Ժողովն անցկացվեց 430 թվականին, այն է՝ Հայաստանի 387 թվականի բաժանումից՝ Հռոմեական և Պարսկական կայսրությունների միջև գրեթե հիսուն տարի անց, և երկու տարի անց՝ ևս մի մեծ ազգային աղետից՝ 428-ին տեղի ունեցած պարսիկների կողմից Հայաստանի վերջնական անեքսիայից։ Այսպիսով, ժողովն ընդունեց իր որոշումները երկու խորը ողբերգական իրադարձություններից հետո։
Կայծ Մինասյան
(մաս առաջին)
Եվ այսպես, վարչապետը մեկնարկեց բանավեճը «իրական Հայաստանի» և «պատմական Հայաստանի» միջև։ Պատկերն ինքնին արդիական է, սակայն համեմատությունն այնքան էլ հաջող չէ, քանզի «պատմական» բառը խնդրահարույց է․պատմությունը սոցիալական իրականություն է, մարդկային գիտություն, որը հենց իրականության դաշտին է պատկանում։ Իսկ ի՞նչ կպատահեր, եթե Նիկոլ Փաշինյանը «պատմական Հայաստանի» փոխարեն օգտագործեր «երկնային Հայաստան» արտահայտությունը։ Այդ դեպքում գուցե համատեքստն ավելի ճշգրիտ կլիներ։ Բայց ի վերջո, այստեղ ի՞նչի մասին է խոսքը։
«Երկնային Հայաստան» արտահայտությունն իր առանձնահատկությունը ստանում է հայկական ինքնության կառուցման թե՛ հնագույն, թե՛ նոր սկզբունքներից՝ ժամանակի և տարածության փոխհարաբերության մեջ։ Հնագույն՝ քանի որ այն կապվում է «երկնային Երուսաղեմի» անտիկ ձևակերպման հետ։ Նոր՝ որովհետև այն փոխարինում է վարչապետի գործածած «պատմական Հայաստան» ձևակերպումը, որն ավելի շատ աշխարհագրական է, քան քաղաքական և կապվում է «Մեծ Հայաստանի» գաղափարի հետ։
Ի՞նչ է «երկնային Հայաստանի» ծագումը։ Դա ոչ այնքան հայերի՝ քրիստոնեություն ընդունելն էր, որքան՝ Եփեսոսի ժողովում ընդունված դավանանքի որդեգրումը։ Այս ժողովը տեղի ունեցավ 430 թվականին՝ Հռոմեական Արեւելյան կայսրությանկայսր Թեոդոսիոս Երկրորդի նախաձեռնությամբ և հանդիսանում է այդ սրբացված Հայաստանի գաղափարի ակունքներից մեկը։
Ի՞նչ պատմական համատեքստում կայացավ Եփեսոսի ժողովը։ Այն ընկավ Հայաստանի պատմության մութ շրջանի վրա՝ երբ ազգը կորցրեցիր ինքնիշխանությունը։ Ժողովն անցկացվեց 430 թվականին, այն է՝ Հայաստանի 387 թվականի բաժանումից՝ Հռոմեական և Պարսկական կայսրությունների միջև գրեթե հիսուն տարի անց, և երկու տարի անց՝ ևս մի մեծ ազգային աղետից՝ 428-ին տեղի ունեցած պարսիկների կողմից Հայաստանի վերջնական անեքսիայից։ Այսպիսով, ժողովն ընդունեց իր որոշումները երկու խորը ողբերգական իրադարձություններից հետո։ Այս փաստը կարևոր է՝ հետագա ըմբռնման համար։
Ի՞նչ է ենթադրում այս երկակի փորձությունը։ Այն հուշում է մի միտք՝ իրական աշխարհը կարծես թե ստեղծված չէ հայերի համար։ Այն չափազանց հակասական է, չափազանց դաժան։ Թագավորության բաժանումը, ապա և Հայաստանի,որպես անկախ պետության վերացումը, խորհրդանշեցին անկում՝ հնագույն այս ժողովրդի համար։ Կարծես թե քաղաքական և հոգևոր էլիտաները՝ մեծատոհմիկ ընտանիքները, վախեցան հենց իրականությունից՝ ուժային հավասարակշռությունից, աշխարհից այնպիսին, ինչպիսին կա՝ նվաճումներով ու խոշոր հարևանների կողմից պարտադրվող դժվարություններով։ Եվ ի պատասխան՝ հայերը մեկուսացան աշխարհից, դուրս եկան իրական ժամանակից և տարածեցին մի կոլեկտիվ վախ, որը երկար ժամանակով սառեցրեց նրանց վարքագիծը։ Սակայն այդ նահանջի մեջ նրանք պահպանում էին հույս՝ վերածննդի հրաշքի, երկնային Հայաստանի իրականացման երազանքի հանդեպ։
Ի՞նչ կապ ունի Եփեսոսի ժողովը այդ երկակի փորձության հետ։ Ժամանակի աստվածաբանական բանավեճը կենտրոնանում էր Հիսուս Քրիստոսի մարդկային և աստվածային բնությունների դիալեկտիկայի շուրջ։ Արդյո՞ք մարդը երկնքից իջած արարած է, թե՞ նյութական աշխարհում արմատավորված ինքնավար էություն։ Եփեսոսում ժողովված եպիսկոպոսները հայտարարեցին, որ Հիսուսն ըստ էության ունի աստվածային բնույթ, և միայն Խոսքի՝ բանավորության միջոցով է, որ նա կրում է նաև մարդկային բնույթ։ Քրիստոսի միասնությունը պահպանվում է, սակայն հոգևորի և ժամանակավորի հարաբերությունը հաստատվում է ի նպաստ հոգևորի։
Հայոց եկեղեցու համար, որը դարձավ միաբնակ(մոնոֆիզիտ), Հիսուսը, ինչպես նաև մարդկությունը և հայերն ի մասնավորի, ընկալվում էին որպես Աստծո պատկերով ստեղծված էություններ, որոնք իջել էին երկրի վրա՝ Աստծո շնորհով։ Նրանց հարաբերությունը իրականության հետ արտահայտվում էր միայն Խոսքով՝ Քրիստոսի խոսքերն էին դարձնում Երկնքի Արքայությունը տեսանելի և իրական։ Իրականությունը հաստատվում էր, բայց մնում էր անշոշափելի։ Աշխարհում ներկայությունը ընդունվում էր ոչ թե մարմնի միջոցով, այլ՝ հոգևորությամբ։ Հայերը, կոլեկտիվ մակարդակում, ներկա էին աշխարհում, բայց իրականում չէին բնակվում նրա մեջ՝ նրանք գոյություն ունեին աշխարհում, բայց չէին պատկանում դրան։ Նրանք հեռանում էին իրական, ժամանակավոր ու նյութական ոլորտից՝ փնտրելով ապաստան Երկնքի Արքայությունում՝ որպես Այլ իրականության Թագավորություն։ Երկրային աշխարհը՝ բաժանման ու անեքսիայի վերքերով, դարձել էր անտանելի ու մեղքով ապականված։ Եվ այսպես, Եփեսոսի ժողովը Աստծո Թագավորություն՝ հավատքի և երեւակայության ոլորտ բարձրանալու հրավեր դարձավ, որը կառավարվում էր ոչ թե աշխարհիկ իշխանությամբ, այլ՝ աստվածային օրենքով։ Մի տարածություն, որտեղ իշխանությունը չէր պատկանում երկրի թագավորներին, այլ՝ Քրիստոսի խոսքի հանդեպ հավատքի տաճարին։ Այսպիսով, հայերը նահանջեցին իրական աշխարհից՝ ապաստան գտնելու համար երկնային Հայաստանում։
[շարունակելի]
Աղբյուրը՝