Պետք է հիշել, որ աղքատությունը, այսինքն տնտեսական ծանր իրադրությունն է եղել այն աննկատ ցեղասպանության, որ տեղի է ունեցել Հայաստանում 1991թ. սկսած, երբ փոքրաթիվ մի խումբ դարձավ դոլարային միլիոնատեր, որոշները՝ միլիարդատեր, իսկ միլիոնից ավել մարդ արտագաղթեց Հայաստանից:
Արայիկ Մկրտումյան
Եւ երբոր երրորդ կնիքը բացաւ, երրորդ կենդանիիցը լսեցի, որ ասում էր. Եկ եւ տես. եւ տեսայ եւ ահա մի սեւ ձի, և նորա վերայ նստողը մի կշիռք ունէր իր ձեռքումը: 6.Եւ չորս կենդանիների միջիցը մի ձայն լսեցի, որ ասում էր. Մի կապիճ ցորենը մի դենարի եւ երեք կապիճ գարին մի դենարի….(ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ԱՌԱՔԵԱԼԻ ՅԱՅՏՆՈՒԹԻԻՆԸ. ԳԼ.6)…
Պատահական չէ, որ սովը Հովհաննեսի Հայտնության ապոկալիպսիսի չորս հեծյալներից մեկն է: Եվ նաև պատահական չէ, որ տերունական աղոթքում հնչող տողերից մեկում ասվում է. «Մեր ամեն օրվա հացը տուր մեզ», որովհետև մեր նախնիները շատ լավ են հասկացել ամեն օրվա հացի արժեքը: Եվ աղոթքում Աստծուց խնդրել են ամենակարևորը՝ հաց՝ ապրելու օրվա հույս:
Հայաստանում այդ հացի խնդիրը շարունակում է սուր մնալ: Ընդհանրապես աղքատությունն ուղեկցել է հայ ժողովրդին անկախությունից հետո: Խորհրդային շրջանի, հատկապես երկրորդ ու համեմատաբար ապահով տարիներից հետո Հայաստանը հայտնվել է աղքատության ճիրաններում: Աղքատությունը մի սարսափելի խնդիր է, որը չի կարողացել լուծել Հայաստանի և ոչ մի իշխանություն:
Այսօր ևս, հենց այս պահին աղքատությունը շարունակում է բարձր մակարդակի վրա մնալ: Որքան էլ էկոնոմիկայի նախարար Վ. Քերոբյանը անընդհատ շարունակում է ինչ որ հաշվեկշիռներ ներկայացնել, մարդիկ չեն հավատում, որ իրենք լավ են ապրում: ԵՎ սա քաղաքականության հետ ընդհանրապես կապ չունի: Մարդիկ լավ չեն ապրում: Ավելին՝ վատ են ապրում: Եվ պետք չէ Երևանի կենտրոնական փողոցների լեփ լեցուն սրճարանները, ռեստորաններն ու զվարճանքի կենտրոնները ներկայացնել որպես տնտեսության ցուցանիշ, մանավանդ, որ այդտեղ այցելողների մի հսկա մասը ո՛չ հայ է, ոչ էլ ՀՀ քաղաքացի: Գները շարունակում են անընդհատ բարձրանալ, արժեզրկվում է ՀՀ թղթադրամը, մարդկանց կենսամակարդակը շարունակում է անկում ապրել:
Աղքատությունը միագիծ երևույթ չէ և իր մեջ ներառում է պարենային անվտանգություն, հնարավորություններ տարբեր ծառայություններից օգտվելու և այլն
Ըստ Hetq.am-ի՝ 2022 թվականին աղքատ է գնահատվել այն անձը, որը մեկ ամսում սպառել է մոտ 53 հազար դրամից պակաս (121 ԱՄՆ դոլար): Իսկ ծայրահեղ աղքատների դեպքում այս շեմը մոտ 30 հազար դրամն է (69 դոլար): 2019 թվականին նախորդող հինգ տարիներին աղքատության մակարդակը Հայաստանում աստիճանաբար անկում է ապրել։ Ամենաբարձր ցուցանիշը 2013-ին է գրանցվել, ամենացածրը՝ 2018-ին։ 2022 թվականի տվյալներով՝ Հայաստանի գյուղական բնակավայրերում աղքատության մակարդակն ավելի բարձր է (29%), քան քաղաքային բնակավայրերում (22.1%): 2022 թվականին Հայաստանում երկնիշ տնտեսական աճ է գրանցվել՝ 12.6%: Սակայն, միևնույն ժամանակ բարձր գնաճը բնակչությանն ուղեկցել է տարվա մաբողջ ընթացքում. տարեկան միջին գնաճը կազմել է 8.6%: ( https://hetq.am/hy/article/162316)
Կա մի կարևոր նրբություն: Անկախ թվային ցուցանիշներից, որոնք կարող են մոլորության մեջ գցել անտեղյակ ընթերցողին, աղքատությունը խոշոր հաշվով չի նահանջել: Բնական զարգացման տեմպերով Հայաստանը շատ չնչին աճ է գրանցել:
