«Գաղտնիք Ղարաբաղի»

Մաս 40

Ալիեւն, ընդսմին, հատուկ ընդգծել էր, որ Ադրբեջանն «այս անգամ Շուշին չի մոռանա»,- ինչից հասկացվեց, որ մոսկովյան բանակցությունների ընթացքում Բաքուն ներկայացրել է Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ բոլոր տարածքներից եւ Շուշիից հայկական զինված ուժերը հեռացնելու պահանջ, որի կատարման երաշխիքներ ունենալու դեպքում մարտական գործողությունները կարող էին դադարել:

Վահրամ Աթանեսյան

Պատերազմի առաջին շաբաթն Ստեփանակերտում անցավ Ռուսաստանի միջնորդությամբ կրակի դադարեցման սպասումներով: Համենայն դեպս, քաղաքում մնացած բնակչության շրջանում այդ տրամադրություններն էին գերիշխում: Հոկտեմբերի 4-ին եւ 5-ին, սակայն, հակառակորդը հրթիռային հարվածներ հասցրեց ենթակառուցվածքներին եւ բնակելի թաղամասերին՝ պատճառելով ոչ միայն հսկայական ավերածություններ, այլեւ անպաշտպանվածության եւ տագնապի խոր զգացում: Հատկապես ցնցող էր բելառուսական «Պոլոնեզ» հրթիռի պայթյունից առաջացած հսկայական չափերի հասնող «ձագարի» թողած ազդեցությունը:

Թշնամին այդ օրերին թիրախավորեց նաեւ Պաշտպանության բանակի վարչական շենքը, արձակված հրթիռները, սակայն, խոցեցին մերձակա բնակելի շենքերի տանիքները: Հարվածն այնքան ուժեղ էր, որ մի ամբողջ թաղամասի բազմաբնակարան շենքերում գրեթե բոլոր ապակիները փշրվեցին, պատուհանները խեղվեցին:

Այս օրերին տեղեկություն տարածվեց, որ Ոստիկանության Աղավնոյի անցակետը վերատեղակայվել է Սյունիքի մարզում՝ Տեղ համայնքի տարածքում: Ղարաբաղյան առաջին պատերազմի անգամ ամենածանր փուլում, երբ հակառակորդը որոշ դեպքերում մարտեր էր մղում Լաչինի միջանցքի հարակից բարձունքներում, Աղավնոյի անցակետը շարունակում էր մնալ իր տեղում: Հայտնի դարձավ, որ հիմնականում տարհանվել է նաեւ Բերձորի բնակչությունը:

Ակնհայտ էր, որ ոչ միայն ռազմական գործողությունների, այլեւ թիկունքային օժանդակության կառավարման ճգնաժամ է: Նույն օրերին կառավարությունը կազմակերպեց Ստեփանակերտում մնացած խաղաղ բնակչության անվճար տարհանում: Բազմաբնակարան շենքերի նկուղներում ապաստանած սակավաթիվ մարդկանց առաջին կարիքները բավարարելու համար Ստեփանակերտի քաղաքապետարանը կազմակերպեց շրջիկ խմբեր:

Ծայրահեղ լարված իրավիճակում հայտնի դարձավ, որ Ռուսաստանի նախաձեռնությամբ Մոսկվայում կազմակերպվում է Հայաստանի եւ Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարների հանդիպում: Այն սկսվեց հոկտեմբերի 8-ին եւ շարունակվեց նաեւ հաջորդ օրը: Պաշտոնապես հայտարարվեց, որ ձեռք է բերվել «հումանիտար հրադադարի համաձայնություն», որ, սակայն, տեւեց ընդամենը մի քանի ժամ: Նույն օրը Հադրութի շրջանի ամբողջ խաղաղ բնակչությունը տեղափոխվեց Հայաստան՝ շրջանցելով Ստեփանակերտը:

Ի՞նչ բնույթի բանակցություններ էին վարել Հայաստանի եւ Ադրբեջանի արտաքին գործերի նախարարները՝ կողմերից ոչ մեկը տեղեկություն չի տարածել: Ստեփանակերտում այդ օրերին վերջնականապես մարեց Ռուսաստանի միջնորդությամբ պատերազմը դադարեցնելու հույսը: Քաղաքական շրջանակներից հայտնի դարձավ, որ «այս պատերազմը նման չէ ապրիլյան քառօրյային»:
Իրավիճակին որոշակի պարզություն հաղորդեց ՌԻԱ-Նովոստի գործակալությանը հոկտեմբերի 10-ին Իլհամ Ալիեւի տված կարճ հարցազրույցը, որտեղ նա պարզորոշ հայտարարեց, որ կրակի դադարեցման հրաման կտա այն ժամանակ, երբ ստանա «Հայաստանի վարչապետի ստորագրությամբ հաստատված՝ օկուպացված բոլոր տարածքներից հայկական զորքերի անվերապահ եւ առանց որեւէ նախապայմանի դուրս բերելու ժամանակացույցը»:

Ալիեւն, ընդսմին, հատուկ ընդգծել էր, որ Ադրբեջանն «այս անգամ Շուշին չի մոռանա»,- ինչից հասկացվեց, որ մոսկովյան բանակցությունների ընթացքում Բաքուն ներկայացրել է Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ բոլոր տարածքներից եւ Շուշիից հայկական զինված ուժերը հեռացնելու պահանջ, որի կատարման երաշխիքներ ունենալու դեպքում մարտական գործողությունները կարող էին դադարել:

Ալիեւի հնչեցրած նախապայմանները Մոսկվայի բանակցություններում ձեւակերպված ներկայացվե՞լ են Հայաստանի արտաքին գործերի նախարար Զոհրապ Մնացականյանին, վերադառնալով Երեւան՝ նա վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին ի՞նչ է զեկուցել եւ ի՞նչ՝ առաջարկել, իրավիճակը քննարկվե՞լ է Անվտանգության խորհրդում, Ազգային ժողովի քաղաքական ուժերի հետ, Երեւանը եւ Ստեփանակերտը խորհրդատվություններ ունեցե՞լ են:

Այս հարցերը ոչ միայն պատասխան չունեն, այլեւ անցած մոտ հինգ տարում երբեւէ քաղաքական քննարկումների առարկա չեն դարձել: Իրազեկ աղբյուրներն ասում են, որ Արայիկ Հարությունյանը պատերազմի ամբողջ ընթացքում գրեթե ամեն օր Ազգային ժողովի նախագահի եւ խմբակցությունների ղեկավարների հետ քննարկումներ է ունեցել, բայց բովանդակային առումով բացահայտումներ չկան: Մեծ գաղտնիք է մնում նաեւ Հայաստանի երկրորդ եւ երրորդ նախագահների Ստեփանակերտ այցը, որի ընթացքում նրանք առանձին հանդիպումներ են ունեցել նախկին նախագահներ Արկադի Ղուկասյանի եւ Բակո Սահակյանի, ինչպես նաեւ պաշտոնաթող մի քանի զինվորականի հետ: Ոչ Ռոբերտ Քոչարյանը, ոչ Սերժ Սարգսյանը Ստեփանակերտ իրենց այցը չեն հանրայնացրել, որեւէ ուղերձ չեն հղել:

(Շարունակելի)