Բայդենի հանդիպումը պարզապես ձևականություն է և գործարքն արդեն կնքված է, խոստանալով, որ Ռուսաստանի պատասխանը «համապատասխան կլինի»:
Ուկրաինայի ամերիկյան դաշնակիցները երկար ժամանակ հրաժարվել են Ուկրաինայի նախագահ Վլադիմիր Զելենսկիին թույլ տալ իրենց երկար հեռահարության հրթիռներն օգտագործել Կրեմլի ուժերի դեմ Ռուսաստանի ներսում, մտավախություն ունենալով, որ Մոսկվան կարող է դրա դիմաց էսկալացնել պատերազմը՝ հարվածելով ՆԱՏՕ-ի որևէ թիրախի, օրինակ՝ Ռժեշով քաղաքում գտնվող ռազմական մատակարարման կենտրոնին: Սակայն վերջին ժամանակներում իրավիճակը կտրուկ փոխվել է, հիմնականում Իրանից Ռուսաստանին մեծ քանակությամբ հրթիռների մատակարարման շնորհիվ, ինչը, ըստ բրիտանական իշխանությունների, կտրուկ ուժեղացնելու է Պուտինի զինուժի հարվածային կարողությունները, հենց այն ժամանակ, երբ նրա բանակը ամրապնդում է իր դիրքերը Ուկրաինայի արևելքում՝ հատկապես Պոկրովսկի ռազմավարական քաղաքի ուղղությամբ։
Դիվանագիտական վերջնական փուլ
Ուրբաթ օրը Սպիտակ տանը կայանալիք գագաթնաժողովը ներկայացնում է Արևմտյան դաշնակիցների միջև ինտենսիվ դիվանագիտության շաբաթվա գագաթնակետը։ ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոնի Բլինկենը երեքշաբթի և չորեքշաբթի օրերը բանակցություններ է անցկացրել բրիտանական և ուկրաինական գործընկերների հետ:
«Մենք այժմ դիվանագիտական բանակցությունների վերջին փուլում ենք», – ասաց Մեծ Բրիտանիայի կառավարության մի պաշտոնյա, որը, ինչպես և մյուսները, խոսել է անանուն մնալու պայմանով, որպեսզի քննարկի զգայուն հարցեր:
Չորս բրիտանական պաշտոնյաներ հայտնել են, որ այս շաբաթավերջին պաշտոնական հայտարարություն չեն ակնկալում: Մեկն ասաց, որ հույս ունեն, որ համաձայնագիրը հաստատված կլինի այս ամսվա վերջին ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի ժամանակ, երբ աշխարհի առաջնորդները, այդ թվում՝ Բայդենն ու Սթարմերը, կհավաքվեն Նյու Յորքում: Արևմտյան պաշտոնյաները նշում են, որ այդ որոշումը, եթե ընդունվի, ինքնին չի փոխի պատերազմի ընթացքը, սակայն ավելի բաց են Ուկրաինայի խնդրանքներին, որ դա կօգնի կանգնեցնել Ռուսաստանի վերջին ամիսներին ունեցած առաջխաղացումը արևելյան ճակատում։ Մեծ Բրիտանիան իր նախընտրությունները հայտնել էր նախորդ Կոնսերվատիվ կառավարության օրոք, երբ Դեյվիդ Քեմերոնը, որը այն ժամանակ արտաքին գործերի նախարարն էր, ասել էր, որ Ուկրաինան «իրավունք ունի» հարվածելու Ռուսաստանի ներսում գտնվող թիրախներին: Սակայն Վաշինգտոնը մինչ այժմ դիմադրում էր, մտահոգվելով պատերազմի էսկալացիայի ռիսկով: Բրիտանական երկրորդ պաշտոնյան, ասաց, որ այս ամսվա բացահայտումները, թե Իրանը սկսել է մատակարարել բալիստիկ հրթիռներ Ռուսաստանին, փոխել են Արևմուտքի մտածելակերպը:
«Ամեն ինչ փոխվել է՝ հաշվի առնելով այն, որ Ռուսաստանը ձեռք է բերել բալիստիկ հրթիռներ Իրանից», – ասել է պաշտոնյան: «Այն փաստը, որ Բլինքենը եկավ Մեծ Բրիտանիա և հրապարակավ հաստատեց, որ իրանցիները մատակարարում են Ռուսաստանին, նշանակալից պահ էր»: Եվրոպայի այլ պաշտոնյաներ նույնպես կապ են գտնում այս դեպքերի միջև: Բալթյան երկրների վարչապետի պաշտպանության խորհրդականն ասել է. «Վաշինգտոնում դիրքորոշումը փոխվեց՝ Իրանական հրթիռների պատճառով»:
«Այժմ խնդիրը այն է, թե ինչ թիրախների Ուկրաինային կթույլատրվի հարվածել Ռուսաստանի ներսում և որքան խորությամբ՝ ներքևում գտնվող թիրախներին, և դեռ մտահոգություններ կան Վաշինգտոնում, որ այն, թե ինչի կարող է և չի կարող հարվածել, ԱՄՆ-ին ներքաշում է պատերազմական պլանավորման մեջ, ինչից նրանք ցանկանում են խուսափել»:
Բայդենի վարչակազմի պաշտոնյան, որին թույլատրվել է անանուն կերպով քննարկել զարգացող իրավիճակը, ասել է, որ թեև Իրանական հրթիռների մատակարարումն անհանգստացնող է, դա չի դարձել Վաշինգտոնում որոշումների կայացման հիմնական պատճառը՝ Ուկրաինային երկար հեռահարության հրթիռներ ուղարկելու հարցում:
«Սա երկար ժամանակ ծրագրել ենք, և մենք գիտեինք, որ [իրանցիները և ռուսները] քննարկում էին այս քայլը դեռ անցած աշնանից», – ասել է պաշտոնյան:
Այնուամենայնիվ, ԱՄՆ վարչակազմը նկատել է, որ Ուկրաինայի սպառնալիքները փոփոխվում են: Խոսելով ընդհանուր առմամբ Ուկրաինայի պատերազմի վիճակի մասին՝ երկուշաբթի օրը ԱԺԽ խոսնակ Ջոն Քիրբին ասել է. «Անվտանգության իրավիճակը այլ է՝ ոչ թե փոխվում է, ոչ թե կփոխվի, այլ իրականում արդեն փոխվել է, և դա է պատճառը, որ մենք անում ենք ամեն ինչ, որպեսզի ապահովենք, որ Ուկրաինան կարողանա պաշտպանել ինքն իրեն»:
Պատասխան հարվածների համար հասանելի տարածք
Զելենսկին բազմիցս կոչ է արել իրեն թույլ տալ օգտագործել հեռահար հրթիռները՝ հարվածելու օդանավակայաններին, հրթիռային կայաններին և հրամանատարական կենտրոններին՝ սահմանից այն կողմ, պնդելով, որ գործող սահմանափակումները թույլ են տալիս Կրեմլին ազատ «որսալ» ուկրաինական ուժերին՝ առանց պատժի վախի: Բալթյան երկրների առաջնորդները աջակցել են նրա կոչերին՝ պնդելով, որ Վաշինգտոնի մտավախությունները էսկալացիայի վերաբերյալ սխալ են: Այնուամենայնիվ, ակնկալվում է, որ հեռահար հրթիռների օգտագործման վերաբերյալ ցանկացած համաձայնագիր կպահպանի հստակ սահմանափակումներ այն ռուսական թիրախների տեսակների վրա, որոնց Ուկրաինան կկարողանա հարվածել:
«Մենք տրամադրում ենք ուսուցում և կարողություն», – ասել է Սթարմերը POLITICO-ին իր թռիչքի ժամանակ Վաշինգտոն: «Եվ, իհարկե, դեռևս քննարկումներ կան այդ հնարավորությունների բնույթի վերաբերյալ»:
«Այն, ինչ ես ուզում եմ անել [ուրբաթ օրը], դա համոզվել է, որ այդ տակտիկական քննարկումները տեղադրված են Ուկրաինայի իրավիճակի պատշաճ ռազմավարական համատեքստում»:
Բանակցությունների մանրամասները խստորեն պահվում են գաղտնի: Չորեքշաբթի օրը մի արևմտյան պաշտոնյա և երկու այլ անձինք, ովքեր ծանոթ են քննարկումներին, ասել են, որ Սպիտակ տան մի փոքր խումբ պաշտոնյաներ վերջնականացնում են պլանը՝ ընդլայնելու այն տարածքը Ռուսաստանի ներսում, որը Ուկրաինան կարող է հարվածել ամերիկյան և բրիտանական զենքերով: Զելենսկին հինգշաբթի օրը նախազգուշացրեց, որ որոշման հետագա ձգձգումը թույլ կտա Մոսկվային «այդ ռազմական թիրախները տեղափոխել Ռուսաստանի ավելի խորը տարածք»: Նա նաև պնդեց, որ «սահմանափակումների վերացումը նշանակում է սահմանափակումների վերացում», պահանջելով, որ Մեծ Բրիտանիայի և ԱՄՆ-ի միջև ցանկացած համաձայնագիր ունենա իրական ռազմական նշանակություն: «Եթե սահմանափակումները վերացվեն մեր գործընկերների կողմից, ես կցանկանայի, որ դա լիներ Ուկրաինայի հաղթանակի, ոչ թե քաղաքական ռազմավարություն», – ասել է նա:
Ուկրաինային թույլ տալ հարվածելու թիրախներին Ռուսաստանի ներսում Storm Shadow հրթիռներով ունի մի քանի բարդություններ, ներառյալ յուրաքանչյուր հրթիռի բարձր արժեքը և այն փաստը, որ մի քանի ռազմական համակարգեր, որոնք սովորաբար օգտագործվում են դրանց հետ, ամերիկյան արտադրության են: Ավելի լայն առումով, ԱՄՆ պաշտոնյաները վաղուց մտահոգվել են, որ էսկալացիայի ռիսկը գերազանցում է ռազմական օգուտները: Հոդվածի սկզբում նշված Մեծ Բրիտանիայի կառավարության պաշտոնյան ասել է. «Մեծ Բրիտանիան լիովին գիտակցում է ռիսկերը՝ մարդիկ կխոսեն այն մասին, թե ինչ տարբերություն կա բրիտանական տանկի կամ հրացանի և Ռուսաստանի սահմանը հատող հեռահար զենքի միջև»:
Իրանը փոխում է հաշվարկները
Լոնդոնի և Վաշինգտոնի պատասխանը այս հարցին այն է, որ ցանկացած էսկալացիա պետք է կտրուկ կապված լինի Թեհրանի հետ, որը Մոսկվային բալիստիկ հրթիռներ է մատակարարում: Մեծ Բրիտանիայի արտգործնախարար Դեյվիդ Լեմին, ով ուրբաթ օրը կմասնակցի Սպիտակ տանը կայանալիք հանդիպման երկրորդ հատվածին՝ Մեծ Բրիտանիայի ազգային անվտանգության խորհրդական Թիմ Բարոուի և ԱՄՆ-ում դեսպան Կարեն Փիրսի հետ, չորեքշաբթի օրը Կիև կատարած համատեղ այցի ժամանակ Բլինքենի հետ նշել է. «Այստեղ էսկալատորը Պուտինն է: Պուտինը էսկալացրել է Իրանից հրթիռների առաքմամբ»:
Իրանական հրթիռները, որոնք հագեցած են 150 կիլոգրամանոց մարտագլխիկներով, Ուկրաինայի համար ավելի մեծ սպառնալիք են ներկայացնում, քան Իրանից Ռուսաստանին նախապես վաճառված Շահեդ անօդաչու սարքերը: Չնայած բալիստիկ հրթիռներից պակաս ճշգրիտ են, իրանական հրթիռները մոտենում են իրենց թիրախներին մինչև 3200 կիլոմետր ժամ արագությամբ և դժվար են խոցվում: Բլինքենը, նույն այցի ընթացքում Կիևում, հաստատեց, որ Սթարմերն ու Բայդենը «անհերքելիորեն» կքննարկեն այս հարցը ուրբաթ օրը Սպիտակ տանը կայանալիք հանդիպման ժամանակ և ընդգծեց, որ էսկալացիայի վտանգը «միակ գործոնը չէ» որոշում կայացնելիս:
Լոնդոնում տեղակայված պաշտպանության վերլուծական կենտրոն RUSI-ի ռազմական ծառայությունների տնօրեն Մեթյու Սավիլը նշեց, որ դաշնակիցների աջակցությունը հեռահար հրթիռներին ընդլայնելը Ուկրաինայի համար «աջակցության և կամքի փորձություն է — Արևմուտքը վախենալո՞ւ է ռուսական հռետորաբանությունից, թե ոչ»:
Այս պահի դրությամբ նման հանձնառության ընդունումը հետաձգվել է «միջուկային էսկալացիայի և միջազգային գործընկերների դեմ հակազդեցության վտանգի» պատճառով, նշել է Սավիլը, «սակայն միևնույն ժամանակ ռուսները արդեն մեկ տարի է, ինչ խոսում են այնպես, կարծես արդեն պատերազմում են ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի հետ»:
Նա զգուշացրել է, որ Storm Shadow հրթիռները կունենան «սահմանափակ» ազդեցություն ՌԴ ներսում, բայց նշել է, որ դրանց կիրառումը կարող է նպաստել ամերիկյան ATACMS հրթիռների օգտագործմանը և հարցեր առաջացնել, թե որտեղ տեղադրել ռուսական օդային պաշտպանության համակարգերը, ինչը կարող է բարելավել ուկրաինական անօդաչուների թափանցելու հնարավորությունը:
Մեծ Բրիտանիայի պաշտոնյաները պնդում են, որ ուրբաթ օրվա քննարկումները Ուկրաինայի վերաբերյալ ավելի լայն և ռազմավարական բնույթ են կրելու, քան պարզապես հրթիռների քննարկում: Նշված չորս բրիտանական պաշտոնյաներից ևս մեկը հայտնել է, որ հանդիպման հիմնական ուշադրության կենտրոնում կլինի, թե ինչպես կարող է պատերազմը զարգանալ մինչև 2025 թվականը: Մեծ Բրիտանիան հույս ունի, որ Կիևի ուժերը ցույց կտան ավելի լայն ռազմավարություն, որը դուրս կգա «հերոսական» կռիվների կետերից:
Մինչ այժմ Դաունինգ սթրիթը փորձել է նվազեցնել սպասելիքները: Ուրբաթ օրվա գագաթաժողովից առաջ տարածված գիշերային մամլո հաղորդագրությունում Storm Shadow հրթիռները բոլորովին չէին հիշատակվել, իսկ թիվ 10-ը նշել է, որ հանդիպման ուշադրությունը կենտրոնանալու է Մերձավոր Արևելքի իրավիճակի, կլիմայական դիմադրողականության և Ինդո-Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանի կայունության վրա: Դաունինգ սթրիթի խոսնակը լրագրողներին ասել է, որ «մեր դիրքորոշումը Storm Shadow-ի վերաբերյալ չի փոխվել», բայց «մենք պատրաստ ենք լսել և քննարկել, քանի որ հասկանում ենք, որ Ուկրաինայի համար սա վճռական ժամանակահատված է, երբ ձմեռն է մոտենում»:
Հավելյալ հաշվետվություն է ներկայացրել Վերոնիկա Մելկոզերովան Կիևից, և Փոլ ՄքԼիերին՝ Վաշինգտոնից:
Այս հոդվածը թարմացվել է Բայդենի վարչակազմի պաշտոնական մեկնաբանությամբ։
Աղբյուրը՝ político.eu կաքից։
Թարգմանությունը՝
Արայիկ Մկրտումյանի