Հանրությանը նախապատրաստել հայ-ադրբեջանական պայմանագրի դեմ բողոքի զանգվածային ակցիաների՝ նշանակում է ձախողել հայ-ադրբեջանական պայմանագրի ստորագրումը: Այսինքն, խոշոր հաշվով Հայաստանը զրկել միջազգային իրավունքի սուբյեկտությունից: Կդիմի՞ Ադրբեջանը նոր էսկալացիայի, չի՞ դիմի՝ մեծապես կախված է Հայաստանի սուբյեկտությունից, սեփական շահը սպասարկելու եւ այդ հարցում հավելյալ ռեսուրսներ ներգրավելու ունակությունից:
Վահրամ Աթանեսյան
Civil.net-ի հարցին, թե նոր փողոցային պայքար սկսելու ժամանա՞կը չէ,- ՀՅԴ Հայաստանի Գերագույն մարմնի ներկայացուցիչ, «Հայաստան» խմբակցությունից Ազգային ժողովի պատգամավոր Իշխան Սաղաթելյանը պատասխանել է, թե չէր ասի, որ պահը պատեհ չէ, բայց մարդկանց, հանրության հետ աշխատելու անհրաժեշտություն կա: Նրա ընկալմամբ՝ ժողովուրդը պետք է համոզվի, որ չկա հայ-ադրբեջանական պայմանագիր, եղածն «ավելի խոր եւ ընդգրկուն կապիտուլյացիայի մասին է»:
Ըստ Իշխան Սաղաթելյանի՝ փողոցային շարժման պահը կարող է հասունանալ «քսանչորս ժամ կամ տասնհինգ օր հետո»: Իհարկե, այդ կարճ ժամանակամիջոցում «ապստամբություն չի հասունանա» կամ շատ դժվար կլինի հասունացնել, բայց դա այլեւս էական չէ: Կարեւոր է, որ ՀՅԴ Հայաստանի Գերագույն մարմնի ներկայացուցիչն անոնսավորում է, որ փողոցային շարժումը հետապնդելու է հայ-ադրբեջանական պայմանագրի ստորագրումը ձախողելու միջոցով իշխանափոխություն իրականացնելու նպատակ: Պայմանականորեն ասած՝ Հայաստանում «փետրվարյան ապստամբության քաղաքական նախադրյալներ կան, մնում է գտնել գառնեցի Մարտիրոս, որ ժողովրդական զանգվածներին կառաջնորդի Երեւան»:
Դժվար է հավատալ, որ ՀՅԴ Ընդհանուր ժողովի անցկացման ժամանակը պատահական հակընկավ հայ-ադրբեջանական պայմանագրի տեքստի համաձայնեցման մասին կողմերի տարածած հայտարարություններին, դրանք էլ իրենց հերթին՝ 1921 թվականի մարտին Երեւանում ստեղծված իրավիճակին, երբ բոլշեւիկների դեմ բոլոր առումներով անհավասար կռվում անելանելի վիճակի մատնված «Հայաստանի փրկության կոմիտեն» ռազմական օգնություն էր խնդրում քեմալական Թուրքիայից եւ առաջարկում Ալեքսանդրապոլի պայմանագրի հիմքով նոր հարաբերություններ հաստատել:
Քաղաքական իրավիճակն այսօր սկզբունքորեն այլ է. Թուրքիայի հետ առանց նախապայմանների հարաբերությունների է ձգտում ՔՊ-ական իշխանությունը, իսկ ՀՅԴ-ն դա գնահատում է «ավելի խորը եւ ընդգրկուն կապիտուլյացիա»,- բայց դա մակերեսային ընկալում է: 1921 թվականին հնարավորություն կար, որ Հայաստանի բոլշեւիկյան կառավարության պատվիրակությունը մասնակցի Մոսկվայի ռուս-թուրքական բանակցություններին: Գառնեցի Մարտիրոսի, Կուռո Թարխանյանի եւ մյուսների գլխավորած զինված ապստամբությունը, որ Երեւանում տապալեց Մոսկվայի աջակցությունը վայելող իշխանությունը, չեղարկեց այդ պատեհությունը: Հայաստանի հարցը լուծվեց առանց նրա մասնակցության: Ստորագրվեց ոչ թե հայ-ռուսական կամ հայ-թուրքական, այլ՝ Հայաստանի մասին ռուս-թուրքական պայմանագիր:
Ալիեւն ինչու՞ է խուսափում Հայաստանի հետ պայմանագրի ստորագրումից: Որովհետեւ հետապնդում է մի նպատակ՝ ունենալ ոչ թե Հայաստանի, այլ՝ երրորդ կողմի հետ Հայաստանի մասին պայմանագիր: Հանրությանը նախապատրաստել հայ-ադրբեջանական պայմանագրի դեմ բողոքի զանգվածային ակցիաների՝ նշանակում է ձախողել հայ-ադրբեջանական պայմանագրի ստորագրումը: Այսինքն, խոշոր հաշվով Հայաստանը զրկել միջազգային իրավունքի սուբյեկտությունից: Կդիմի՞ Ադրբեջանը նոր էսկալացիայի, չի՞ դիմի՝ մեծապես կախված է Հայաստանի սուբյեկտությունից, սեփական շահը սպասարկելու եւ այդ հարցում հավելյալ ռեսուրսներ ներգրավելու ունակությունից: Բաքուն, բնականաբար, բոլոր միջոցներն օգտագործում է, որպեսզի Հայաստանը չհանդիսանա Ադրբեջանի հետ ինքնուրույն պայմանագրաունակ կողմ, իրավահավասար սուբյեկտ:
Սա է պատմա-քաղաքական այս շրջափուլի քվինտէսենցիան(ամենակարևոր էությունը): Եթե այդ խնդիրը չի լուծվում միջազգային իրավունքի հիման վրա եւ լեգետիմ չի ճանաչվում, ապա մյուս բոլոր պարամետրերը կորցնում են իրենց նշանակությունը, այդ թվում՝ տարածքային կոմպոնենտը(բաղադրիչ) եւ անգամ Արցախ հավաքական վերադարձի իրավունքի հարգումը: Ինչու՞: Շատ պարզ պատճառով. Եթե ձեռք բերված պայմանավորվածությունների քո բաժնի սուվերեն տերը դու չես, ապա չկա երաշխիք, ավելին՝ շատ հավանական է, որ այսօրվա «ձեռքբերումը» քեզնից կարող են ետ վերցնել:
Եթե 1921 թվականին Հայաստանը եւ Ռուսաստանը հայկական սահմանների մասին երկկողմ համաձայնագիր ստորագրեին, ապա Ալիեւն այսօր չէր ասի, թե բոլշեւիկներն «արեւմտյան Զանգեզուրը կտրել են Ադրբեջանից»: Իսկ հայ-ռուսական առանձին պայմանագիր չի ստորագրվել փետրվարյան ապստամբության կամ առնվազն նաեւ այդ պատճառով: Դաշնակցությունը գոնե պատմական այդ դառը փորձի ճանաչողության բերումով այսօր «գառնեցի Մարտիրոսի» չպետք է սպասի: