Եթե հրեաները լավ են անում, որ զենք են վաճառում արնախում թուրքին ու թքած ունեն, որ այդ զենքը պաշտպանվելու համար չէ, այլ հասարակ մարդկանց սպանելու, ապա Հիտլերն էլ լավ է արել հրեաներին կոտորելով: Ինչ տարբերություն բիզնեսը բիզնես է չէ՞: Ինչ է աշխարհում ուրիշ ոչ մի երկիր ջարդեր չի արե՞լ գերմանացիներից բացի: Բայց Գերմանիայի միակ մեղքն այս տեսակ կեղծ աշխարհում այն է, որ նա պարտվել է, որովհետև «երբ եզն ընկնում է, դանակավորները շատանում են»:
Արայիկ Մկրտումյան
Հատկապես այս լարված օրերին, երբ աշխարհաքաղաքական իրադրությունն այնքան լարված է, որ թվում է, թե ուր որ է երրորդ համաշխարհային պատերազմն իր միջուկային ձևաչափով ոչնչացնելու է բոլորիս, Հայաստանի շուրջը ստեղծված աղմուկը ոչ միայն չի թուլանում, այլև ավելի է ահագնանում և սպառնալից տեսք ստանում: Ադրբեջանը շարունակում է անվերջ զինվել ու այդ զենքի մրցավազքում հատկապես աչքի է ընկնում նրա զինանոցի գլխավոր մատակարարներից Իսրայելը: Հենց այս օրերին էլ իսրայելական զենքը շարունակում է հոսել Ադրբեջան և դրանք կրակելու են մեզ:
Ոչ մի հատուկ բան, եթե իհարկե ծանոթ չես Իսրայելի պատմությանը, ավելի ճիշտ կլինի ասել՝ հրեա ժողովրդի պատմությանը:
Պատմությունից քիչ թե շատ տեղյակները գիտեն Հոլոքոստի մասին՝ հրեաների ցեղասպանության, որն իրագործվեց Գերմանիայի կողմից երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում: Աշխարհում այսօր չկա գոնե մեկ երկիր, որ ժխտի Հոլոքոստը, նույնիսկ Գերմանիան համաձայն է, որ ինքն է դրա պատասխանատուն և անվերջ փոխհատուցումներ է վճարում Իսրայելին: Ֆիլմերի, գրքերի, խաղերի պակաս չկա գերմանացիների գազանությունների մասին, իսկ նացիզմն ու ֆաշիզմն այսօր աշխարհում համարվում են ամենաանթույլատրելի ու աններելի հանցանքները: Կամ գոնե այդպես են ասում:
Այս ամենը պարզ է: Բայց զարմանք է առաջացնումայն, որ ամեն առիթով Հոլոքոստի մասին աղաղակող հրեաները, ովքեր ցույց են տալիս, թե ինչ հրեշավոր է էթնիկ զտումը, ռասիզմը և այլն և դատապարտում է նացիստական, ֆաշիստական, ռասիստական որևէ դրսևորում, որպես օրինակ նորից խոսելով Հոլոքոստի մասին, չի խորշում զենք վաճառել ադրբեջանական բռնապետին, ով հայերի նկատմամբ ունի և՛ ռասիստական, և՛ ֆաշիստական, և՛ ռասսայական անհանդուրժողական վերաբերմունք, դեմ չէ հայերի էթնիկ զտմանը: Ու այստեղ սկսվում է մի ցինիկ մեկնաբանություն, թե պետք է տարբերել այդ երևույթները, որ եթե գերմանացիները իրենք են սպանել հրեաներին, ապա հրեաները պարզապես զենք են վաճառում Ադրբեջանին: Բիզնես, ընդամենը բիզնես:
