Այսօր կարևորը ոչ միայն հակառակ կողմի մեղադրանքներն ընկալելն է, այլ նաև դիմացինի ցավը հասկանալը։ Նա ընդգծեց, որ շփումները չեն դարձնի երկու հասարակություններն անմիջապես «լավ ընկերներ», սակայն դրանք զգալիորեն կարող են փոխել ընկալումները և նվազեցնել ստերեոտիպերը։
Սամվել Մելիքսեթյան
FactorTV-ն զրուցել է Անվտանգային քաղաքականության հետազոտական կենտրոնի փորձագետ, քաղաքագետ Սամվել Մելիքսեթյանի հետ։ Զրույցի ընթացքում քննարկվել են նախօրեին ադրբեջանական քաղհասարակության մի շարք ներկայացուցիչների հետ Երևանում կայացած հանդիպումը և դրան հաջորդած արձագանքները։
Սամվել Մելիքսեթյանն ասաց, որ իրական, անկախ քաղհասարակության ներկայացուցիչներ Ադրբեջանում գտնելը տարիներ կարող է պահանջել, որովհետև այնտեղ կա սահմանափակումների համակարգ, և մենք այդ իրականությունը փոխել չենք կարող։ Նա նկատեց, որ կա պաշտոնական երկխոսության ճյուղ՝ իրենց սահմանափակումներով, և կա ոչ պաշտոնական հարթակ, որի նշանակությունը նույնպես պետք է ըմբռնել և պատշաճ ուշադրություն դարձնել։
Մելիքսեթյանը ընդգծեց, որ հայկական հասարակության մասին պատկերացումները հաճախ չափազանցված են. պատմականորեն այսպիսի երկխոսություններում իշխանությունների ազդեցությունը միշտ զգացվել է։ Նախկին փորձերը՝ թե հայ–թուրքական, թե հայ–ադրբեջանական ուղղություններով, հաճախ հեռու արդյունք չեն տվել, որովհետև քննարկումները զերծ են մնացել իրական քաղաքական գործիքակազմից և չեն կարող փոխարինել քաղաքական մակարդակի կոնտակտները։ Այդուհանդերձ, նման շփումները ավտորիտար պայմաններում կարող են հնարավորություն տալ առավել օպերատիվ քննարկումների և որոշ ժամանակով քաղաքական մակարդակի վրա ազդեցության վերաբերյալ փորձերի համար։ Ադրբեջանի պարագայում քաղհասարակության ու պետության կապը զգալիորեն արտահայտված է, և ոչ պաշտոնական քննարկումներից որոշ հարցեր հաճախ տեղափոխվում են պաշտոնական օրակարգ։
Մելիքսեթյանը նկատեց, որ վերջին տարիներին այդ համատեքստում նկատելի փոփոխություններ կան. եթե նախկինում հայկական օրակարգին հաճախ արձագանքի տեղ չգտնվելու կամ արդյունքի չհասնելու խնդիր կար, հիմա քննարկումները ավելի պրակտիկ են և ավելի ակտիվորեն միտված լուծումների որոնմանը։ Նա հավելեց, որ հայ–ադրբեջանական օրակարգի բոլոր թեմաները՝ այդ թվում հոգեհարազատ և ցավալի հարցերը (գերիներ, անհետ կորածներ, հումանիտար խնդիրներ), քննարկվել են փոխադարձ պայմանավորվածությունների շրջանակում, սակայն որոշ մանրամասներ չի կարող կիսել։
Մելիքսեթյանը շեշտեց, որ հանրային խոսքը և մեդիան կարևոր դեր ունեն՝ և անուշադրությունը կարող է վնասել գործընթացին։ Նա ասաց, որ երկկողմանի, շարունակական և ինտենսիվ շփումները՝ այցերով և լայն շրջանակների ներգրավմամբ, կարևոր նվազագույն տարբերություն են նախկին փորձերի նկատմամբ. դրանք պաշտոնական ֆորմատների փոխարինող չեն, այլ լրացուցիչ մեխանիզմ՝ հողի վրա պարզելի և փորձարկելի լուծումներ գտնելու համար։
Անդրադառնալով անձնական տրամադրություններին՝ Մելիքսեթյանը խոստովանեց, որ ժամանակին հրապարակայնորեն կտրուկ էմոցիաներ է ունեցել, բայց այսօր կարևորը ոչ միայն հակառակ կողմի մեղադրանքներն ընկալելն է, այլ նաև դիմացինի ցավը հասկանալը։ Նա ընդգծեց, որ շփումները չեն դարձնի երկու հասարակություններն անմիջապես «լավ ընկերներ», սակայն դրանք զգալիորեն կարող են փոխել ընկալումները և նվազեցնել ստերեոտիպերը։ Հայաստանի կողմից մշակութային հարևանության օրինակը հաջողված է եղել՝ մասնակիցների մոտ հետաքրքրություն առաջացնելով հայ մշակույթի ու գրականության նկատմամբ, և որոշ ադրբեջանցիներ զարմանք են հայտնել՝ տեսնելով, որ Երևանը խաղաղ ու հանգիստ քաղաք է։
Մելիքսեթյանը նշել է նաև մի կոնկրետ ձեռքբերում՝ Ադրբեջանի հայտարարությունը երկաթուղային տրանզիտի հնարավորության մասին դեպի Վրաստան, ինչն առնվազն կարող է ստեղծել բեռնային ապաշրջափակումների նախադեպ։ Նա հավելեց, որնման նախաձեռնությունները երկուստեք օգուտներ կարող են բերել՝ լուծելով կոմունիկացիոն հարցեր և տնտեսապես փոխշահավետ կապեր ստեղծելով, սակայն դա պահանջում է անվտանգության համապատասխան երաշխիքներ և խորքային աշխատանք՝ հատկապես ուղևորության ու բեռների փոխադրման անվտանգության տեսակետից։
Մելիքսեթյանը հիշեցրեց, որ «երկրորդ շերտի» (փորձագիտական) դիվանագիտությունը արդյունավետ է, երբ քաղաքական հարաբերություններում կա նվազագույն առաջընթաց և քաղաքական կամք. հակառակ դեպքում այդ գործիքները կարող են ստատիկ ու արհեստական մնալ։ Նա ընդգծեց, որ քաղաքական ֆոնը, ներառյալ ընթացող ընտրությունները Հայաստանում, միշտ ազդեցություն է ունենում՝ և ցանկացած երկխոսություն ամբողջովին անջատված չի կարող լինել այդ ռիսկերից։ Եթե վերևից քաղաքական առաքելությունը փոխվի՝ կարող են առաջանալ անակնկալ և ռիսկային իրավիճակներ, բայց դա պատճառ չէ չփորձելու. եթե կա հնարավորություն դրական փոխազդեցություն ստեղծել, պետք է փորձել, որովհետև այլ երաշխիքներ չկան։
Մելիքսեթյանը նաև հիշեցրեց, որ երկու կողմերն էլ կրում են ծանր պատմական կորուստներ՝ բնակավայրերի ու մարդկային կյանքերի տեսքով, և սա խորը անվստահության դաշտ է, որը չի լուծվի արագ։ Նա ընդգծեց, որ հումանիտար թեմաներում կարևոր է երկկողմանիորեն ընդունել ճշմարտությունը և պարտքերը՝ այլապես կոնֆլիկտի ժառանգությունը կմնա բարդ ու վտանգավոր։ Պատմության անմիջական վերականգնմանը հույս փնտրելը՝ օրինակ՝ ամբողջապես վերադարձնել նախկին բնակչությանը ներկայիս վերահսկողության պայմաններում, Մելիքսեթյանը համարեց ռիսկային ու իրականությանը չհամապատասխանող։
Եզրափակելով, Սամվել Մելիքսեթյանը ասաց, որ ներկայիս դաշտում պետք է օգտագործել բոլոր պահպանարար հնարավորությունները՝ հաշվի առնելով նյութական ու քաղաքական պայմանները, զգույշ լինել միակողմանի ինքնամեղադրությունից, և համադրել ռեալիզմն ու նախաձեռնողականությունը. փոքր հաղթանակները կարևոր են, բայց գործընթացը լի է ռիսկերով, և երաշխիքներ չկան։