Պետք է հիշել, որ աղքատությունը, այսինքն տնտեսական ծանր իրադրությունն է եղել այն աննկատ ցեղասպանության, որ տեղի է ունեցել Հայաստանում 1991թ. սկսած, երբ փոքրաթիվ մի խումբ դարձավ դոլարային միլիոնատեր, որոշները՝ միլիարդատեր, իսկ միլիոնից ավել մարդ արտագաղթեց Հայաստանից: Արտագաղթողները ոչ թե թուրքից էին փախչում, այլ աղքատությունից: Այդ սարսափելի արտագաղթն ավերեց Հայաստանի ապագան, ոչնչացրեց մարդկային, ուղեղային, ֆինանսական պոտենցիալն ու մոտիվացիան: Հայաստանում հաստատված աղքատության բարձր մակարդակը հաստատեց մշտական ճգնաժամի և անհուսության, մռայլության զգացում և հավատի բացակայություն: Աղքատությունն իր հետ առաջացրեց հոգեբանական սարսափելի ճգնաժամ, որը հետ գցեց Հայաստանը տասնամյակներով: Բացի արտագաղթողներից, որոնք իրենց հետ տարան իրենց նյութական ու ֆինանսական, մարդկային ռեսուրսն ու ապագան, Հայաստանի աղքատությունն արգելակեց արտադրության, արդյունաբերության և զարգացումն ընդհանրապես՝ ազդելով ոչ միայն կենսամակարդակի, այլև հոգևոր-մշակութային չափանիշներն իջեցնող դարձավ: Աղքատ և տնտեսական սթրեսի մեջ գտնվող մարդիկ սովորաբար շատ ժամանակ ու նյարդեր չեն ունենում հոգևոր արժեքներով ապրելու կամ գոյաբանական-փիլիսոփայական հարցադրումներ առաջ քաշելու համար: Իսկ այդ ամենից զուրկ հասարակությունը նաև ինքն իրեն զրկում է ապագայի հնարավորությունից: 2020-ի սարսափելի պատերազմում կրած ծանր պարտությունը հետևանք էր նաև ծանր աղքատության, երբ թշնամին գերակայություն ուներ ամեն ինչում, իսկ Հայաստանը հնարավորություն չունեցավ պատշաճ պատրաստվելու:
Կարճ ասած՝ աղքատությունը Հայաստանին ծնկի բերած այն անդեմ վիշապն է, որը շարունակում է բարգավաճել նաև այսօր:
Եվ այս ֆոնին աչքի է զարնում ՀՀ քաղաքական դաշտում առաջ քաշվող հարցերն ու պատասխանները, որոնցում տնտեսությունը մղված է հետին պլան: Այն տպավորությունն է, որ հայկական կուսակցություններին չի հետաքրքրում աղքատության այդ սարսափելի մակարդակը: Նրանք հիմնականում զբաղված են անվտանգային և Արցախը տարբեր ձևաչափերով ծախելու, միմյանց թուրքական և ռուսական գործակալներ անվանելով: Նրանց գործունեությունից դուրս է մնում հենց այս պահին Հայաստանում ծաղկող աղքատությունը, որը շարունակում է սպանել Հայաստանը, որովհետև մի բան է ինչ որ երկնիշ թիվը, մեկ այլ բան է կիսադատարկ սառնարանները, ուսման վարձի վճարելու հաճախացած անհնարինությունը:
Կուսակցություններն իրենց ծրագրերում իհարկե ունեն կետեր, որ վերաբերում է տնտեսության զարգացմանը, բայց լրիվ անհասկանալի է, թե ինչպես են նրանք փորձելու դրանք իրականացնել եթե նրանց գործունեության տրամաբանությունը գոնե տեսանելի մակարդակում ներկա-նախկին շրջանակից այն կողմ չի անցնում:
Աղքատության հաղթահարումը ոչ թե պիտի լինի թվերի մանիպուլյացիա, այլ հստակ գործունեություն, այլապես ապագան մեզ համար շարունակելու է մնալ նույն դողդոջուն ու անհաստատ անորոշությունը, ուր ամեն պատահական քամի մեզ տապալելու է:
Ժան-Ժակ Ռուսոն ասում էր. «Ինչ վերաբերվում է հարստությանը, ապա ոչ մի քաղաքացի չպետք է այնքան հարուստ լինի, որ ի վիճակի լինի գնելու մյուսին, և ոչ մի քաղաքացի չպետք է այնքան աղքատ լինի, որ ստիպված լինի ինքն իրեն վաճառել։»