Ռուսաստանի Անհանգստությունը

Օրերս Հայաստանի Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետի տեղակալ, գեներալ-մայոր Արթուր Երոյանը Շտուտգարտում գտնվող ԱՄՆ զինված ուժերի եվրոպական հրամանատարության կենտրոնակայանում մասնակցել է Հայաստանի և ԱՄՆ-ի եվրոպական հրամանատարության՝ երկրորդ տարին անցկացվող շտաբային բանակցություններին։

Ռոբերտ Անանյան

Ռուսաստանը անհանգստացած է հայ-ամերիկյան խաղաղապահ զորավարժության անցկացմամբ։ Լավրովի խոսնակ Զախարովան ԱՄՆ-ի կողմից զորավարժությունների համար Հայաստան ռազմական տեխնիկայի փոխադրման հարցի մասին ասել է, որ Մոսկվան անհապաղ տեղեկատվություն է խնդրել Երևանից՝ Պենտագոնի կողմից սարքավորումները Հայաստան տեղափոխելու մասին հրապարակումների վերաբերյալ։ «Մենք տեսել ենք այդ հրապարակումները և օպերատիվ հարցրել մեր հայ գործընկերներին։ Մեզ նախնական ասացին, որ Վաշինգտոնից նման պաշտոնական հարցումներ չեն ստացվել։ Եթե այս տեղեկությունը հաստատվի, ապա այն կդառնա Հարավային Կովկասում կայունության և անվտանգության ապակայունացնող գործոն»։

Ըստ ռուսաստանցի պաշտոնյայի՝ «դա փորձ է լինելու՝ տարածաշրջան բերել այն առճակատման սխեմաները, որոնք մշակվել են հավաքական Արևմուտքի կողմից Եվրատլանտյան տարածաշրջանում»։

Զախարովան ասել է, որ Հարավային Կովկասի երկրների ներկայիս խնդիրները պետք է լուծվեն հենց տարածաշրջանի շրջանակում։ Զախարովան փորձում է տպավորություն ստեղծել, թե ամերիկյան զինտեխնիկան Հայաստան է տեղափոխվում՝ Ադրբեջանի դեմ հայ-ամերիկյան հարձակում իրականացնելու նպատակով։

Մինչդեռ, զինտեխնիկան ծառայելու է խաղաղապահ բնույթի զորավարժության նպատակով։ Սուտը, կեղծիքը և մանիպուլյացիան հատկանշում է ռուսական դիվանագիտությանը։ Զախարովան անում է այս մանիպուլյացիան Ադրբեջանի այն զրպարտչական արշավի ֆոնին, թե իբր՝ Հայաստանի Զինուժը 12 անգամ կրակոցներ է արձակել ադրբեջանական դիրքերի ուղղությամբ։ Ադրբեջանը ռազմական սադրանքի է պատրաստվում, իսկ Ռուսաստանը թեժացնում և գրգռում է իրավիճակը՝ կեղծ նարատիվներով։

Ավելի վաղ հաղորդվել է, որ ԱՄՆ-ը պատրաստվում է Գերմանիայի իր բազայից ռազմատեխնիկա տեղափոխել Հայաստան՝ համատեղ զորավարժությունների անցկացման համար։ Վարժանքների ավարտից հետո այն վերադարձվելու է ամերիկյան բազա։ Իրականում, «Արծիվ գործընկեր» զորավարժությունը նոր չէ, և անցկացվում է ամեն տարի։ Չափազանց դրական եմ գնահատում, որ Հայաստանի և ԱՄՆ-ի Պաշտպանության նախարարությունները շարունակում են այս զորավարժությունը։

Դա նշանակում է, որ ԱՄՆ-ի նոր վարչակազմը ևս կարևորում է Հայաստանի հետ անվտանգային հարաբերությունների խորացումը։ Օրեր առաջ պաշտոնական Պենտագոնն արձագանքելով Հայաստան զինտեխնիկա տեղափոխելու մասին հարցին՝ նշել էր, որ չի մեկնաբանում տեղաշարժերը, միաժամանակ ընդգծել էր, որ ԱՄՆ-ն բարձր է գնահատում Հայաստանի հետ մեր հարաբերությունները։

Ըստ հրապարակված տվյալների՝ տեխնիկայի տեղափոխումը նախատեսված է հուլիսի 16-ից օգոստոսի 7-ը, իսկ վերադարձը Գերմանիա նախատեսվում է օգոստոսի 21-ից սեպտեմբերի 20-ը։ Նշվում է, որ տեխնիկան Հայաստան է տեղափոխվելու Վրաստանի տարածքով, քանի որ տրանսպորտային երթուղին չի կարող անցնել Ռուսաստանի, Թուրքիայի կամ Ադրբեջանի տարածքով՝ դիվանագիտական թույլտվությունների բարդությունների պատճառով։

Օրերս Հայաստանի Զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետի տեղակալ, գեներալ-մայոր Արթուր Երոյանը Շտուտգարտում գտնվող ԱՄՆ զինված ուժերի եվրոպական հրամանատարության կենտրոնակայանում մասնակցել է Հայաստանի և ԱՄՆ-ի եվրոպական հրամանատարության՝ երկրորդ տարին անցկացվող շտաբային բանակցություններին։

Ըստ Հայաստանի Պաշտպանության նախարարության՝ Երոյանը մի շարք հանդիպումներ, առանձնազրույցներ է ունեցել ԱՄՆ եվրոպական հրամանատարության բարձրաստիճան սպաների հետ: Այլ մանրամասներ պաշտպանության նախարարությունը չի հաղորդում։ Հայաստանը և Միացյալ Նահանգները հունվարի 14-ին Վաշինգտոնում ռազմավարական գործընկերության կանոնադրություն ստորագրեցին։

Փաստաթուղթը համագործակցության մի քանի բաժիններ է ներառում՝ պաշտպանություն, անվտանգություն, ժողովրդավարություն, արդարադատություն, տնտեսական, տրանսպորտային ու էներգետիկ ոլորտներ։ Դեռևս 2023-ի նոյեմբերի Հայաստանի Զինված ուժերի Գլխավոր շտաբի պետ Էդուարդ Ասրյանն այցելել էր Գերմանիայում տեղակայված ԱՄՆ վրոպական հրամանատարության կենտրոնակայան, հանդիպել բարձրաստիճան հրամանատարության հետ։

Գեներալ-լեյտենանտ Սթիվեն Բաշամը հայտնել էր ԱՄՆ-ի պատրաստակամությունը՝ համագործակցության ընթացիկ ծրագրերին աջակցությունը շարունակելու, նաև նախաձեռնելու համագործակցության նոր ուղղություններ հետևյալ ոլորտներում՝ զինված ուժերի պրոֆեսիոնալացում, պրոֆեսիոնալ սերժանտական կազմի ամրապնդում, ղեկավարման համակարգի արդիականացում, խաղաղապահություն, ռազմական բժշկություն, ռազմական կրթություն ու մարտական պատրաստություն, վարժանքներ և այլն։ Այս ընթացքում Հայաստան տեղի է ունեցել ամերիկյան զինվորականության բարձրաստիճան այցեր։
ԱՄՆ-ն նաև ներկայացուցիչ է նշանակել Հայաստանի Պաշտպանության նախարարությունում, որը պետք է աջակցի Զինված ուժերի բարեփոխումներին։

Չափազանց լավ նորություն է, որ հայ-ամերիկյան զինվորականների շփումները ոչ միայն շարունակվում են, այլև՝ տեղի է ունենալու «Արծիվ գործընկեր» զորավարժությունը։ Այն թեև խաղաղապահ բնույթ ունի, սակայն զայրացնում է Ռուսաստանին, որն այս օրերին ձևացնում է, թե ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունների բարելավման նպատակ ունի։

Եթե Պուտինն իսկապես անկեղծորեն լավ հարաբերություններ է պատրաստվում ԱՄՆ-ի ներկա վարչակարգի հետ հաստատել, ինչո՞ւ է մեղադրում ԱՄՆ-ին, որ նա Հայաստանի հետ զորավարժությամբ համար զինտեխնիկա տեղափոխելով՝ «տարածաշրջան առճակատման սխեմաներ է բերում, որոնք մշակվել են հավաքական Արևմուտքի կողմից Եվրատլանտյան տարածաշրջանում»։

Այսինքն, Ռուսաստանը շարունակում է մտածել, որ ԱՄՆ-ի այս վարչակազմը շարունակում է ռուսական պետության դեմ առճակատման սխեմաներ գործածել։ Այդ դեպքում՝ հասկանալի չէ այն թվացյալ ոգևորությունը, որ կա ռուս պրոպագանսիտների և պաշտոնյաների մոտ՝ ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունների հավանական նորմալացման շուրջ։ Սա նշանակում է, որ անկախ հռետորաբանությունից՝ Մոսկվան շարունակում է ԱՄՆ-ին դիտարկել որպես ռազմավարական թշնամի, որը ձգտում է իրեն խեղդել՝ անկախ նրանից, թե ով է նախագահում այդ երկրում։ Զախարովան նաև ասել է, որ եթե Հայաստան ամերիկյան զինտեխնիկայի տեղափոխման տեղեկությունը հաստատվի, «ապա այն կդառնա Հարավային Կովկասում կայունության և անվտանգության ապակայունացնող գործոն»։

Այսինքն՝ Ռուսաստանը շարունակում է ԱՄՆ-ին դիտարկել ապակայունացնող գործոն։ Ես հույս ունեմ, Ռուսաստանի ԱԳՆ-ի այս հայտարարություններն ընթերցում են նաև ամերիկացի այն պաշտոնյաները, որոնք պնդում են, թե ԱՄՆ-ն է Ուկրաինայի միջոցով պրոքսի պատերազմ վարել Ռուսաստանի դեմ։

Իրականում, Ռուսաստանն անհաշտ է ամերիկյան գործոնի տարածման հանգամանքի հետ, և ԱՄՆ-ի այսօրվա վարչակազմի հետ Ուկրաինայի շուրջ բանակցություններն օգտագործում է՝ սահմանափակելու ԱՄՆ-ի գործընկերությունը Եվրոպայում, ջլատելու եվրատլանտյան գործընկերությունը, ամերիկյան մասնակցությունը ռուսական շահային գոտիներում։

Ես կարծում եմ՝ Հայաստանի և ԱՄՆ-ի շահերը համընկնում են անվտանգային, ռազմական հարաբերությունների զարգացման հարցում, և պետք չէ այն դիտարկել որպես կարճաժամկետ գործընկերություն։ Ռուսաստանի խանդը պետք է մեզ միայն առաջ մղի՝ առավել խորացնելու երկկողմ հարաբերությունները։ Անկախ նրանից, թե ԱՄՆ-ում որ կուսակցությունն է կառավարում, Հայաստանի և ԱՄՆ-ի հարաբերությունները պետք է ինստիտուցիոնալ մակարդակում խորանան, և դառնան ավտոմատ գործող մեխանիզմ՝ անկախ վարչակազմերից։

Հայաստանի ռազմավարական ապագան ԵՄ-ի, ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի հետ գործընկերության խորացումն է և սերտացումը։ Հայաստանը նաև գործնական քայլեր է կատարել, մասնավորապես, Ռուսաստանից զենքի գնումը հասցվել է պատմական մինիմումի, մեր ռազմական արսենալի գնումների ընդամենը 5-ից 10 % ծավալն է ռուսական։ Մինչդեռ, 2020 թվականի դրությամբ, հայկական զինապահեստի 95%-ը գնված էր Ռուսաստանից։

