Մաս 32
Ապրիլյան քառօրյա մարտերի տարելիցին ընդառաջ ընդունել մի սահմանադրություն, որ հավանական ֆորս-մաժորի դեպքում պետական կառավարման ողջ համակարգի կաթվածի պատճառ կարող էր դառնալ, չափազանց խոսուն վկայություն է, որ Արցախի քաղաքական սուբյեկտության կորստի տարբերակը դիտարկվել է որպես հավանական:
Վահրամ Աթանեսյան
2017 թվականի սահմանադրական հանրաքվեից օրեր առաջ Արցախի Հանրային հեռուստատեսությունը հարցազրույց անցկացրեց սահմանադրական բարեփոխումների նախագծի մշակման հանձնաժողովի նախագահ, խորհրդարանի խոսնակ Աշոտ Ղուլյանի հետ: Լրագրողի հարցին, թե նոր սահմանադրություն ընդունելու ի՞նչ անհրաժեշտություն կա եւ ի՞նչ խնդիր է դրված որպես գլխավոր առաջնահերթություն, նա պատասխանեց, որ նոր սահմանադրությունն ընդունվում է, որպեսզի «իրականություն դառնա 88-ի մեր համազգային իղձը»:
Սահմանադրությունն, ըստ էության, այդ խնդրի լուծման, մեղմ ասած, ոչ այնքան նպատակահարմար «կարգավորումներ» էր նախընտրել: Հրապարակային քարոզչությունը, որ փոփոխություններն ամրապնդում են «գործադիր իշխանության ուղղահայացը եւ բարձրացնում նախագահի ինստիտուտի հեղինակությունը», բուն տեքստի հետ ոչ մի աղերս չուներ: Իրականում նոր սահմանադրությամբ նախատեսված էր երկրի նախագահին Ազգային ժողովի պատգամավորների ընդհանուր թվի պարզ մեծամասնությամբ անվստահություն հայտնելու ընթացակարգ: Եթե ավելի պարզ ասվի, ապա Արցախի նախագահը, որ օժտվում էր նաեւ գործադիր իշխանության լայն լիազորություններով ղեկավարի իրավասությամբ, Ազգային ժողովի 17 պատգամավորի «կողմ» քվեով կարող էր անվստահության արժանանալ, որից հետո պարտավոր էր պաշտոնից հրաժարական տալ: Ընդ որում, այդ ընթացակարգով քվեարկություն անցկացնելու համար բավարար էր 11 պատգամավորի նախաձեռնությունը, որ ոչ մի այլ ատյանում քննարկման ենթակա չէր: Նախագահի պաշտոնանկությունը, ըստ նոր սահմանադրության, ենթադրում էր նաեւ Ազգային ժողովի արձակում: Մինչեւ նախագահական եւ խորհրդարանական նոր ընտրությունների անցկացումը երկրի ղեկավարի պարտականություններն անցնում էին Ազգային ժողովի նախագահին, իսկ կառավարությունը պետք է շարունակեր իրացնել օրախնդիր գործունեություն:
Փաստացի այդ նոր սահմանադրությունը ոչ թե ամրապնդում, այլ թուլացնում էր Արցախի պետականությունը: Երբ հետադարձ հայացքով գնահատում ենք 88-ի համազգային իղձն իրականացնելու մասին Արցախի Ազգային ժողովի նախագահ Աշոտ Ղուլյանի մեկնաբանությունը, ապա ակամայից հանգում ես եզրակացության, որ 2017 թվականի սահմանադրական փոփոխությունները ոչ թե ինչ-որ իրավաբանական խմբի «երեւակայության», այլ հայ քաղաքական վերնախավի մտածված որոշման ծնունդ է: Ասածը հիմնավորելու համար, ցավոք, առարկայական փաստեր չկան: Բայց ապրիլյան քառօրյա մարտերի տարելիցին ընդառաջ ընդունել մի սահմանադրություն, որ հավանական ֆորս-մաժորի դեպքում պետական կառավարման ողջ համակարգի կաթվածի պատճառ կարող էր դառնալ, չափազանց խոսուն վկայություն է, որ Արցախի քաղաքական սուբյեկտության կորստի տարբերակը դիտարկվել է որպես հավանական:
Փաստացի պատերազմական իրավիճակում գտնվող երկրի պետական գործունեությունն այդ սահմանադրությամբ պայմանավորվում էր մեկ անձի՝ հանրապետության նախագահի, թող թույլ տրվի ասել, ֆիզիկական գոյությամբ եւ չէր պատասխանում հարցին. «Իսկ եթե, չտա Աստված, պատերազմի վերսկսման հենց առաջին օրը երկրի նախագահը ծանր վիրավորում ստանա եւ անգործունակ ճանաչվի կամ զոհվի, ո՞վ է ստանձնելու նրա պարտականությունները»:
Սահմանադրության նախագծի այսպես կոչված «հանրային քննարկումները» կազմակերպվեցին բառիս բուն իմաստով «խորհրդային լավագույն ժամանակների ավանդույթներով». քարոզչախումբը, որ գլխավորում էր Ազգային ժողովի նախագահ Աշոտ Ղուլյանը, փակ դահլիճներում հանդիպումներ անցկացրեց պետական ծառայողների, ուսումնական հաստատությունների ղեկավարների, ուսուցիչների եւ դասախոսների, սոցիալական եւ մշակույթի ոլորտների հիմնարկների ներկայացուցիչների հետ: Այդ «բազմակողմանի քննարկումները» տեսանկարահանվում եւ Հանրային հեռուստատեսությամբ ներկայացվում էին որպես սահմանադրության նախագծին «հանրային լայն աջակցության վկայություններ»:
Նոր սահմանադրությունն ընդունվեց, մտավ ուժի մեջ: Սեպտեմբերին Ազգային ժողովը եռամյա ժամկետով երրորդ անգամ Բակո Սահակյանին ընտրեց Արցախի նախագահ: Անհասկանալի եւ առայսօր անբացատրելի մնաց, թե ի՞նչ իմաստ ուներ այդ «ժանտախտի ժամին խնջույքը»: Մի՞թե ամեն ինչ կազմակերպվել էր, որպեսզի երկու տարի հետո, 2019 թվականի օգոստոսին Նիկոլ Փաշինյանը Ստեփանակերտի Վերածննդի հրապարակից հայտարարի. «Արցախը Հայաստան է եւ վերջ»: Ու՞մ էր ձեռնտու, որ այդպես լինի: Ե՞րբ է բացվելու Արցախի երկրորդ սահմանադրության ընդունման աշխարհաքաղաքական գաղտնիքը:
(Շարունակելի)