Բիզնե՞ս, շատ լավ: Էհ, քանի որ բիզնես, այդ դեպքում մի քանի հետաքրքիր դեպք հիշեմ, որովհետև հրեաների մարդասիրությունն ու բիզնեսը մի տեսակ շատ միակողմանի են:
Նախ մի տհաճ հիշեցում, որ աշխարհում մարդասիրությունն ու արդարությունն ընդամենը ծաղր է, ցինիկ ծաղր է:
Խոսենք օրինակներով: Օրինակ Նիդերլանդները, որ օկուպացված էին գերմանացիների կողմից երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, հազիվ ազատված օկուպացիայից, իրենց զորքերով խաղաղ բնակչության սպանդ էին իրականացնում Ինդոնեզիայում, որովհետև Ինդոնեզիան հոլանդական գաղութ էր ու ինդոնեզացիները ցանկանում էին անկախություն ստանալ: Բայց հոլանդացիները այդպես չէին կարծում և «ազատությունը շղթայող ֆաշիզմի դեմ կռվող» հոլանդացիները մեծ հաճույքով գնդակահարում էին ինդոնեզացի ապստամբներին ու խաղաղ բնակիչներին, ավերում նրանց գյուղերն ու քաղաքները, որովհետև ինդոնեզացիները ուզում էին անկախ լինել: Իսկ Հոլանդիան այդպես չէր կարծում: Դե երևի ինդոնեզացիները մարդ չէին, կամ ցածր ռասսա էին: Ստացվում է, որ եվրոպացուն ստրկացնել չի կարելի, իսկ ասիացուն՝ կարելի է: Ի դեպ մի քանի տարի տևող այդ պատերազմը նույնիսկ պատերազմ էլ չկոչվեց այլ ոստիկանական հատուկ գործողություն: Ոչինչ չի՞ հիշեցնում: Նիդերլանդերի կառավարությունը վերջերս ներողություն խնդրեց: Հրաշալի է:
Ու պատերազմն էլ պատերազմ է միայն այն ժամանակ երբ Եվրոպայում է ընթանում, իսկ անկախությունն էլ արժեք է, երբ այն եվրոպացիներին է վերաբերվում: 44-օրյա պատերազմի ժամանակ մենք շատ լավ տեսանք կոչերի անվերջ շարանը ու դրանց տված ոչնչականությունը:
Ոչ միայն Հոլանդիան, այլև մեծ ու հզոր պետություններն առհասարակ արյունոտ են մինչև արմունկները, լինի Ֆրանսիան, Գերմանիան, Բրիտանիան, Իսպանիան, Ռուսաստանը և մյուսները: Բոլորն էլ իրենց ժամանակին ցեղասպանություններ են իրականացրել ողջ աշխարհում ու այսօր իրենց իսկ արածի մասին լռելով՝ մեզ կոչ են անում, որ խտրականությունն ու բռնությունը լավ բան չէ: Կամ էլ պիտի ընդունենք, որ եվրոպացիներն ընդամենը 70 տարի առաջ դեռևս արնախումներ էին ու նոր են հասկացել, թե ինչն ինչոց է:
Լավ, ինչևէ: Երբ որևէ խոշոր պետություն է սրիկայություն անում, թեև անընդունելի, բայց հասկանալի է այն առումով, որ նա չգիտե, թե ինչ է նշանակում ցեղասպանվել, խաբվել, դավաճանվել, լինել թույլ, ճնշված: Բայց երբ այդ նույն սրիկայությունն անում է ցեղասպանություն վերապրած երկիր, շատ հետաքրքիր հարցեր են առաջանում: Նա ով ցավ է տեսել, սովորաբար պիտի այնպես անի, որ աշխարհում այլևս ոչ ոք չտեսնի այն, ինչ ինքը:
Հենց նույն Իսրայելը, ում վաճառած Hermes 450 ու 900 աթս-ներով հետախուզում են հայկական քաղաքները ու Searcher, Orbiter, Harop աթս-ներով ռմբակոծում հայկական բնակավայրերը, տաճարները, սպանում հայ խաղաղ բնակիչների, իրո՞ք համարում է, որ դա ուղղակի բիզնես է: Ու նաև զայրացնող է այն, որ մեր թշնամուն զենք վաճառողը մեզ դեղորայք է առաջարկում որպես օգնություն: Այսինքն ստացվում է, որ հրեական աթս-ի կրակի հետևանքով պոկված ձեռքը փաթաթենք հրեական արտադրության բամբակով: Լավ է չէ՞:
Այդ դեպքում ինչո՞ւ մեղադրել Հիտլերին օգնած, նրան զենք վաճառած ընկերություններին ու երկրներին: Ինչ է Հիտլերը չար էր, իսկ Ալիևը բարի՞: Կամ միգուցե հրեաները մարդ են, նրանց սպանելը լավ բան չէ, իսկ հայերը մարդ չեն ու նրանց սպանելն արդեն նորմալ է: Իսկ միգուցե գլխավոր հարցն այն է, որ պարզապես գերմանացիները պարտվել են ու հիմա նրանց կարելի է մեղադրել, իսկ Ալիևը պարտված չէ ու նրանից օգուտ կա: Գուցե հենց ա՛յդ է այս արյունոտ կրկեսի հիմնական պատճառը: Հետաքրքիր է, թե ինչպես կարձագանքեին հրեաները, երբ Պաղեստինի արաբները նրանց ռմբակոծեին հայկական աթս-ներով ու նրանց քաղաքներն ու գյուղերը ավերվեին հայկական զենքով: Հավանաբար ողբ ու վայնասուն ողջ աշխարհով մեկ, թե տեսեք, հայերը զենք են վաճառում ագրեսորին: Իսկ ինչո՞ւ երբ հրեաներն են ագրեսորին զենք վաճառում, ամեն ինչ նորմալ է: Էլ ինչո՞ւ ենք դատապարտում գերմանացիներին օգնած երկրներին: Բիզնես էր ընդամենը:
Եթե հրեաները լավ են անում, որ զենք են վաճառում արնախում թուրքին ու թքած ունեն, որ այդ զենքը պաշտպանվելու համար չէ, այլ հասարակ մարդկանց սպանելու, ապա Հիտլերն էլ լավ է արել հրեաներին կոտորելով: Ինչ տարբերություն բիզնեսը բիզնես է չէ՞: Ինչ է աշխարհում ուրիշ ոչ մի երկիր ջարդեր չի արե՞լ գերմանացիներից բացի: Բայց Գերմանիայի միակ մեղքն այս տեսակ կեղծ աշխարհում այն է, որ նա պարտվել է, որովհետև «երբ եզն ընկնում է, դանակավորները շատանում են»:
Բիզնեսմեն հրեաներին մի դեպք էլ եմ ուզում հիշեցնեմ:
16 հունիս, 1940թ. Բորդո՝ Ֆրանսիա:
Հրեաները փախչում են ով ինչպես կարողանում է ու Ֆրանսիայից ելք չունեն: Նրանք բոլորը դատապարտված են մահվան, բայց Բորդոյի պորտուգալական կոնսուլ Արիստիդեշ դե Սոուզա Մենդեշն արհամարհելով ու անտեսելով բոլոր հրամանները 1940թ. հունիսի 16-23-ը փրկեց մոտ երեսուն հազար մարդու՝ նրանց անժամկետ մուտքիվիզա տալով դեպի Պորտուգալիա: Պորտուգալական կառավարությունը հրամայել էր ոչ մի օգնություն, բայց վարչական աստիճանավորը չմոռացավ, որ ինքը մարդ է ու տասնյակ հազար մադու կյանք փրկեց, որից ասում են մոտ 12-15 հազարը հրեաներ էին: Չի բացառվում, որ հրեաներ էին բոլորը: Մենդեշը հարվածի տակ դրեց իր կյանքն ու աշխատանքը, կարիերան ու միայնակ իրականացրեց մարդկության պատմության մեջ ամենատպավորիչ փրկարար գործողություններից մեկը: Եվ ինչպես որ կարգն է, նա պատժվեց իր գործած բարիքի համար: Մենդեշին հեռացրին պաշտոնից, հետ բերեցին Պորտուգալիա, զրկեցին լիցենզիայից, արգելեցին աշխատել: Խիզախ կոնսուլը մահացավ 1954թ ապրիլի 3-ին՝ միայնության, աղքատության ու թշվառության մեջ:
Հետաքրքիր է, թե հրեաները հիշո՞ւմ են Մենդեշին ու նրա նման այլ մարդկանց, ովքեր իրենց կյանքի գնով հազարավոր հրեաներ են փրկել: Արդյո՞ք հիշում են: Կասկածում եմ: Հիշող և արժեվորող երկիրը մի քիչ խիղճ ու բարոյականություն կունենա զենք վաճառելուց: Կմտածի, թե ի վերջո ում է վաճառում և ինչ են անում այդ զենքով: Հետաքրքիր է, թե Մենդեշն ինչ կմտածեր, երբ տեսներ թե ինչով են զբաղված իր կողմից փրկվածների սերունդները: Ու ինչ կասեր երբ տեսներ, որ դահիճից փրկված զոհը մի ակնթարթում դառնում է դահիճ:
Հրեաները, կարծում եմ պատմություն լավ գիտեն: Նրանց պատմաբանը խիստ հայտնի է՝ Յուվալ Նոյ Հարարին, ով չի զլացել հիշելու Մենդեշին, իսկ կառավարությունում հավանաբար մոռացել են:
Զզվելի է:
Ինչպես նաև զզվելի է այն, որ վեց միլիոն մարդ կորցրած ժողովրդի կառավարությունը հանգիստ նայում է, թե ինչպես են իր վաճառած զենքով սպանում մեկ այլ փոքր ժողովրդի: Հատկանշական է, որ իրենց Հոլոքոստի մասին ամեն տեղ ու ամեն առիթով խոսող հրեաները լռում են, երբ խոսքը վերաբերում է Հայոց Ցեղասպանությանը: Թեև հասկանալի է, զենքը փող է բերում, իսկՑեղասպանությունը բարոյականության ու խղճիհարց է, այսինքն զրո արժեքով բան է, որ չի կարելի վաճառել ու վարձով տալ: Միայն թե Արիստիդեշ դե Սոուզա Մենդեշն այդպես չմտածեց, ու եթե մտածեց էլ, ի վերջո ընտրեց մարդկայինն ու բարոյականը: Չէր խանգարի, որ հրեաներն էլ երբեմն հիշեին, թե ովքեր և ինչպես, ինչի հաշվին են փրկել իրենց: Պերճ Զեյթունցյանն իր «Աստծո 12 օրը պիեսում» պատմաբանի կերպարով ասում է, որ. «Երբ հաղթում է Ուժը, տուժում է Բարոյականությունը, երբ հաղթում է Բարոյականությունը, տուժում է ՈՒժը»:
Հրեաները չափից ավելի շատ են տարվել փող աշխատելով: Նրանք երևի մոռացել են, որ փողը նպատակ չէ, այլ միջոց, իսկ քաղաքակրթությունը ծագել է ոչ միայն թշնամության ու շահի, այլև բարձր ու վեհ նպատակների համար, ինչ որ ավելի կարևոր բաների համար, հակառակ դեպքում մարդը միշտ կմնար այն նույն նախամարդը, ով գոհանում էր մի կտոր հում մսով, մի կտոր մորթիով: Քաղաքակրթությունը պարտավորեցնող է, չմոռանանք այդ մասին:
Հ.գ. Իսկ մեր բախտը չբերեց: Մենք Մենդեշ չունեցանք: