Ինչ Կարող Է Եւ Պետք Է Անի Թրամփը

Ադրբեջանը կարծում է, թե Հայաստանի Սահմանադրությունում առկա է տարածքային պահանջ իր նկատմամբ, նույն կերպ էլ՝ հայկական կողմն է պնդում, որ Ադրբեջանի Սահմանադրությունում առկա է տարածքային պահանջ Հայաստանի նկատմամբ։ Ադրբեջանն իրեն հռչակել է Ադրբեջանի առաջին հանրապետության իրավահաջորդ, որը Հայաստանի ներկայիս տարածքի որոշ հատվածների նկատմամբ տարածքային պահանջներ է ունեցել։ Այսինքն, Ադրբեջանը Հայաստանի ներկա տարածքների նկատմամբ ունի հավակնություններ, և արդեն գրավել է 300 ք/կմ տարածք Հայաստանից։

Ռոբերտ Անանյան

Նախագահ Դոնալդ Թրամփը կարող է և կարծում եմ՝ պետք է Նիկոլ Փաշինյանին և Իլհամ Ալիևին հրավիրի Սպիտակ տուն, ուր կողմերը կստորագրեն Խաղաղության համաձայնագիր։ ԱՄՆ նախագահն ունի պատմական նվաճման հասնելու իրական շանս՝ հայ-ադրբեջանական ուղղությամբ։ Այսօր շատ կարևոր հեռախոսազրույց է տեղի ունեցել Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և ԱՄՆ Պետքարտուղար Մարկո Ռուբիոյի միջև, ինչը ամերիկյան ակտիվացման ուղղությամբ լավատեսություն է հաղորդում։ Հայաստանի կառավարությունը հայտնում է, որ վարչապետն ու Պետքարտողարը քննարկել են Հայաստան-ԱՄՆ ռազմավարական գործընկերությանը, ինչպես նաև տարածաշրջանային օրակարգին վերաբերող հարցեր։

Վարչապետը պետքարտուղարին ներկայացրել է բանակցային գործընթացները, որոնց արդյունքում հնարավոր դարձավ «Հայաստանի Հանրապետության և Ադրբեջանի Հանրապետության միջև խաղաղության և միջպետական հարաբերությունների հաստատման մասին» համաձայնագրի նախագծի համաձայնեցումը։ Նիկոլ Փաշինյանն ընդգծել է, որ համաձայնագրի նախագիծը սպասում է ստորագրման։

Նիկոլ Փաշինյանն ու Մարկո Ռուբիոն պայմանավորվել են շարունակել Հայաստան-ԱՄՆ բարձր մակարդակի շփումները։ Ամերիկյան կողմը դեռևս չի հաղորդել հեռախոսազրույցի մասին: Այսինքն, դատելով այս կարճ հաղորդագրությունից՝ Հայաստանի ղեկավարն ու ԱՄՆ Պետքարտուղարը քննարկել են ինչպես հայ-ամերիկյան ռազմավարական գործընկերության համաձայնագիրը և երկկողմ օրակարգը, այնպես էլ՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև բանակցային գործընթացը։ Հայ-ամերիկյան երկկողմ հարաբերությունների խորացման հնարավոր ուղղությունների մասին բազմիցս խոսել եմ և դեռ կարտահայտվեմ։ Կուզեի նշել, որ ԱՄՆ-ն կարող է այսօր չափազանց կարևոր դեր կատարել՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղություն հաստատելու հարցում։ ԱՄՆ-ն միակ երկիրն է, որը կարող է հասնել պատմական նվաճման՝ հայ-ադրբեջանական պայմանագրի ստորագրման։

Հայաստանն ու Ադրբեջանը օրեր առաջ համաձայնեցրել են Խաղաղության համաձայնագրի 17 կետերը, և ճիշտ ժամանակն է, որ կողմերը ստորագրեն այն և սկսեն իրագործել։ ԱՄՆ-ն կարող է գործնական քայլեր ձեռնարկել՝ 35-ամյա հայ-ադրբեջանական կոնֆլիկտը լուծելու համար։ Կարծում եմ՝ ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը կարող է Սպիտակ տուն հրավիրել Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարներին, որպեսզի նրանք Օվալաձև աշխատասենյակում ստորագրեն Խաղաղության համաձայնագիրը։ Նախագահ Թրամփը նախագահական քարոզարշավի ժամանակ խոստացել է խաղաղություն հաստատել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև, և այսօր առկա է լրջագույն շանս՝ դա անելու համար։ Հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարևոր խնդիրները ներառված են Խաղաղության համաձայնագրի 17 կետերում։ Համաձայնագրի բոլոր կետերը համաձայնեցված են, սակայն Ադրբեջանը արհեստական և կեղծ պահանջներ է առաջադրում Հայաստանին՝ պնդելով, թե Խաղաղության համաձայնագիրը կստորագրի միայն՝ Հայաստանի Սահմանադրությունը փոխելու, Մինսկի խումբը լուծարելու դեպքում։

