Անգամ մեր արեւմտահայերենը, որպես գրական լեզու, այսօր գրանցված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-յի կողմից` վտանգված լեզուների շարքում: Տարիներ հետո վտանգ է սպառնում նաեւ մեր գրական արեւելահայերենին:
Գնահատման եւ թեստավորման կենտրոնը հրապարակել է մի շարք առարկաների գծով միասնական քննությունների երկրորդ փուլի արդյունքները: Ըստ այդմ` բուհ ընդունվողների 46.9%-ը չի հաղթահարել հայոց լեզվից, իսկ 40%ը` մաթեմատիկայից անցողիկ շեմը: Մայրենի լեզվի իմացության խայտառակ հետընթացի եւ լեզվամտածողություն անկման պատճառների շուրջ «Իրավունքը» զրուցեց ՀՀ ԿԳՆ լեզվի տեսչության նախկին պետ, մանկավարժական գիտությունների թեկնածու, պրոֆեսոր, լեզվաբան ԼԱՎՐԵՆՏԻ ՄԻՐԶՈՅԱՆԻ հետ:
-Սա պայմանավորված է նրանով, որ «Հայոց լեզու» առարկան հանրակրթական դպրոցներում վատ է ուսուցանվում: Պետք է էապես հայոց լեզվի նկատմամբ վերաբերմունքը փոխել, որովհետեւ այսօր անգամ տառը չճանաչող մարդը կարող է ոչ միայն ուսանող դառնալ, այլեւ պաշտոն զբաղեցնել: Ի դեպ, պատգամավորի թեկնածուներից էլ մի քանի հոգի կտրվեցին, որովհետեւ չէին տիրապետում իրենց մայրենի լեզվին: Սա ուղղակի պատվաբեր չէ: Ընդ որում` ամեն տարի գնալով վիճակը վատանում է: Սթափության կոչ եմ անում` ե՛ւ մայրենի լեզվի ու գրականությասն ուսուցիչներին, ե՛ւ մայրենիի նվիրյալներին, ե՛ւ իշխանություններին, որ դեմքով շրջվեն դեպի մայրենի լեզվի պահպանությունը: Տարիներ շարունակ ոտնահարվել է «Լեզվի մասին» օրենքը, որտեղ հստակ ամրագրված է, որ բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում ընդունելության քննությունները «Հայոց լեզու» առարկայից պետք է անցկացվեն պարտադիր: Մինչդեռ հիմա միասնական քննություն են անցկացնում ու դպրոցական վկայագրերի գնահատականը անցնում է բուհերում: Այդ վկայագրերում «Հայոց լեզու» առարկայի դիմաց գրված գնահատականը չի կարող ընդունելության քննությունների գնահատական լինել: Եվ ընդհանրապես` «Հայոց լեզու» առարկայի քննական կարգը պետք է շպրտել մի կողմ, որովհետեւ այն վնասում է լեզվին:
-Ի՞նչ նկատի ունեք եւ ի՞նչ եք Դուք առաջարկում:
-Քննական խորացված ուսուցման ծրագիր պետք է ընդունի ԿԳՄՍ նախարարությունը, պետք է անպայման հարցաշարերը փոփոխել: Այդ հարցաշարերով երեխան գիտելիք չի ստանում: Եթե պետությունը շատ արագ չկարողանա այս հարցը կարգավորել, ապա առկա մարտահրավերների դեմ չենք կարող ոչինչ անել, կորցնելու ենք մեր մայրենին: Ընդունելության քննության նոր քննական կարգով հարցաշարեր են տրված, որտեղ պետք է ենթադրյալ պատասխաններից մեկի դիմաց նշան դնես, թե` ճիշտ է կամ սխալ: Այսինքն` եթե դիմորդը պատասխանը չգիտի, կարող է պատահական հարցի դիմաց նշան դնել, եւ այն ճիշտ լինի: Ստացվում է, որ դիմորդին կտրում ենք լեզվից: Առաջվա հարցաշարերի ժամանակ դիմորդը Հայոց լեզվի ուղղագրությունը, կետադրությունը, բառակազմությունն ու ամեն ինչը սովորում էր եւ արդեն պատասխանատվություն էր կրում յուրաքանչյուր հարցի համար: Այդ պատասխաններն էլ նա արտագրում էր տետրի մեջ, մինչդեռ այսօր դիմորդներին կտրել ենք գրավոր խոսքից: Գրականություն եւ Հայոց լեզու պատասխանների դիմաց նշան դնելով չեն սովորում: Ինքս 50 տարվա մանկավարժ եմ եւ դասախոս ու ամեն տարի ահազանգում եմ, որ այսպես վտանգում ենք մեր լեզվի վիճակը: Հայոց լեզուն այսօր դարձել է անվտանգության խնդիր: Պետք է կարողանանք մեր լեզուն պահպանել Արեւմուտքի մարտահրավերներից, որովհետեւ փոքր