Մեզ Անծանոթ Սփյուռքը

Իսրայէլի կայացման եւ հզօրացման մէջ հրէական սփիւռքի դերին եւ օգտակարութեան մասին գրելը աւելորդ է, որովհետեւ անիկա շատերուն ծանօթ է արդէն. երբեմն չափազանցուած, երբեմն առասպելականացուած, սակայն կ՛արժէ նշել, որ հրէական բանակին մէջ տեւաբար կան ծառայող շուրջ 4000 ոչ-իսրայէլացի, այլ սփիւռքի մէջ ապրած հրեայ երիտասարդներ, եւ շատ ականաւոր անհատներ եղած են անոնց շարքին, ինչպէս՝ Նոամ Չոմսկի եւ Ճարետ Տայամընտ:

Աւօ Պողոսեան

Սփյուռքի մասին հիմնականում մենք խոսում ենք, թե ինչպես է այն ձևավորվել ու երբեմն էլ, թե ինչ լավ կլիներ, որ ՀՀ-ը և Սփյուռքը միմյանց հետ ավելի գործնական ու լավ հարաբերություններ ունենային։ Այդքանով էլ ավարտվում են մեր հիմնական պատկերացումները Սփյուռքի մասին և սկսվում է էմոցիայի մի անվերջանալի շարք, որը ոչ մի տեղ չի տանում, մինչդեռ Սփյուռքը ոչ միայն պատմական փաստ է, որի մասին պետք է հիշել այլև իրականություն, որի հետ պետք է հաշվի նստել։

Եթե մենք՝ հայերս հիմնականում աղոտ պատկերացումներ ունենք, թե ինչ է նշանակում Սփյուռք՝ իր բոլոր առումներով և հիմնականում շոշափում ենք դրա պատմա-ազգային և պատմա-հուզական կողմը, Սփյուռք ունեցող այլ երկրներ կարողանում են դրան նայել շատ ավելի չոր և տրամաբանված հայացքով։ Պատճառներից մեկն իհարկե այն է, որ հայկական Սփյուռքը ոչ թե ձևավորվել է չինացիների կամ թուրքերի նման, որոնց դեպքում այդ երկրների բնակության մի մասը մեկնել է այլ երկրներ ավելի լավ կյանք գտնելու հույսով, այլ, ի տարբերություն վերջիններիս, փորձել են փրկվել բնաջնջումից։ Այնպես, որ ինչ որ մակարդակում իրոք լրիվ հասկանալի է, որ հայերը Սփյուռքի մասին խոսում են ցավի հիմքով ու կարոտի շեշտադրումով։ Բայց վաղուց է արդեն պահն է, որ մենք կարողանանք Սփյուռք ասելով հասկանալ ոչ միայն հրաշքով ողջ մնացածների սերունդ, այլ տնտեսական, նյութական, ֆինանսական  ու մարդկային հսկայական ռեսուրս, որը ցրված է ողջ աշխարհով մեկ և հանդիսանում է հզորագույն գործիք ողջ հայության համար։

Մենք պարզապես չենք օգտագործում մեր ուժը։ հավանաբար նույնիսկ չգիտենք էլ աշխարհասփյուռ հայության իրական ներուժի մասին։ Ասված է, որ մարդն իր սխալների վրա է սովորում, խելացի մարդը՝ ուրիշների սխալի։ Թերևս մենք ոչ մեր սխալի վրա ենք սովորում, ոչ՝ ուրիշների։ «Մեր Ուղինը» արդեն իսկ ձեռնարկել է Սփյուռքի, ավելի կոնկրետ հայրենադարձության մասին որոշ ուսումնասիրություններ, որը և շուտով կներկայացվի, իսկ մինչ այդ առաջարկում ենք ծանոթանալ հետևյալ գրառմանը, ուր ուշագրավ տեղեկություններ կան Սփյուռք ասվածի մասին և հետաքրքիր եզրահանգումների տանող մտքեր։

Մեր Ուղին

Գրառումը՝

Սփիւռք հասկացութիւնը ընդհանրապէս կապ ունի ժողովուրդի մը բռնի տեղահանութեան եւ անոր վերադարձի յոյսերուն ու երազանքին հետ. անոր պատմութիւնը ընդհանրապէս նկատի առնուած է Ք.Ա. 587էն սկսեալ, Ասորեստանի միապետ Նափուքոթոնոսորի կողմէ հրեայ ժողովուրդին՝ Երուսաղէմէն Բաբելոն աքսորուելուն հետ. անոնցմէ ոմանք, հետագային, հակառակ Պարսկաստանի շահ Կիրոսի կողմէ Երուսաղէմ վերադառնալու արտօնութիւն տրուելուն, կամաւոր մնացին այդտեղ: Քանի մը հարիւր տարի ետք, հռոմէական տիրապետութեան ժամանակ, Իսրայէլի մնացեալ ժողովուրդին՝ դէպի կայսրութեան այլ վայրեր բռնի աքսորով, հրեայ ժողովուրդը դարձաւ լրիւ աքսորեալ, սակայն դէպի հայրենիք վերադառնալու երազանքը միշտ պահեց իր սրտին մէջ:

Միայն հրեաները չեն, անշուշտ, որ իրենց հայրենիքէն քշուած են. մարդկային պատմութեան մէջ, թէ՛ հրեաներէն առաջ եւ թէ անոնցմէ ետք, շատ այլ ժողովուրդներ մասամբ նոյն ճակատագիրին ենթարկուած են, բայց անոնք իրենց նոր բնակավայրերուն ընտելանալով՝ մոռցած են իրենց նախկին երկիրները, լեզուն եւ նոյնիսկ բարքերը: Հայերս, Անիի անկումէն ետք, հարիւր հազարներով լքած ենք մեր երկիրը՝ հաստատուելով Լեհաստանի, Հունգարիոյ եւ Բիւզանդական կայսրութեան տարբեր մասերուն մէջ, եւ վերջաւորութեան ձուլուած ենք տեղացի ժողովուրդներուն մէջ:

Ներկայիս, թերեւս բոլոր ժողովուրդներէն ալ հազարներով մարդիկ իրենց երկիրներէն արտագաղթած են, սակայն անոնք իրաւամբ «սփիւռք» չեն կազմած, որովհետեւ կամաւոր թողած են իրենց երկիրները՝ աւելի լաւ կեանք մը ապահովելու համար: Արժանթինի 50 միլիոն հաշուող ժողովուրդին 70 տոկոսը իտալական ծագում ունի, 20 տոկոսը՝ սպանական եւ այլ եւրոպական երկիրներէ, սակայն բոլորն ալ իրենց ծագումը մոռցած են եւ լիիրաւ արժանթինցի կը նկատեն իրենք զիրենք: Իրլանտական ծագումով միլիոններով մարդիկ կան Ամերիկայի մէջ. անոնք նոյնպէս ոչ մէկ կապ ունին իրենց նախկին հայրենիքին հետ: Պրազիլի մէջ, կ՛ըսեն, ծագումով վեց միլիոն լիբանանցի կ՛ապրի, սակայն՝ մոռցած են Լիբանանը:

Եթէ սփիւռք ունեցող երկիրները անոնք են, որոնք արտերկրի մէջ ունին համայնքներ, որոնք քիչ թէ շատ կապուած են իրենց մայր հայրենիքին եւ առնուազն ցանկութիւն կը դրսեւորեն որեւէ ձեւով օգտակար ըլլալու անոր, ապա անոնցմէ գլխաւորները չորս են՝ հրէական սփիւռքը, հնդկականը, չինականը եւ հայկականը:

Իսրայէլի կայացման եւ հզօրացման մէջ հրէական սփիւռքի դերին եւ օգտակարութեան մասին գրելը աւելորդ է, որովհետեւ անիկա շատերուն ծանօթ է արդէն. երբեմն չափազանցուած, երբեմն առասպելականացուած, սակայն կ՛արժէ նշել, որ հրէական բանակին մէջ տեւաբար կան ծառայող շուրջ 4000 ոչ-իսրայէլացի, այլ սփիւռքի մէջ ապրած հրեայ երիտասարդներ, եւ շատ ականաւոր անհատներ եղած են անոնց շարքին, ինչպէս՝ Նոամ Չոմսկի եւ Ճարետ Տայամընտ:

Հնդկական սփիւռքը կը հաշուէ շուրջ 25 միլիոն, այսինքն՝ մօտաւորապէս Հնդկաստանի բնակչութեան 1.8 առ հարիւրը, եւ տարեկան մօտաւորապէս 1.8 միլիոն հնդիկներ կը շարունակեն արտագաղթել, սակայն անոր դերը անգնահատելի է երկրի զարգացման մէջ, մանաւանդ վերջին տասնամեակին: Նարենտրա Մոտիի իշխանութեան գալով, Հնդկաստանը իր անցեալի պահպանողական քաղաքականութենէն դուրս եկաւ, բացուեցաւ համաշխարհային ընտանիքին եւ այժմ նպատակ ունի դառնալ գերուժ:

Վարչապետը իր արտերկիր այցելութիւններուն ընթացքին գրեթէ միշտ ելոյթ ունենալով հնդիկ համայնքներուն առջեւ՝ խրախուսած է զանոնք եւ խնդրած որ չմոռնան եւ գոնէ մէկ անգամ այցելեն հայրենիքը, զանոնք կոչած է Հնդկաստանի դեսպանները եւ խնդրած է անոնցմէ օգտակար ըլլալ երկրի զարգացման ջանքերուն: Ան նաեւ ըսած է, որ ուղեղներու արտահոսքը (brain drain) կարելի է վերածել ուղեղներու օգուտի (brain gain): Արդարեւ, հնդիկ մասնագետներէն, գիտնականներէն եւ մտաւորականութենէն շատերը իրենց կարեւոր ներդրումը ունեցած են երկրի գիտական եւ մանաւանդ արհեստական բանականութեան ոլորտին մէջ, իսկ առեւտրականները կարեւոր դերակատարութիւն ունեցած են հնդկական արտադրութիւններուն՝ դէպի համաշխարհային շուկայ ներածելուն եւ տարածելուն մէջ: Իբրեւ օրինակ, կ՛արժէ յիշատակել հնդկական սփիւռքին օգնութեամբ Հնդկաստանի մէջ արդէն 62 խելացի գիւղերու հիմնումը (smart villages), Գանգէս գետի մաքրման աշխատանքներուն եւ աղբի մշակման անոնց մասնակցութիւնը եւ այլ նախաձեռնութիւններ, ինչպէս մանրամասն յիշատակուած է Alyssa Ayres-ի Our Time Has Come գիրքին մէջ:

Չինական սփիւռքը, որ կը հաշուէ մօտաւորապէս 12 միլիոն, իսկ եթէ հաշուենք ծագումով չինացիք, ապա անոնք 60 միլիոնէն աւելի են, այսինքն՝ Չինաստանի ընդհանուր բնակչութեան 4 տոկոսը: Այս թիւերուն մէջ նկատի առնուած է անշուշտ հարաւ-արեւելեան ասիական երկիրներու բնակչութեան կարեւոր մէկ տոկոսին չինական ծագում ունենալը, օրինակ՝ Թայլանտի, Մալեզիոյ, Սինկափուրի, Ինտոնեզիոյ եւ այլոց, առաւել՝ Հոնկ Քոնկի, Թայուանի, Մաքաուի բնակչութիւնը: Չինաստանի տնտեսական քաղաքականութեան՝ մարքսիստական մեկուսացումէն դէպի կիսադրամատիրականի դառնալուն հետ, սոյն երկիրներու չինացիք մեծ եւ կարեւոր դեր խաղացին՝ զարգացնելու համար Չինաստանի արտածումներու ոլորտը՝ դէպի իրենց երկիրներ ներածումներու գծով. օրինակ, Ինտոնեզիոյ չինացիք Չինաստանէն ներածումներու 90 տոկոսը իրականացնողներն են: Չինաստանի գիտական եւ ռազմարդիւնաբերական ոլորտներու զարգացման մէջ քիչ չէ արեւմտեան երկիրներու եւ ի մասնաւորի Միացեալ Նահանգներու համալսարաններէն վկայեալներու ներդրումը:

Այս տուեալներու լոյսին տակ, եթէ բաղդատենք զանոնք մեր Սփիւռքին հետ, ի յայտ կու գայ ցաւալի իրականութիւն մը: Մեր ընդհանուր թիւին 70 առ հարիւրը սփիւռք է, այսինքն՝ Սփիւռքի մէջ կ՛ապրին 7 միլիոն հայեր, որոնք միջին հաշիւով աւելի բարեկեցիկ են Չինաստանէն դուրս ապրող միջին չինացիէն եւ հնդիկէն, կամ առնուազն՝ նոյնն են: Մեր Սփիւռքն ալ ունի համալսարանաւարտներ, գիտաշխատողներ, մտաւորականներ, առեւտրականներ եւ բազմամիլիոնատէրեր, իսկ համեմատած գոնէ հնդկականին եւ չինականին հետ՝ աւելի քաղաքական կուսակցութիւններ, հասարակական կազմակերպութիւններ, մարզական միութիւններ, տարբեր տեսակի մշակութային կառոյցներ եւ հաստատութիւններ, դպրոցներ եւ նոյնիսկ համալսարան: Ի դէմս այս բոլորին, սակայն, մինչեւ հիմա Հայաստանի մէջ իրագործուած բարեգործական ձեռնարկներն ու նիւթական ներդրումները չեն ցոլացնէր այդ վերոնշեալ ներուժը, մասամբ սփիւռքահայ կազմակերպութիւններուն, մասամբ ալ հայրենի իշխանութիւններու քաղաքականութեան եւ անսահման կաշառակերութեան ու փտածութեան պատճառով: Նման կարողականութեամբ, մեր սփիւռքը շատ դիւրութեամբ պէտք էր կարենար մեր փոքր երկիրը անհամեմատելիօրէն աւելի զարգացնել:

Պէտք է անյապաղ սթափիլ եւ կազմակերպուիլ. վերեւը նշուած ազգերէն ո՛չ մէկ բանով ետ ենք, եւ՝ շա՜տ գործ կայ ընելու: