Փորձերը՝ մեկուսացնելու ինչպես Իրանին, այնպես էլ Վենեսուելային ու Ռուսաստանին նավթի համաշխարհային շուկայից, հանգեցրել են նրան, որ այդ երկրները դարձել են առավելապես կախված չինական պահանջարկից՝ ապահովելով Պեկինին հուսալի նավթային ու էներգետիկ ռեսուրսներով։
Foreign Policy
Հեղինակ՝ Գրեգորի Բրյու, «Eurasia Group»-ի ավագ վերլուծաբան էներգետիկայի, կլիմայի և ռեսուրսների հարցերով, մասնագիտացված նավթի և գազի գեոպոլիտիկայի ոլորտում
Նավթային պատժամիջոցների դարաշրջանը՝ որպես հարկադրանքի գործիք, մոտենում է ավարտին։ Իրանի և Ռուսաստանի դեպքերը ցույց են տալիս նավթային սահմանափակումների վերելքն ու անկումը որպես տնտեսական քաղաքականության գործիք։
Երբ 2018 թվականին ԱՄՆ-ն դուրս եկավ Իրանի հետ կնքված միջուկային համաձայնագրից, վերականգնված պատժամիջոցները հանգեցրին իրանական նավթի արտահանման կրճատմանը. դրա ավանդական գնորդները Արևմտյան Եվրոպայում և Արևելյան Ասիայում անցան այլընտրանքային աղբյուրների։ 2020-ին, COVID-19 համավարակի ֆոնին, Իրանի արտահանումը գրեթե հասավ զրոյի։ Սակայն համավարակային սահմանափակումների վերացումից հետո Չինաստանը կտրուկ ավելացրեց իրանական նավթի գնումները՝ վերջերս հասնելով մոտ 2 միլիոն բարելի օրական ծավալների։ Սա թույլ տվեց Իրանին վերականգնել արտահանման ընդհանուր ծավալները՝ մոտենալով պատժամիջոցներից առաջ եղած մակարդակին։ Իրանական նավթը շուկայից չանհետացավ, այլ վերափոխվեց համահունչ նոր իրականությանը։
Ի տարբերություն Իրանի՝ 2022-ին ԱՄՆ-ի՝ Ռուսաստանի դեմ սահմանած նավթային սահմանափակումները ուղղված էին երկրի ֆինանսներին, ոչ թե ֆիզիկական հոսքերին։ Այդպիսի միջոցառումները, ինչպիսին է G7-ի գների սահմանափակման մեխանիզմը, նպատակ ունեին սահմանափակել Ռուսաստանի եկամուտների հնարավորությունը՝ առանց արտահանման ամբողջական դադարեցման, ինչը, ըստ արևմտյան ղեկավարների, կարող էր բացասաբար ազդել գների վրա։ Սակայն եկամուտների վրա կենտրոնանալը չտվեց սպասված արդյունքները։ Չնայած ճնշումներին՝ Ռուսաստանի ֆինանսական համակարգը դիմացավ հարվածին, թեև, ինչպես այլ արտադրողներ, Մոսկվան բախվում է գների նվազման խնդրին։
Այս դեպքերից որևէ մեկում պատժամիջոցները չեն փոխել պետությունների վարքագիծը։ ԱՄՆ ճնշումներին ենթարկվելու փոխարեն Իրանը շարունակել է իր միջուկային ծրագիրը, իսկ Ռուսաստանը չի նահանջել Ուկրաինայի հարցում։ Փորձերը՝ մեկուսացնելու ինչպես Իրանին, այնպես էլ Վենեսուելային ու Ռուսաստանին նավթի համաշխարհային շուկայից, հանգեցրել են նրան, որ այդ երկրները դարձել են առավելապես կախված չինական պահանջարկից՝ ապահովելով Պեկինին հուսալի նավթային ու էներգետիկ ռեսուրսներով։
Կային նաև այլ բացասական հետևանքներ։ Թեև պատժամիջոցները թուլացրել են Իրանի ու Ռուսաստանի տնտեսությունները, միևնույն ժամանակ դրանք ընդհանուր առմամբ ամրապնդել են այդ երկրներում առկա ավտորիտար ռեժիմները։ Ավելին, պատժամիջոցները գնալով ավելի քիչ արդյունքներ են տալիս։ Եվ քանի որ Թեհրանը և Մոսկվան գնալով ավելի քիչ են կախված գլոբալ տնտեսությունից, սահմանափակումներից կրած վնասներն էլ նվազում են։ Թեև ԱՄՆ-ն շարունակում է կիրառել նոր միջոցառումներ՝ հիմնված անօրինական նավթային ցանցերի խորքային վերլուծության վրա, այնուամենայնիվ հնարավոր չէ ամբողջությամբ դադարեցնել հոսքը։
Սա մեզ բերում է նավթային պատժամիջոցների ևս մեկ սահմանափակող գործոնի. եթե ԱՄՆ-ն գնա չափազանց հեռու, ապա կարող է ցնցել շուկան և բարձրացնել գները։ Ահա թե ինչու Թրամփը, ամենայն հավանականությամբ, ռուսական նավթի վրա 100%-անոց տուրք չի սահմանի։
Այդ ամենից ելնելով՝ Վաշինգտոնը չպետք է կրկնապատկի ճնշումը, այլ պետք է վերանայի նավթային պատժամիջոցների նպատակահարմարությունը կամ նույնիսկ՝ խիզախ քայլ կատարի և ամբողջությամբ հրաժարվի դրանցից։ Իրանի դեպքում ԱՄՆ-ն կարող է խոստանալ պատժամիջոցների թեթևացում՝ որպես խթան Իրանի վերադարձի համար միջուկային համաձայնագրին՝ միաժամանակ ընդունելով, որ առանց ռազմական միջամտության (օրինակ՝ ռմբակոծման), Իրանի նավթային արտահանումը էականորեն սահմանափակելու հնարավորությունները շատ փոքր են։ Ռուսաստանի դեպքում ԱՄՆ-ն պետք է գնա նմանատիպ ուղով՝ առավելապես հենվելով այլ միջոցների վրա, ինչպես օրինակ՝ Ուկրաինային ցուցաբերվող աջակցության ընդլայնումը և Ռուսաստանի զենքի արտահանման դեմ ուղղված պատժամիջոցները։
Նավթային պատժամիջոցները կարող են պահպանվել, սակայն այն պատկերացումը, թե դրանք կփոխեն Իրանի կամ Ռուսաստանի վարքագիծը, պատրանք է, որից անհրաժեշտ է հրաժարվել։ Միևնույն ժամանակ Վաշինգտոնը և նրա դաշնակիցները պետք է ընդունեն նոր իրականությունը՝ պատժամիջոցները վերափոխել են համաշխարհային նավթային շուկան՝ Իրանին և Ռուսաստանին մոտեցնելով Չինաստանին և էներգետիկ հոսքերը բաժանելով ոչ թե տնտեսական, այլ գեոպոլիտիկական գծերով։
աղբյուրը՝
Հետևեք նաև Մեր Ուղինի ֆեյսբուքյան էջին ՝