(մաս 1-ին)
Անպատժելիությունից օգտվելը, ի վերջո, դառնում է հայկական խնդրի լուծման գործիք. «Ես սպանում եմ հային, որովհետև գիտեմ, որ իմ նողկալի հանցագործությունն անպատիժ է մնալու, որ անտարբերությունը գերակայելու է, և որ միջազգային համակարգը պաշտպանում է ինձ իր անուղղակի մեղսակցությունով»:
Կայծ Մինասյան
2020թ.Արցախում (Լեռնային Ղարաբաղում) հայերի պարտությունից հետո հանրային քննարկումներում գոյության փիլիսոփայական մակարդակի ճգնաժամ է բռնկվել։ Այս փորձնական ժամանակի ստեղծած ցնցումը ստիպել է հայերի, որպեսզի նրանք ծանր հարցեր սկսեն տալ և փորձել դիմակայել այդ խնդիրներին:
Ուկրաինայի պատերազմի ֆոնին Ադրբեջանի ագրեսիան Հայաստանի դեմ, մի շարք հարցեր է առաջացնում, որոնք կարելի է առանձնացնել յոթ կետերով՝ անպատժելիություն, չեզոքություն, օրինականություն, անվտանգություն, միասնություն, իրականություն և ինքնիշխանություն:
Անպատժելիություն
Հայերը հյուծված են բռնի դերակատարների կողմից մշտական գոյատևման սպառնալիքից, ինչպիսիք են Թուրքիան, Ադրբեջանը և բոլոր այն խմբերը, որոնք կոտորել և հալածել են հայերին ամբողջ աշխարհում՝ առանց համաշխարհային տերությունների նվազագույն զսպման կամ հաշվեհարդարի, կարծես հայի ճակատագիրը լռելն է, մեռնելը, մեղա գալը կամ փախչելը։ Այս մակարդակի անպատժելիության պայմաններում հայերի դեմ ագրեսիան ընդհանուր երևույթ է, որը հաստատված է, եթե ոչ պարզապես օրինականացված: Հանցագործությունների մանրացումն այնուհետև արմատավորվում է դահիճի, հասարակական կարծիքի և այս աշխարհում որոշումներ ընդունողների մտքերում: Դահճի նկատմամբ անպատժելիությունը ատելություն է սերմանում Հայաստանի նկատմամբ.
Ինչ վերաբերում է հասարակական կարծիքին, ապա անպատժելիությունը համատեղվում է անտարբերության և մտքի ծուլության հետ: Ինչ վերաբերում է աշխարհում որոշումներ կայացնողներին, ապա հանցագործության անպատժելիությունը երկարաժամկետ մակարդակում ներքաշվում է ինստիտուտների և միջազգային կարգի մեջ՝ միջնորդելով պետական հարաբերությունները՝ դարձնելով նրանց դահիճի անուղղակի հանցակիցը, քանի որ նրանց տալիս է վերջին խոսքը, խոսք, որը մնում է պատմության մեջ։ Իսկ նման անպատժելիությունից օգտվելը, ի վերջո, դառնում է հայկական խնդրի լուծման գործիք. «Ես սպանում եմ հային, որովհետև գիտեմ, որ իմ նողկալի հանցագործությունն անպատիժ է մնալու, որ անտարբերությունը գերակայելու է, և որ միջազգային համակարգը պաշտպանում է ինձ իր անուղղակի մեղսակցությունով»:
Ապացույցը՝ պաշտոնապես 1894-1917 թվականներին կոտորվել է 1,780,000 հայ։ Ո՞վ է մատը մատին խփել այս ջարդերը, այս ցեղասպանությանը վերջ տալու համար։ 23 տարի շարունակ տարեկան սպանվել է մոտ 80,000 մարդ, և ոչ ոք չի դադարեցրել այդ հանցագործությունները մարդկության դեմ: Այդ անպատժելիությունը հիմնաքարային է դառնում թուրքական և ադրբեջանական պետական ապարատներում և նրանց քաղաքացիական հասարակություններում։ Այն կոչվում է ռասիզմ։ «Հայերին սպանելու հրամանից» անցնում ենք «փակ դռների հետևում նրանց սպանելու իրավունքին»։ Ցեղասպանության ոգեկոչման առիթով պետական այրերի «այլևս երբեք» արտահայտությունը քանի՞ կոպեկ արժե, եթե մեղավորները պատասխանատվության չեն ենթարկվում: Հարցը տրվել է 1894, 1909, 1915, 1918, 1920, 1955թ, և կրկին՝ 1988, 1990, 1992, 2020թ. և այժմ՝ 2022 թվականին: Քանի դեռ հայերը չեն պատժել իրենց հանդեպ կատարած հանցագործության համար, նրանց ընդհանուր պայքարի առանցքը և ինքնության վերակառուցման հիմքը, նրանց հավաքական խնդիրը կպահպանվի, ինքնավստահության և մեծերի նկատմամբ միշտ կասկածներ են առաջանալու։