Վերջին հարցը լուծելի է, սակայն միայն Հայաստանի ցանկությունը բավարար չէ դա անելու համար։ ԵԱՀԿ նախարարական գագաթնաժողով պետք է գումարվի և համապատասխան որոշում կայացվի։ Վարչապետ Փաշինյանը կողմ է Մինսկի խմբի լուծարմանը և այստեղ որևէ խնդիր չի կարող լինել։ Ադրբեջանը կարծում է, թե Հայաստանի Սահմանադրությունում առկա է տարածքային պահանջ իր նկատմամբ, նույն կերպ էլ՝ հայկական կողմն է պնդում, որ Ադրբեջանի Սահմանադրությունում առկա է տարածքային պահանջ Հայաստանի նկատմամբ։ Ադրբեջանն իրեն հռչակել է Ադրբեջանի առաջին հանրապետության իրավահաջորդ, որը Հայաստանի ներկայիս տարածքի որոշ հատվածների նկատմամբ տարածքային պահանջներ է ունեցել։ Այսինքն, Ադրբեջանը Հայաստանի ներկա տարածքների նկատմամբ ունի հավակնություններ, և արդեն գրավել է 300 ք/կմ տարածք Հայաստանից։

Սակայն ի տարբերություն ադրբեջանական կողմի՝ Հայաստանը չի պահանջում, որ Ադրբեջանը փոխի իր Սահմանադրությունը, քանի որ Խաղաղության համաձայնագրով՝ կողմերը ճանաչում են միմյանց տարածքային ամբողջականությունը։ Դա նշանակում է, որ կողմերը չեն կարող հետագայում ունենալ տարածքային պահանջներ։ Բացի այդ, կողմերը Համաձայնագրով պարտավորվում են իրենց ներքին օրենսդրությանը հղում չկատարել՝ պայմանագրի կետերի կատարումից խուսափելու համար։

Նաև՝ Հայաստանի Սահմանադրական դատարանը որոշում է կայացրել, որ Սահմանադրության նախաբանում առկա Անկախության հռչակագիրը չունի օրենքի ուժ, պարտադիր չէ կատարման համար։ Օրինակ՝ Ղարաբաղի և Հայաստանի վերամիավորման դրույթը վավեր չէ, ճանաչված չէ հայկական պետության իրավակարգի կողմից։ Այսինքն՝ Սահմանադրական դատարանը որոշել է, որ Հռչակագրի՝ օրենքի ուժ չստացած կետերը վավեր չեն։ Հայաստանը օրենքով չի ճանաչել Ղարաբաղն իր մաս։ Այսինքն, Հայաստանի Սահմանադրական դատարանը համարել է, որ Ղարաբաղը Հայաստանի մաս չէ, ինչը նշանակում է, որ Ղարաբաղը ճանաչվում է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության մաս։ Սակայն Հայաստանի իրավակարգի այս ինստիտուցիոնալ երաշխիքը ևս չի բավարարում Ադրբեջանին, և նա շարունակում է պահանջել փոխել Սահմանադրությունը։

Սա մանկական խաղ է հիշեցնում, երբ երեխան շարունակում է ծնողից պահանջել գնել գունավոր խաղալիքներ, լացում է և բարձր գոռգոռում, և սա այն դեպքում, երբ նույն խաղալիքից երեխան արդեն իսկ ունի մի քանիսը։ Ադրբեջանը Հայաստանից մի քանի անգամ ստացել է երաշխիքներ, որ Ղարաբաղը Հայաստանն իրենը չի համարում և չի հավակնում դրան։ Ավելին՝ Հայաստանը չի պահանջում, որ մեկ տարի առաջ բռնի տեղահանված Ղարաբաղի հայերը վերադառնան իրենց տներ։ Մինչդեռ՝ Ադրբեջանը պահանջում է, որ 300 000 ադրբեջանցիները վերադառնան Հայաստան։ Այս ամենը վկայում է Բաքվի ապակառուցողականության մասին, որի հիմքերը չի տվել Հայաստանը։ Պետքարտուղար Ռուբիոյի հեռախոսազանգը վարչապետ Փաշինյանի հետ՝ հույս է տալիս, որ ամերիկյան կողմն առաջիկայում գործնական և որակյալ ներգրավում կունենա հայ-ադրբեջանական բանակցություններին։

Այստեղ պրոցեսը շատ ավելի հեշտ կարող է առաջ գնալ, քան՝ ռուս-ուկրաինական, իսրայելա-պաղեստինյան գործընթացներում։ Եթե ռուսները և ուկրաինացիները, հրեաներն ու պաղեստինցիները դեռ պետք է բանակցային երկար ու դժվար ճանապարհ անցնենև դժվարին կետեր համաձայնեցնեն, ապա Հայաստանն ու Ադրբեջանն արդեն իսկ բանակցել են և շնորհիվ Հայաստանի «զիջողական կառուցողականության»՝ բոլոր 17 կետերը համաձայնեցված են։ Հայաստանը համաձայնվեց նաև սահմանից հեռացնել երրորդ ուժերին, ինչը կարող է նաև ԵՄ դիտորդներին վերաբերվել, ինչպես նաև՝ հետ կանչել միջազգային հայցերը՝ հանուն պայմանագրի ստորագրման։ Սա Հայաստանի համար անվտանգային ռիսկեր է առաջացնելու այն դեպքում, եթե Ադրբեջանը պայմանագրի կնքումից հետո խախտի համաձայնությունները և չկատարի դրանք։

Սակայն Հայաստանը գնացել է այդ ռիսկին՝ հանուն պայմանագրի կնքման, հավատալով, որ բովանդակային խաղաղություն կառուցվելու է։ ԱՄՆ-ն կարող է այսօր շատ պիզիտիվ դեր կատարել՝ հորդորելով Ադրբեջանին հրաժարվել կեղծ և լրացուցիչ պահանջներ ներկայացնելու միջոցով պայմանագրի կնքումը խոչընդոտելու մարտավարությունից։ Նախագահ Թրամփը կարող է և պետք է նախագահ Ալիևին և վարչապետ Փաշինյանին հրավիրի Սպիտակ տուն՝ Խաղաղության համաձայնագիրն ստորագրելու։ Չգիտեմ, արդյոք Պետքարտուղար Ռուբիոն այդպիսի առաջարկ արել է Նիկոլ Փաշինյանին, թե՝ ոչ, սակայն ամերիկյան կողմը կարող է գործնական քայլ կատարել՝ նպաստելով հայ-ադրբեջանական հարաբերություններում խաղաղության հաստատմանը։ Ես վստահ եմ՝ ԱՄՆ-ն անիմաստ չի ներդնի իր ժամանակը և ջանքերը՝ հայ-ադրբեջանական կարգավորման գործընթացում գործնական դերակատարություն ստանձնելով։

Օրեր առաջ ԱՄՆ նախագահի Անվտանգության հարցերով խորհրդական Մայք Ուոլցը խոսել է նախագահ Ալիևի Անվտանգության հարցերով խորհրդական Հաջիևի հետ։ Ամերիկացի բարձրաստիճան պաշտոնյան ասել է, որ Խաղաղության համաձայնագրի գործարքը պետք է վերջնականանա, գերիները պետք է ազատ արձակվեն, և կոնֆլիկտը պետք է ավարտվի Հարավային Կովկասում։
Պետքարտուղար Մարկո Ռուբիոն Միացյալ Նահանգների անունից արդեն ողջունել էր Հայաստանին և Ադրբեջանին խաղաղության պայմանագրի շուրջ բանակցություններն ավարտելու առթիվ և ընդգծել, որ այժմ պայմանագրի ստորագրման և վավերացման ժամանակն է․ «Սա հնարավորություն է, որպեսզի երկու երկրները շրջեն տասնամյակների հակամարտության էջը՝ համաձայն ավելի խաղաղ աշխարհի՝ նախագահ Թրամփի տեսլականի։ Այժմ խաղաղության հանձնառության, պայմանագրի ստորագրման և վավերացման, Հարավային Կովկասի մարդկանց համար բարգավաճման դարաշրջանի հռչակման ժամանակն է», – ասված է Պետդեպարտամենտի հայտարարությունում։

ԱՄՆ-ն հանդես է եկել չափազանց հասկանալի և պարզ ուղերձներով՝ պայմանագիրը պետք է կնքվի և խաղաղություն պետք է հաստատվի։ Սակայն Բաքուն շարունակում է ապակառուցողականություն և չի ստորագրում Համաձայնագիրը։ ԱՄՆ-ի ջանքերն առաջիկայում պետք է ուղղված լինեն՝ հաղթահարելու Բաքվի ապօրինի պահանջներ ներկայացնելու մարտավարությունը, ստորագրելու Համաձայնագիրը։

Եթե Ադրբեջանը շարունակի կեղծ նարատիվներով ձգձգել Խաղաղության համաձայնագրի կնքումը, կարծում եմ՝ ԱՄՆ-ն պետք է ուժեղացնի ճնշումները Բաքվի վրա՝ ցույց տալով այն բացասական հետևանքները, օրինակ՝ պատժամիջոցները, որ Ադրբեջանը կարող է վաստակել՝ Հայաստանի հետ պայմանագիր չստորագրելու պարագայում։ Ադրբեջանի վարչակազմը մեղմ կոչերը հաշվի չի առնում և մեղմ տոնայնությունը Բաքվին չի ստիպի հրաժարվել ապակառուցողականությունից։ ԱՄՆ-ն պետք է վերջնաժամկետ ներկայացնի Ադրբեջանին՝ Հայաստանի հետ ստորագրել Խաղաղության համաձայնագիր և ռեգիոնում հաստատել խաղաղություն, կամ՝ նա կարժանանա պատժամիջոցների, սահմանափակումների։

Այլ տարբերակ չեմ տեսնում, որը պրոցեսն առաջ կմղի։ Նախագահ Թրամփը կարող է պատմական ձեռքբերում ունենալ՝ կարգավորելով հայ-ադրբեջանական 35-ամյա կոնֆլիկտը։ Դա այսօր չափազանց հեշտ կարող է տեղի ունենալ։ Անհրաժեշտ է գործնական քայլեր կատարել։