Ադրբեջանը ընդլայնում է իր ներքին ռազմական արդյունաբերությունը՝ տեխնոլոգիական փոխանցումներով և համատեղ արտադրությամբ Սերբիայի, Սլովակիայի, Թուրքիայի և Իսրայելի հետ՝ մասնավորապես անօդաչու սարքերի և հետախուզական համակարգերի ոլորտում։ Բաքուն հայտարարել է ռազմական արդյունաբերական համալիր ստեղծելու ծրագրերի մասին՝ արտոնագրված արտադրության միջոցով, որը ցույց է տալիս ինքնաբավության երկարաժամկետ հավակնությունները։
Սոսի Թաթիկյան
մաս 3-րդ
Պաշտպանական գործընկերություններ և սպառազինության ձեռքբերումներ
2011–2020 թթ․ ընթացքում Ռուսաստանը դարձավ հիմնական զենքի խոշորագույն մատակարարը թե՛ Հայաստանի, թե՛ Ադրբեջանի համար։ Ռուսաստանն ապահովել է Հայաստանի հիմնական սպառազինության 94%-ը և Ադրբեջանի՝ 60%-ը։ Ալիևի խոսքով՝ մինչև 2018 թվականը Ադրբեջանը մոտավորապես 5 միլիարդ դոլար է ծախսել Ռուսաստանից զինտեխնիկա ձեռք բերելու վրա։ Իսրայելը, Բելառուսը և Թուրքիան համապատասխանաբար երկրորդ, երրորդ և չորրորդ խոշոր մատակարարներն էին Ադրբեջանի համար 2011–2020 թթ․ ընթացքում։ SIPRI-ի գնահատմամբ՝ այդ ժամանակահատվածում Ադրբեջանի զենքի ներկրումների ծավալը 8.2 անգամ գերազանցել է Հայաստանի նմանատիպ ցուցանիշը։ Այս մեծ անհամաչափությունը հանգեցրել է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ռազմական անհավասարակշռության։
Ադրբեջանի պաշտպանական գործընկերությունները և ռազմական արդյունաբերության ներքին ստեղծման մտադրությունը վկայում են տարածաշրջանային գերակայության երկարաժամկետ ռազմավարության մասին։ Մինչև 2020 թվականի պատերազմը այս ռազմական անհավասարակշռությունն ամրապնդվում էր մարտի դաշտում ձեռք բերված հաղթանակներով և ռազմավարական դաշնակցությամբ, մասնավորապես Ռուսաստանի հետ, որն իր հերթին սահմանափակում էր Հայաստանի վերազինման հնարավորությունները՝ փակելով պաշտպանության միջոցների հասանելիությունը։ Սակայն վերջին շրջանում Հայաստանի պաշտպանական գործընկերությունների դիվերսիֆիկացիան և նոր սպառազինության ձեռքբերումները փոխում են այդ իրավիճակը։
Ադրբեջանի ձեռք բերած սպառազինությունը վկայում է հարձակողական կարողությունների և ուժի արտածման վրա կենտրոնացման մասին։ 2024 թվականին Ադրբեջանը ստորագրել է 2.2 միլիարդ դոլար արժողությամբ զինատեսակների ներմուծման պայմանագրեր՝ դառնալով աշխարհում 16-րդը այդ ցուցանիշով։ Նրա զինանոցում ներառված են՝ թուրքական Bayraktar TB2 և Akinci ծանր հարվածային անօդաչու թռչող սարքեր, իսրայելական հրթիռներ և Barak-MX 8 հակաօդային պաշտպանության համակարգեր, պակիստանյան JF-17 C Block III բազմաֆունկցիոնալ կործանիչներ, իտալական Leonardo M-346 Master ուսումնական և C-27J Spartan ռազմական փոխադրող ինքնաթիռներ։ Ադրբեջանը նաև ձեռք է բերել 155 մմ տրամաչափի 48 Nora B-52NG ինքնագնաց հրանոթներ Սերբիայից և 70 DITA 155 մմ ինքնագնաց հրետանային համակարգեր Սլովակիայից։ Թուրքական և իսրայելական ընկերությունները արդիականացրել են Ադրբեջանի խորհրդային արտադրության տեխնիկան՝ ներառյալ Su-25 հարձակողական ինքնաթիռները, T-72 տանկերը, ZSU-23-4 Shilka զենիթային հրանոթները և 9K33 Osa հակաօդային հրթիռային համակարգերը։ 2023 թվականի սեպտեմբերին Ադրբեջանը՝ ռուսական «խաղապահ» ուժերի աջակցությամբ, զինաթափել է Լեռնային Ղարաբաղի պաշտպանական ուժերը՝ առգրավելով զենք, զինամթերք և զինտեխնիկա։
2025 թվականի հունիսին Ադրբեջանը հաստատեց 40 հատ JF-17 C Block III կործանիչների մեծածավալ գնում՝ համատեղ պակիստանա-չինական արտադրությամբ, 4.6 միլիարդ դոլար արժողությամբ գործարքով։ Սա էականորեն բարձրացնում է Ադրբեջանի օդային հարվածային կարողությունները։ Այս փաստը մտահոգություն է առաջացրել և նոր քննարկումներ՝ թե ինչպես պետք է Հայաստանը արձագանքի։ Որոշ վերլուծաբանների կարծիքով՝ Հայաստանը կանգնած է ռազմավարական ընտրության առջև՝ ընտրել թանկարժեք ֆրանսիական Dassault Rafale կործանիչների և համեմատաբար մատչելի հնդկական Su-30MKI-ների միջև։ Այս համատեքստում կարևոր է ուսումնասիրել Հնդկաստան–Պակիստան վերջին ռազմական առճակատումները՝ հաշվի առնելով հակասական տեղեկությունները JF-17-ների, Rafale-ների և Su-30MKI-ների արդյունավետության մասին, որպեսզի Հայաստանն օպտիմալ կերպով ձևավորի իր սպառազինության ռազմավարությունը։
Ադրբեջանը ընդլայնում է իր ներքին ռազմական արդյունաբերությունը՝ տեխնոլոգիական փոխանցումներով և համատեղ արտադրությամբ Սերբիայի, Սլովակիայի, Թուրքիայի և Իսրայելի հետ՝ մասնավորապես անօդաչու սարքերի և հետախուզական համակարգերի ոլորտում։ Բաքուն հայտարարել է ռազմական արդյունաբերական համալիր ստեղծելու ծրագրերի մասին՝ արտոնագրված արտադրության միջոցով, որը ցույց է տալիս ինքնաբավության երկարաժամկետ հավակնությունները։
Հայաստանը, իր հերթին, կենտրոնացել է նպատակային, պաշտպանողական սպառազինությունների ձեռքբերման վրա՝ վերականգնելու զսպման կարողությունները և դիվերսիֆիկացնելու պաշտպանական համագործակցությունները։ 2020 թվականի պատերազմից հետո, Հայաստանը 2021 թվականին ստորագրեց մոտ 400 միլիոն դոլար արժողությամբ պաշտպանական պայմանագրեր Ռուսաստանի հետ։ Սակայն այդ զինատեսակների մատակարարումը լուրջ ուշացումներ ունեցավ՝ կապված Ուկրաինայում Ռուսաստանի ներգրավվածության, արտադրական սահմանափակումների և Հայաստանի՝ Ադրբեջանի նկատմամբ զսպման ուժը բարձրացնելու ցանկության նկատմամբ Ռուսաստանի դժկամության հետ։ Հայաստանը ստացավ առաջին խմբաքանակը միայն 2024 թվականի սկզբին։ Մինչ այժմ հայտնի չէ՝ արդյոք Ռուսաստանը ամբողջությամբ մատակարարել է պատվերը։
Հայաստանը դիվերսիֆիկացրել է իր պաշտպանական գործընկերությունները՝ նվազեցնելու կախվածությունը Ռուսաստանից և դադարեցրել է իր անդամակցությունը ՀԱՊԿ-ին՝ կազմակերպության ձախողման պատճառով՝ արձագանքելու Ադրբեջանի կողմից տարածքների սալյամի տպավորություն ստեղծող անեքսիային և ռազմական գործողություններին։ Ռուսաստանի հետ ռազմական դաշնակցության լարվածությունից, ՀԱՊԿ-ից անդամակցության սառեցումից և Ռուսաստանի ներքին ռազմական պահանջները բավարարելու դժվարություններից հետո Հայաստանը կնքեց նոր պայմանագրեր Հնդկաստանի և Ֆրանսիայի հետ։ Հնդկաստանը դարձավ Հայաստանի խոշորագույն սպառազինության մատակարարը, իսկ Ֆրանսիան՝ առաջին ՆԱՏՕ-ի և ԵՄ երկիրը, որը պաշտոնապես ռազմական տեխնիկա է վաճառել Հայաստանին։
Հնդկաստանից՝ 2 միլիարդ դոլար արժողությամբ պաշտպանական գործարքի շրջանակում, Հայաստանը ձեռք է բերել 155 մմ տրամաչափի ATAGS քարշակվող հրանոթներ, 72 հատ MARG ինքնագնաց հրանոթներ, Pinaka համազարկային հրթիռային համակարգեր, Akash հակաօդային հրթիռներ, Zen հակաանօդաչու համակարգեր, Konkurs-M հակատանկային հրթիռներ, չորս շարժական Swathi հրետանու հայտնաբերման և հակահարվածի ռադարներ, ինչպես նաև թեթև զինատեսակներ և ռազմամթերք։
Ֆրանսիայից Հայաստանը ձեռք է բերել Bastion զրահապատ մեքենաներ, երեք Thales-ի արտադրած Ground Master-200 ռադարներ, Mistral կարճ հեռահարության հակաօդային համակարգեր և 36 հատ CAESAR հաուբիցներ՝ ՆԱՏՕ-ի ստանդարտներին համապատասխանող հրետանային համակարգեր։
Աղբյուրը՝
[շարունակելի]
Հետևեք նաև Մեր Ուղինի ֆեյսբուքյան էջին ՝