Մաս երկրորդ – Սփյուռքը և կուսակցությունները
Հիմա Սփյուռքում կուսակցություններն այնքան մարգինալացված են ու այնքան մեկուսացված, որ ոչ միայն դուրս են մղված քաղաքական և կազմակերպական դաշտից, որ գուցե առաջիկայում հայտնվեն ինքնալուծարման առջև։
Հրաչ Չլիլինկիրյան
Շարունակելով դոկտոր Չիլինկիրյանի, Սփյուռքի ուսումնասիրության անդրադարձը, այս անգամ կներկայացնենք Սփյուռքը և հայկական ավանդական կուսակցությունները։ Գաղտնիք չէ, որ հայկական Սփյուռքում երկար ժամանակ մեծ դեր են ունեցել հայկական ավանդական կուսակցությունները։ Ինչպես նշում է դոկտոր Չիլինկիրյանը, հայկական ավանդական կուսակցությունները, թեև արտաքուստ տարբեր անուններով, բայց խոշոր հաշվով բավական մոտ են իրենց գաղափարներով և նպատակներով։ Նրանք երեքն էլ ցանկանում են սոցիալական արդարություն, հայկական հողերի ազատում։ Տարբեր են նրանց մոտեցումները, բայց եթե գաղափարապես մոտ են, ինչո՞ւ չմտածել նաև միասնաբար գորեծու հարցում։ Բայց ամեն ինչ իհարկե շատ ավելի բարդ է, քան թվում է առաջին հայացքից։
Դոկտորի ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ կուսակցությունները, տարբերություն եկեղեցու, որը ներկայացվածություն ունի գրեթե բոլոր համայնքներում և եթե նույնիսկ մեծ թեմ չէ, ապա եկեղեցի կա, քահանա կա, ապա կուսակցությունները բոլոր համայնքներում չէ, որ ներկայացված են։ Օրինակ Ռումինիայում չկան հայկական կուսակցություններ, չկա քաղաքական ներկայացվածություն։ Նույնիսկ այնտեղ, ուր կան կուսակցությունները, դեռևս երաշխավորված չէ, որ քաղաքական կամ կազմակերպական իրավիճակը բարվոք է։ Ըստ դոկտ․ Չիլինկիրյանի ուսումնասիրությունների, Սփյուռքում հայկական կուսակցությունները միասին ունեն շուրջ 14 տոկոս ներկայացվածություն, այսինքն ուսումնասիրված երկրներում ապրող հայերի միայն 14 տոկոսն է հարում հայկական քաղաքական կուսակցություններին, որոնցից 85 տոկոսը ՀՅԴ-ին, մյուսները ավել կամ հավասար չափով՝ ՍԴՀԿ-ին և Ռամկավարներին։
Այստեղ մեծ մտահոգություն կա, թե ո՞րն է պատճառը, որ հայկական Սփյուռքում մարդիկ հետաքրքրված չեն քաղաքականությամբ և կուսակցություններով։ Ընդ որում հարկավոր է հաշվի առնել այն, որ Սփյուռքում կուսակցությունների անձնակազմի մեծ և ղեկավար անձնակազմի ճնշող մասը տարիքով առաջացած սերունդն է, երիտասարդներից շատերը նույնիսկ տեղական, տվյալ երկրի քաղաքականությամբ հետաքրքրված չեն, ուր մնաց հայկական կուսակցություններով։ Հատկանշական է, որ ուսումնասիրությունների ընթացքում կարևոր հարց էր, որը ևս յութուբյան հանդիպման ընթացքում շոշափվեց․ սերնդափոխության ու վերափոխման հարցն էր։
Դոկտոր Չիլինկիրյանը նշեց, որ սերնդափոխության ու վերափոխման բարդություններից գլխավորներից մեկը, որ նշել են շատերը՝ դա ղեկավարության ոսկրացումն ու կարծրացումն է, նորություններին չհարմարվելը, հին մտածելակերպով առաջնորդվելը։ Այսօր, երբ որևէ երիտասարդ բլոգեր կարող է անկողնում նստել և միլիոնավոր հետևորդներ ունենալ, մեր կազմակերպությունները չեն հասկանում, որ 50-60 ականների ոճով այլևս անհնար է աշխատել։
Հայկական կուսակցությունները, ոչ միայն քաղաքական կառույցներ են, այլև կարևոր կազմակերպական։ Նրանց առաքելությունը ոչ միայն քաղաքական է, այլև ներքին կազմակերպական կարևոր երևույթ։ Կուսակցությունները ոչ միայն քաղաքական պայքար են մղում, այլև կարևոր միավորման գործունեություն՝ նմանը չունեցող մի առաքելություն, որը ժամանակին կարողացել է ամբողջական սերունդեր փրկել կորստից, դաստիարակել քաղաքական ոճով։ Իսկ հիմա Սփյուռքում կուսակցություններն այնքան մարգինալացված են ու այնքան մեկուսացված, որ ոչ միայն դուրս են մղված քաղաքական և կազմակերպական դաշտից, որ գուցե առաջիկայում հայտնվեն ինքնալուծարման առջև։
Հայկական քաղաքական կուսակցությունները իրենք իրենց հարց պիտի տան, թե ո՞րն է պատճառը, որ բազմամիլիոնանոց Սփյուռքում միայն 14 տոկոսն է հետաքրքրված ու մաս կազմում կուսացկություններին, որոնք, իրենց իսկ գաղափարների համաձայն, ոչ թե ու միայն քաղաքական են, այլև առաջին հերթին հայրենասիրական ու գաղափարական։ Նաև հարց պիտի տան իրենք իրենց, թե ինչպես է, որ երիտասարդները, որ ցանկացած հասարակության ամենակարևոր ու շարժիչ ուժն են, այսօր հրաժարվում են մասնակցել քաղաքական կյանքին։ Արդյո՞ք կուսակցությունները չեն զգում, որ վերափոխվելու անընդունակությամբ իրենք ոչ միայն իրենց են վնասում, ոչ միայն համայնքային կյանքն ու կազմակերպվածությունն են թուլացնում, այլև վնասում ու արժեզրկում են հայրենասիրության գաղափարն իսկ, երբ հրաժարվում են երիտասարդանալ ու փոխվել։
Երբ խոսում ենք Սփյուռքի միավորման ու վերափոխման մասին, պետք է առաջնահերթ սկսել հենց առանձին հկազմակերպական միավորներից ու նրանց մոդեռնացման ռեալ ու հրատապ իրավիճակից, այլապես կուսակցական կյանքի գնալով դանդաղելն ու դադարելը ուժեղ հարված է լինելու առաջին հերթին Սփյուռքի գաղափարական հատվածին։