Որևէ մեկը հետաքրքրվել է, որպեսզի պարզի, թե 1993թ. հունիս-սեպտեմբեր ամիսներին Պաշտպանության բանակն ինչո՞ւ Մարտակերտի շրջանի ամբողջ հարթավայրային գոտին, Մարտունու արևելյան հատվածը թողեց ադրբեջանական օկուպացիայի տակ, փոխարենը գրավեց Ֆիզուլին, Ջեբրայիլը, Զանգելանը և Կուբաթլուն:
Վահրամ Աթանեսյան
Հաղթած երկիրն ինչո՞ւ է դուրս մնացել «Դարի պայմանագրից»
ԱՊՀ երկրների գագաթաժողովի շրջանակներում կայացել է Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինի և Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հանդիպումը: Ըստ պաշտոնական հաղորդագրության՝ Փաշինյանը Պուտինին ներկայացրել է «Խաղաղության խաչմերուկ» նախագիծը, նրան նվիրել այդ խորագրով բրոշյուրը:
Փաշինյան-Պուտին հանդիպման շոշափելի արդյունքն այն է, որ եկող տարեսկզբից Իրան-Հայաստան սահմանի անցակետում հսկողությունը լիովին անցնում է հայկական կողմին, հայկական սահմանապահ ուժերը կներգրավվեն հայ-իրանական և հայ-թուրքական սահմանի պահպանությանը:
Ըստ էության՝ այդ հարցերը պետք է կարգավորվեին 30 տարի առաջ, երբ մայիսյան հրադադարից հետո քննարկվում էր «Կասպյան ավազանից էներգակիրների արդյունահանման և տարանցման» նախագիծը:
Արտառոց է՝ Հայաստանն ինչո՞ւ և ինչպե՞ս է դուրս մնացել «Դարի պայմանագրից»: Եթե ղարաբաղյան առաջին պատերազմի շուրջ հայկական, հատկապես ստեփանակերտյան միֆոլոգիայից վերացարկվենք, ապա 1993թ. հունիս-սեպտեմբերին ԼՂՀ ՊԲ «կայծակնային երթի» ռազմաքաղաքական նպատակը հասկացվում է Իրանի հետ սահմանին հաստատվելու և ապագա կոմունիկացիաների հարցում որոշումներին ազդելու իմաստով:
Հրադադարից ընդամենը չոր ամիս անց, սակայն, Ադրբեջանը «Դարի պայմանագիր» կնքեց միջազգային կոնսորցիումի հետ, որտեղ «առաջին ջութակը» բրիտանական BP-ն էր: Ըստ էության, Սյունիքում «Խաղաղության խաչմերուկի» հարցը պետք է լուծվեր 1994թվականին՝ Կասպյան ավազանի էներգակիրների տարանցման նախագծին Հայաստանի մասնակցությամբ:
Այս հարցի շուրջ հրապարակային շատ քիչ նյութ կա, ոչ էլ, որքանով դիտարկվում է, որևէ մեկը հետաքրքրվել է, որպեսզի պարզի, թե 1993թ. հունիս-սեպտեմբեր ամիսներին Պաշտպանության բանակն ինչո՞ւ Մարտակերտի շրջանի ամբողջ հարթավայրային գոտին, Մարտունու արևելյան հատվածը թողեց ադրբեջանական օկուպացիայի տակ, փոխարենը գրավեց Ֆիզուլին, Ջեբրայիլը, Զանգելանը և Կուբաթլուն:
1994թ. մայիսյան հրադադարը հաստատվել է Ռուսաստանի բացառիկ միջնորդությամբ՝ Մոսկվան «իրավիճակի տերն էր»: Բայց մի քանի ամիս անց «Դարի պայմանագրով» Ռուսաստանը Կասպյան ավազանի էներգակիրների արդյունահանման և տարանցման միջազգային կոնսորցիումի նվազագույն մասնաբաժին ունեցող մասնակիցը դարձավ: Ընդ որում՝ նախապատվությունը տրվել էր «Լուկօյլ»-ին, որի սեփականատերն էթնիկ ադրբեջանցի Վագիթ Ալեքպերովն է:
Մենք առայսօր չգիտենք՝ Հայաստանն ստացել է Բաքու-Ջեյհան նավթամուղը Սյունիքով անցկացնելու առաջարկություն և մերժե՞լ, թե՞ այդ տարբերակը բացառվել է ի սկզբանե: Մենք չգիտենք նաև, թե Հայաստանը որքանո՞վ է հետաքրքրված եղել «Դարի պայմանագրին» գոնե քաղաքական մասնակցությամբ:
Անցել է երեսուն տարի, ստատուս-քվոն, որ ձևավորվել էր ղարաբաղյան առաջին պատերազմով, 2020թ. նոյեմբերի 10-ի Պուտին-Փաշինյան-Ալիև Հայտարարությամբ ի դերև է եղել: Հայաստանին մնացել է մեկ հնարավորություն՝ Սյունիքի կոմունիկացիոն հնարավորությունները ծառայեցնել ազգային-պետական շահերի սպասարկմանը, դուրս գալ կոնֆրոնտացիոն ռեժիմից, պատկերավոր ասած՝ տարածաշրջանը բացել: Հակառակ դեպքում շահագրգիռ ուժերը կարող են «կոտրել Մեղրիի խցանը»:
Փաշինյանը «Խաղաղության խաչմերուկ» բրոշյուրը նվիրել է նաև Թուրքիայի նախագահ Էրդողանին. Երկու շաբաթ հետո Ռուսաստանի նախագահը կհյուրընկալի Սյունիքի կոմունիկացիաներով շահագրգռված բոլոր երկրների առաջնորդներին: Բայց խնդրի հանգուցալուծման գոնե տեսլականը միայն նրանց տիրույթո՞ւմ է: Հաղթած Հայաստանը 1994թ. կարո՞ղ էր «Դարի պայմանագրի» քաղաքական կողմ լինել:
Հոդվածը՝ 1in.am կայքից։