Հայաստանը և ԱՄՆ-ն կարող են համագործակցել նաև զենքի գնման ոլորտում։ Հայաստանը փնտրում է որակյալ զենքի շուկաներ, և ամերիկյան արտադրանք գնելը շահավետ կլինի երկու կողմի համար։ Թեև ամերիկյան զենքը թանկ է, և հայկական բանակին ադապտացնելու խնդիր կա, որոշ ամերիկյան մշակումներ կարող են հետաքրքիր լինել Հայաստանին, մասնավորապես հակատանկային, հակաօդային համակարգերը։

Կարծում եմ, անհրաժեշտ է մտածել նաև Հայաստանում համատեղ ռազմական արտադրություններ հիմնելու մասին, ինչը թույլ կտա նաև ԱՄՆ-ին՝ իր զենքը Հայաստանի տարածքից վաճառել մոտակա երկրներին՝ քիչ գումար ծախսելով լոգիստիկ խնդիրների համար։ Ամռանն սպասվում է հայ-ամերիկյան «Արծիվ գործընկեր» զորավարժությունը, որը տարեցտարի ընդլայնվում է, և հետագայում կարող են առավել լուրջ զինատեսակներ, վարժանքներ ներգրավել։ Դրանք կարող են լինել ոչ միայն խաղաղապահ բնույթի, այլև պետք է կրեն հենց կոշտ ռազմական բնույթ։

Հայաստանի զինված ուժերի պատրաստումը կարևոր ոլորտ է։ Ես կարծում եմ, հայկական կողմը պետք է ոչ միայն հայ սպաների, սերժանտների ուղարկի ամերիկյան կրթական հաստատություններ սովորելու, այլև անհրաժեշտ է ստեղծել նոր ռազմական ուսուցման հաստատություններ հենց Հայաստանում՝ ամերիկյան աջակցությամբ և ստանդարտներով։ Անհրաժեշտ է մոտարկել մեր ռազմական կրթության ոլորտները, և հիմքեր ստեղծել հետագայում համատեղ առաքելությունների մասնակցելու համար։

Ես կարծում եմ, հայ-ամերիկյան ռազմական գործակցությունը պետք է խորանա և հասնի այնպիսի մակարդակի, որ դրա վրա կառուցվեն քաղաքական առավել բարձր ինտեգրացիոն հարաբերություններ, ինչպիսին կարող է լինել Հայաստանին ԱՄՆ-ի ոչ ՆԱՏՕ դաշնակցի կարգավիճակի տրամադրումը։ Կարծում եմ՝ ԱՄՆ-ի ռազմավարական շահերից է բխում Հայաստանի հետ ռազմաքաղաքական հարաբերությունների խորացումը, իսկ թե ինչու՝ կարելի է ընդամենը նայել քարտեզին։

Ռազմաքաղաքական առավել բարձր մակարդակի ֆիքսումը կարող է տեղի ունենալ 5-ից 10 տարի անց, սակայն այսօրվանից պետք է կառուցվեն անվտանգային փոխգործակցության այնպիսի սխեմաներ, որոնք կհեշտացնեն և հնարավոր կդարձնեն նման քաղաքական դաշինքը տարիներ անց։ Կարծում եմ, առաջիկայում պետք է դիտարկել նաև Defender զորավարժություններին Հայաստանի մասնակցության հնարավորությունը։

Թեկուզ՝ փոքր ծավալով մասնակցություն կարող է դա ենթադրել, սակայն հայկական զինուժի մուտքը այդ ֆորմատ կարևորում եմ՝ Եվրոպայի անվտանգության համակարգի մաս դառնալու իմաստով։ ԱՄՆ-ի և Եվրոպայի անվտանգային հարաբերությունները այս պահին խզված չեն, և թեև պետք է ադապտացվենք հնարավոր տենդենցներին, սակայն պետք է առավելագույնս ինտեգրվել նաև ներկայում գործող սխեմաներին։