Հայաստանը զգուշավոր վերաիմաստավորում է իր արտաքին քաղաքականությունը։ Վարչապետ Փաշինյանն արտահայտել է «հավասարակշռող և հավասարակշռված» մոտեցման տեսլական, ինչը չի նշանակում լիարժեք շրջում դեպի Արևմուտք, այլ՝ բազմավեկտոր ռազմավարություն։
Սոսի Թաթիկյան
(Մաս հինգերորդ)
Վրաստանի դեմոկրատական անկումը և եվրաատլանտյան բաժանումները. ԱզդեցությունՀայաստանի ԵՄ ձգտումների վրա
Վերջին զարգացումները Վրաստանում և ԱՄՆ-ում ձևավորել են Հայաստանի ռազմավարական պատկերացումները Եվրոպայի հետ կապի վերաբերյալ։ Վրաստանի վատթարացող հարաբերությունները ԵՄ-ի հետ՝ ժողովրդավարական նահանջով, Ռուսաստանի կողմից ուղղորդված միջամտությամբ և ԵՄ թեկնածության դադարեցմամբ, նախազգուշացնող ազդանշան են։ Այս իրադարձությունները հայ քաղաքական որոշում կայացնողների ստիպել են կշռադատել՝ արդյոք արժե խորացնել հարաբերությունները ԵՄ-ի հետ՝ առանց ուժեղ ինստիտուցիոնալ աջակցության։ Վրաստանի օրինակը ցույց է տալիս, թե ինչպես կարող է ժողովրդավարության թուլացումը, աշխարհաքաղաքական ճնշումները և ռուսական միջամտությունը քանդել նույնիսկ կայացած ԵՄ գործընկերությունները։ Այս իրադրությունը ընդգծում է, թե որքան խոցելի են անցումային ժողովրդավարությունները՝ համակարգված ջանքերի առջև, որոնք նվազեցնում են հանրային վստահությունը եվրոպամետ ուղու և ժողովրդավարական բարեփոխումների նկատմամբ։ ԵՄ հայտարարած արժեքների ու դրանց պաշտպանելու նրա սահմանափակ կարողության միջև հակասությունը կասկածի տակ է դրել՝ արդյոք Միությունն ունակ է պաշտպանելու իր ժողովրդավար գործընկերներին։
Եվրաատլանտյան տարածքում խորացող բաժանումները՝ պայմանավորված ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության ավելի գործարքային մոտեցմամբ նախագահ Դոնալդ Թրամփի օրոք և տրանսատլանտյան համերաշխության թուլացմամբ, խարխլել են Արևմուտքի ներգրավվածության միասնականությունն ու հետևողականությունը։ ԵՄ-ն պայքարում է Ուկրաինայի նկատմամբ երկարաժամկետ աջակցությունը պահպանելու, ՆԱՏՕ-ի միասնությունը պաշտպանելու և ռազմավարական ինքնավարությունը առաջ մղելու ուղղությամբ, իսկ ԱՄՆ-ի հետ համակարգված քաղաքականություն վարելն էլ ավելի անհավանական է դարձել։ Թեև 2024 թվականի ապրիլին գործարկվեց ԵՄ-ԱՄՆ համատեղ հարթակ՝ աջակցելու Հայաստանին, ներկա իրավիճակը չի հուշում այդ միասնության շարունակականության մասին։ Այս բարդ և բաժանված Արևմուտքի պայմաններում Հայաստանի արևմտյան կողմնորոշումը պահպանելը գնալով ավելի դժվար է դառնում, իսկ եվրոպական ձգտումները՝ ավելի անհստակ։
Հայաստանի համար այս խոցելիությունը խորանում է, քանի որ այն ենթակա է ինչպես Ադրբեջանի, այնպես էլ Ռուսաստանի կողմից կիրառվող ճնշումների, որոնց համագործակցությունն ու հարձակողականությունն ավելի են խոչընդոտում եվրոպական ուղին։ Միևնույն ժամանակ, գլոբալ մակարդակով ազատական արժեքների նահանջը՝ ուժեղացված ԱՄՆ-ի կողմից ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների առաջնահերթությունների նվազեցմամբ, թուլացրել է միջազգային համատեղ կամքը՝ պաշտպանելու հենց այն արժեքները, որոնք ԵՄ-ն փորձում է տարածել։ Եվ հենց ԵՄ ներսում էլ ազգային շահերի բախումները և արժեքային համակարգերի տարաձայնությունները խոչընդոտում են միասնական գործողություններին՝ քայքայելով նրա նորմատիվ ազդեցությունն ու ռազմավարական վստահելիությունը Հարավային Կովկասում։
Փոխադարձ ռեալպոլիտիկի ընդունում. մարտահրավեր ԵՄ-Հայաստան հարաբերություններում
Հայաստանի՝ ԵՄ անդամակցությանը միտված ճանապարհը բախվում է կառուցվածքային և աշխարհաքաղաքական լուրջ մարտահրավերների, որոնք կասկածի տակ են դնում դրա մոտակա իրագործելիությունը։ ԵՄ արձագանքը Հայաստանի խորհրդարանի՝ անդամակցության վերաբերյալ նախագծին ընկալվել է որպես պասիվ և առանց ակնհայտ ոգևորության։ Այս հիասթափությունը խորացավ, երբ Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահ Կայա Կալասը այցելեց Ադրբեջան՝ հետաձգելով իր այցը Հայաստան, որը համընկավ Հայոց ցեղասպանության 110-ամյակի հետ։ Այս որոշումը արժանացավ քննադատության ինչպես հայ հանրության, այնպես էլ Եվրոպական խորհրդարանի մի շարք անդամների կողմից, որոնք հարցականի տակ դրեցին ԵՄ դիրքորոշումը Ադրբեջանի շարունակական սահմանային բռնությունների և ապօրինի կալանավորումների նկատմամբ։ Այդ գործողությունները ավելի են խորացրել այն մտահոգությունները, որ ԵՄ ռազմավարական և էներգետիկ գործընկերությունները Բաքվի հետ կարող են գերակայել ժողովրդավարության, մարդու իրավունքների և հակամարտությունների կանխարգելման նկատմամբ ունեցած նորմատիվ հանձնառություններին։
Հայաստանը զգուշավոր վերաիմաստավորում է իր արտաքին քաղաքականությունը։ Վարչապետ Փաշինյանն արտահայտել է «հավասարակշռող և հավասարակշռված» մոտեցման տեսլական, ինչը չի նշանակում լիարժեք շրջում դեպի Արևմուտք, այլ՝ բազմավեկտոր ռազմավարություն։ Նրա խորհրդանշական մասնակցությունը Մոսկվայի Հաղթանակի օրվա միջոցառումներին՝ երկու տարվա ընդմիջումից հետո, ընկալվեց որպես պրագմատիկ հավասարակշռման քայլ՝ տարածաշրջանում անորոշ ճնշումների և մրցակցող ուժերի պայմաններում, թեև արժանացավ քննադատության Հայաստանի եվրոպամետ լիբերալ շրջանակների կողմից։ Սակայն 2025 թվականի ապրիլին Հայաստանը կողմ քվեարկեց ԵՄ հովանու ներքոՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի բանաձևին՝ դատապարտելով Ռուսաստանի ագրեսիան Ուկրաինայի դեմ, ինչը զգալի շեղում էր նախորդ՝ չմասնակցելու մոտեցումից։
[շարունակելի]