Իհարկե ոմանց այս ամենը կարող է անհեթեթ թվալ, բայց մենք պետք է ինչ որ առումով հասկանանք, թե ի վերջո ի՞նչ սպասել Բաքվից։ Դեռ որքա՞ն է նրա ձեռքը երկարելու։ Ինչքա՞ն է Հայաստանը նահանջելու և ո՞ր կետերի շուրջ Երևանը չի բանակցի՝ այն անընդունելի համարելով։
Մեր Ուղին
Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղության պայմանագիրն այդպես էլ շարունակում է մնալ օդում։ Ալիևը հրաժարվում է ստորագրել իր իսկ կողմից առաջ քաշված պահանջների կատարման փաաստաթղթի տակ։ Հայկական վերլուծաբանները սովորաբար երկու խնդրի են ուշադրություն դարձնում, այն որ Հայաստանը անընդհանտ շարունակում է համաձայնվել Ալիևի հետ, իսկ վերջինս շարունակում է նորանոր պահանջներ գեներացնել, և այն, որ Հայաստանի կողմի արվող զիջումները պետական դավաճանություն կարելի է որակել։
Կարծում ենք կա ավելի կարևոր՝ երրորդ հարցը․ իսկ ի՞նչ է ուզում Ալիևը։ ՀԱսկանալի է, որ նա ձգտելու է Հայաստանից պոկել այնքան, ինչքան հնարավոր է, բայց ո՞րն է Ալիևի ցանկություննեի վերջնակետը՝ Սյունիքի միջա՞նցքը, ողջՍյունի՞քը, Երևա՞նը․․․․Անկախ նրանից, թե Ալիևն իր գլխում ինչ ցանկություններ և երազանքներ ունի, կա նաև օբյեկտիվ իրականություն, թե ինչ հնարավորություններ կան։ Այսինքն Ալիևը ևս հասկանում է, որ կա ինչ որ կետ, որից հետո ինքն այլևս ոչինչ պահանջել չի կարող։ Ոչ թե զուտ այն պատճառով, որ Հայաստանը կհրաժարվի այդ պահանջների կատարումից, այլ առաջին հերթին՝ գերտերությունները երբեք թույլ չեն, որ միջին քաշային կարգի բռնապետը տիրանա այն ամենին, ինչը գերտերությունների հետաքրքրության ոլարտում է։ Այս ամենից բացի հարկավոր է ոչ միայն հասկանալ, թե Ադրբեջանի անզուսպ պահանջները մինչև ուր են գնալու, ոչ միայն այն, թե աշխարհը Բաքվին որ կետի վրա կկանգնեցնի, այլև այն, թե մինչև ո՞ւր է պատրաստ նահանջել Հայաստանը։
Հասարակությանը դեռևս ծանոթ չի խաղաղության պայմանագրի տեքսին ու այնտեղ տեղ գտած հոդվածներին, բայց, դատելով Ադրբեջանի պահվածքից, կարող ենք ենթադրել, որ նրա ներկա ու ապագայում սպասվող պահանջները կարող են ներառել
- Միջանցք՝ Հայաստանի տարածքով
- Հայաստանի սահմանադրական փոփոխություններ
- Մինսկի խմբի լուծարման վերջնականացում
- ՀՀ զինված ուժերի սպառազինության վերահսկում
- ԵՄ դիտորդների չեզոքացում կամ դուրս բերում
- Հայաստանի տնտեսական ու բնապահպանական վերահսկողություն(ՀԱԷԿ-ի փակում, կրճատում, չեզոքացում, Սևանի նկատմամբ որոշակի գործողություններ, հանքերի շահագործման արգելք՝ բնապահպանական պատճառաբանություններով և այլն)
- Հայկական հումանիտար կրթության վերահսկողություն(մասնավորապես հայոց պատմության, գրականության և այլ ոլորտներում չեզոքացում)։
Իհարկե ոմանց այս ամենը կարող է անհեթեթ թվալ, բայց մենք պետք է ինչ որ առումով հասկանանք, թե ի վերջո ի՞նչ սպասել Բաքվից։ Դեռ որքա՞ն է նրա ձեռքը երկարելու։ Ինչքա՞ն է Հայաստանը նահանջելու և ո՞ր կետերի շուրջ Երևանը չի բանակցի՝ այն անընդունելի համարելով։
Հայաստանն այլևս չի կարող հույս դնել Ռուսաստանի վրա, Թուրքիայի հետ հարաբերությունները պետք են, բայց հարկավոր է բավական զգույշ լինել։ Ու հարցը միայն Ցեղասպանության հիշողություններին չի վերաբերում, այլ նրան, որ Հայաստան-Թուրքիա հարաբերություններում հստակ ընդգծվում են նրանց երկուսի տնտեսական հնարավորությունները և ռազմական պոտենցիալը։
Հայաստանի հետագա ռազմավարական քայլերը կարող են ներառել․
ԵՄ-ի հետ ինտեգրման գործընթացի արագացում
Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնին այցի հրավիրում և հայ-ֆրանսիական համապարփակ ռազմավարական, տնտեսական, մշակութային գործընկերության պայմանագրի ստորագրում, միաժամանակ ԱՄՆ հետ արդեն ստորագրված համաձայնությունների իրականացում ու հավելումներ։ Իհարկե պետք է շարունակել աշխատել մնացյալ պետությունների հետ ևս ու չմոռանալ Իրանի ու Վրաստանի մասին, բայց Հայաստանին ամեն ինչից բացի անվտանգային ամուր ու կայուն հովանոց է պետք։ Այդ հովանոցը հայերին թույլ կտա նախ որևէ կերպ մարսել իր հետ վերջին տարիներին կատարվածը և փորձել պետություն կայացնել։
Բայց միաժամանակ չմոռանանք նաև որ Հայաստանին խաղաղությունը պետք է ապրելու, ոչ թե մեռնելու համար, իսկ Ադրբեջանի գործողությունները հայկական հասարակության մեջ որոշակիորեն հենց այդ մտքերն են բազմացնում, որ Հայաստանն ինքն իրենով ոչինչ է, որ կոտորածն անխուսափելի է և այլն։
Հայաստանը պետք է նաև կարողանա ատամ ցույց տալ, ոչ թե նրա համար որ կծի, հիմա հարմար պահ չէ, այլ թեկուզ ցույց տալու համար, որ ունի։ Ադրբեջանի հետ խաղաության պայմանագիրը ոչ թե պետք է դառնա Հայաստանի նվաստացման ու անդամահատման գործիքը այլ հայկական պետության ապագայի ապահովագրումը, որպեսզի ապագայում Հայաստանը որևէկերպ չունենա/չառաջացնի խնդիր, որի տակից չի կարողանալու դուրս գալ։
Հայաստանը միաժամանակ պետք է շարունակի իր եվրոպական ընթացքը։ Անկախ ճաշակից ու ցանկություններից, ԵՄ-ը այս պահին աշխարհաքաղաքական միակ կառույցն է, ուր կարող է գնալ Հայաստանը, միակն է, որտեղ Հայաստանը կարող է քաղաքակրթական առումով առնվազն անվտանգ միջավայրում լինել։ Ռուսաստանը և ԱՄՆ-ը չափից ավելի ինքնաբավ են, որևէ մեկի հետ ընկերություն անելու համար, Չինաստանն ու Հնդկաստանը չափից ավելի հեռու և ինչ որ առումով օտար։ Իսկ ԵՄ-ը լավագույն ընտրությունը կլինի, հատկապես, որ հայերն իրենք իրենց բնույթով ավելի մոտ են եվրոպականին, քան թե արաբական կամ հնդկականին։
Ինչպե՞ս կլուծվի ռուս-ուկրաինական արյունահեղությունը և ի՞նչ գործնական հետևանքներ կլինեն Հայաստանւ համար, դեռևս հստակ չէ։ Մենք պիտի կարողանանք ոչ միայն սպասել հետևանքների, այլև ազդել այդ հետևանքների վրա, այս դեպքում խաղաղության պայմանագրի տեսքով։