«Գաղտնիք Ղարաբաղի»

Մաս 41

Որոշ աղբյուրների տեղեկացվածությամբ՝ Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Սամվել Բաբայանի մշակած ռազմագործողությունը տապալվել է «սաբոտաժի պատճառով»:

Վահրամ Աթանեսյան

Պատերազմի երրորդ շաբաթավերջին այլեւս ակնհայտ էր, որ պարտությունն անխուսափելի է: Հոկտեմբերի 17-ին հայտնի դարձավ, որ Արկադի Ղուկասյանը եւ Բակո Սահակյանը Երեւանում են: Տեղեկություն տարածվեց, որ առաջին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի առանձնատանը հավաքվել են Ռոբերտ Քոչարյանը, Սերժ Սարգսյանը, Արկադի Ղուկասյանը եւ Բակո Սահակյանը, քննարկվել է Մոսկվա պատվիրակություն ուղարկելու, Ռուսաստանի նախագահ Պուտինի հետ պատերազմը դադարեցնելու հարցով բանակցություններ վարելու հարցը:

Ստեփանակերտի քաղաքական շրջանակներն իրենց հերթին խոսում էին, որ Արայիկ Հարությունյանը պատերազմը կանգնեցնելու խնդրանքով դիմել է Վլադիմիր Պուտինին: Ըստ որոշ ականատեսների, նամակի բովանդակությունը տեւական քննարկումների արդյունքում համաձայնացվել է Ազգային ժողովի բոլոր խմբակցությունների ղեկավարների հետ: Անկասկած է, որ փաստաթղթի բովանդակությանը տեղյակ են եղել նաեւ Արկադի Ղուկասյանը եւ Բակո Սահակյանը:
Արայիկ Հարությունյանի նամակը, սակայն, ռազմաճակատում ստեղծված ճգնաժամային իրավիճակի հետ իրական աղերս չուներ եւ գործնական լուծում, որ կարող էր հետաքրքրել Ադրբեջանին, ինչպես նաեւ՝ Ռուսաստանին, չէր առաջարկում:

Արցախի նախագահն առաջարկում էր մարտական գործողությունները դադարեցնել եւ վերսկսել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հովանու ներքո ընդհատված բանակցությունները:
Այդ ուղերձի ժամանակավրեպությունն ակնհայտ է. թշնամին հոկտեմբերի 19-ի դրությամբ գրեթե լիովին գրավել էր ոչ միայն Հադրութի շրջանը, այլեւ Շուշիին հարակից գրեթե բոլոր հայկական գյուղերը: Թեեւ պաշտոնական քարոզչությունը ներշնչում էր, որ Շուշիին մերձակա անտառային զանգվածներ են ներթափանցել թշնամու դիվերսիոն-հետախուզական խմբեր, որոնց ոչնչացման ուղղությամբ Պաշտպանության բանակը համապատասխան հակագործողություններ է իրականացնում, Ստեփանակերտից անզեն աչքով իսկ տեսանելի էր, որ այդ ուղղությամբ միայն հրետանային հարվածներ են հասցվում:

Չափազանց արտառոց էր, որ պատերազմական գործողությունների գոտում ազատորեն աշխատում է ռուս ռազմական լրագրող Սեմյոն Պեգովը: Ընդ որում, նա ապահովված էր կապի գերժամանակակից միջոցներով, որ թույլ էին տալիս Արցախի ցանկացած կետից ուղիղ եթեր մտնել եւ գրեթե համաժամանկյա ռեժիմով ներկայացնել ադրբեջանական հատուկ նշանակության ջոկատների առաջխաղացումը:

Հոկտեմբերի երրորդ տասնօրյակին Արցախի նախագահի աշխատակազմի աղբյուրներն ակնարկեցին, որ ռազմական գործողությունները լուսաբանելու նպատակով Երեւանից Ստեփանակերտ գործուղված լրագրողական երկու խմբեր վերադարձել են: Հիմնավորումն այն էր, որ քովիդի դեմ պայքարի անհրաժեշտ դեղորայք չկա: Ովքե՞ր էին Ստեփանակերտը լքած լրագրողները՝ հայտնի չէ: Մեկ-երկու օր հետո ոստիկանությունը եւ ԱԱԾ-ն արգելեց Արցախի հանրային հեռուստատեսության լրագրողների մուտքը ռազմական գործողությունների գոտի եւ Շուշի: Ակնհայտ էր, որ ՊԲ հրամանատարությունը եւ քաղաքական ղեկավարությունը սահմանափակում են տեղեկատվության հայթայթումը եւ տարածումը, քանի որ մարտական գործողություններն արդեն ընթանում էին համարյա Շուշիի մատույցներում:

Ճգնաժամային այդ օրերին տեղեկություն հայտնվեց, որ Արայիկ Հարությունյանի խնդրանքով ռազմական գործողությունների կառավարմանը ներգրավվել է ՊԲ նախկին հրամանատար Լեւոն Մնացականյանը: Միաժամանակ հայտնի դարձավ, որ Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Սամվել Բաբայանը ռեզերվային զորախումբ է ստեղծում, որտեղ հիմնականում ներգրավվում են ղարաբաղյան առաջին պատերազմի փորձությունն անցած նախկին աշխարհազորայիններ, պաշտոնաթող կամ պահեստազորում հաշվառվված կրտսեր եւ միջին օղակի սպաներ:

Շուշին փրկելու հնարավորություն էր դիտվում այդ ուժերով ադրբեջանական հատուկ նշանակության զորամիավորման թիկունքային ապահովումը կտրելու ռազմագործողությունը, որ, սակայն, չհաջողվեց իրականացնել:
Ռեզերվային զորախումբը նոյեմբերի առաջին օրերին ծանր մարտեր մղեց Ասկերանի շրջանի Սղնախ գյուղի ուղղությամբ, ունեցավ ծանր կորուստներ եւ հարկադրված նահանջեց: Որոշ աղբյուրների տեղեկացվածությամբ՝ Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Սամվել Բաբայանի մշակած ռազմագործողությունը տապալվել է «սաբոտաժի պատճառով»: Իրադարձությունների որոշ մասնակիցներ մասնավոր զրույցների ժամանակ վկայել են, որ «տարբեր տեղերից տարբեր հրամաններ են ստացել»:

Նույն օրերին, սակայն, Պաշտպանության բանակի կանոնավոր ստորաբաժանումներն արյունալի մարտեր էին մղում Շուշիի հյուսիսային մատույցներում այն դեպքում, երբ ադրբեջանական հատուկ նշանակության ջոկատներն արդեն մուտք էին գործել քաղաք: Ի՞նչ խնդիր էին լուծում այդ ստորաբաժանումները, եթե նոյեմբերի 3-ին Ստեփանակերտը գրեթե ամբողջովին էվակուացվել էր՝ մնում է մեծագույն գաղտնիք:

(Շարունակելի)