լեզուները վտանգված են: Անգամ մեր արեւմտահայերենը, որպես գրական լեզու, այսօր գրանցված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-յի կողմից` վտանգված լեզուների շարքում: Տարիներ հետո վտանգ է սպառնում նաեւ մեր գրական արեւելահայերենին: Թող չթվա, թե 10 միլիոնից ավել հայ կա, ուրեմն` մեր լեզվին վտանգ չկա: Մոտ ապագայում կարող ենք կորցնել մեր մայրենի լեզուն, եւ պետությունը պետք է մտահոգ լինի լեզվի պահպանության հարցում: Եվ ընդհանրապես ` լեզվի պահպանությունը յուրաքանչյուր հայի խնդիրն է, ինչպես Մուշեղ Իշխանն է նշում. «Հայոց լեզուն տունն է հայուն»: Այսօր մեր շատ գաղթավայրերում` Սիրիայում, Լիբանանում, վտանգված է մեր արեւմտահայերենը: Խնդիր է նաեւ այն, որ Արցախի Հանրապետությունում Ազգային ժողովը ընդունեց որոշում, որի համաձայն` ԼՂՀ տարածքում պաշտոնական լեզու դարձավ հայերենի կողքին նաեւ ռուսերենը: Ճիշտ է, պետական լեզուն Արցախի Հանրապետությունում շարունակում է մնալ հայերենը, բայց փորձը ցույց է տալիս, որ մոտ ապագայում նաեւ հայոց լեզվի վիճակը վտանգված է լինելու այնտեղ: Եվ ընդհանրապես` հայոց լեզվի վիճակը բավական մտահոգիչ է նաեւ հանրային դրվածքում:
-Ակնարկում եք օտարալեզու գրություններով պաստառների, խանութների ցուցանակների առատությո՞ւնը…
-Այսօր Երեւանը օտարվել է մեզնից եւ դարձել օտար լեզուների գրվածքների քաղաք: Հայաստանի հեռավոր շրջաններ ես գնում, ապշում ես, որ հայերեն ցուցանակի փոխարեն` տեղադրվում է օտարալեզու ցուցանակներ: Օրինակ` Տավուշի մարզի նախկին Շամշադինի տարածքում անգլերեն մեծ գրվածքով են քեզ դիմավորում, Այգեձոր ես մտնում`անգլերեն է գրված, Չորաթանում, Չինարիում` էլի նույնն է: Իմ պայքարից հետո միայն Չինարիում ավելացվեց աննշան, փոքրիկ հայերեն տառերով գրվածքը: Քանի անգամ մարզպետին եմ խնդրել, որպեսզի Տավուշում վերականգնվի պետական լեզուն, ոչ մեկը ուշադրություն չի դարձնում այս խնդրին: Տերմինաբանական կոմիտեի որոշում ունենք, որ չի կիրառվում, ու ճանապարհի ցուցանակները գրում են օտարալեզու: Կարծում եմ` Լեզվի կոմիտեին պետք է տրվեն իրավունքներ, որ պետական վերահսկողություն իրականացնի` այդ գրվածքների հետ կապված, ու առհասարակ` «Լեզվի մասին» օրենքի պահանջները կատարվեն: Կրթության եւ դաստիարակության լեզուն պետք է լինի գրական հայերենը, բայց արի ու տես, որ այդպես չէ: Թեքումով դպրոցների հիմնական սովորողները հայ երեխաներ են, բայց օրենքը չի կիրառվում, ով ինչպես ցանկանում է, այդպես էլ շարժվում է:
-Ինչպե՞ս եք տեսնում ելքը:
-Այսօր որեւէ պետական մարմին չի զբաղվում լեզվական քաղաքականության ծրագրով: Ի՞նչ է նշանակում, որ ով քնից արթնանում, ինչ մտածում է, այդ մասին գիրք է գրում: Այսինքն` փող ունեն, գիրք են հրատարակում` ո՛չ բովանդակություն կա, ո՛չ էլ այն իրենից արժեք է ներկայացնում: Բայց այսպես փողոցներում շնորհանդեսներ անցկացնելով` ո՛չ գրականություն ենք ստեղծում, ո՛չ էլ կարողանում ենք պահպանել մեր մայրենին: Պետք է լինի պետական հոգածություն, պետական վերահսկողություն եւ պետական տեսչական գործառույթներ իրականացնող մարմին: Լեզվի կոմիտեն առաջ պետական տեսչություն էր եւ նման լիազորություններ ուներ: Իսկ հիմա պետական կոմիտեի կարգավիճակով` ոչ մեկը լեզվական լաբիրինթոսում գտնվող մայրենին չի կարող փրկել, չի կարող պատասխանատվության ենթարկել այն տնտեսվարող մարմիններին, ովքեր «Լեզվի մասին» օրենքի խախտումներ են անում:
Հրանտ Սարաֆյան
Աղբյուրը՝ noravank.am