Ժամանակից շուտ նման քայլը կարող է համարվել վճռականության ցուցադրություն, սակայն կարող է միաժամանակ ուժեղացնել Ռուսաստանի կողմից կիրառվող հիբրիդային ճնշումները։ Հետևաբար, մնում է անորոշ, թե արդյոք ԵՄ-համապատասխանեցումը կդառնա Հայաստանի արտաքին քաղաքական նոր դոկտրինի կառուցվածքային հիմք։
Սոսի Թաթիկյան
(Մաս չորրորդ)
Եվրոպական խաղաղության հիմնադրամի օգնության կարևորությունը Հայաստանի համար
2024 թվականի հունվարին Եվրոպական Միությունն առաջին անգամ ընդունեց Հայաստանի համար նախատեսված օժանդակության միջոց Եվրոպական խաղաղության հիմնադրամի (ԵԽՀ) շրջանակում՝ նշանավոր առաջընթաց գրանցելով ԵՄ-Հայաստան անվտանգության համագործակցությունում (ԵՄ Խորհուրդ, 2024)։ 10 միլիոն եվրոյի ոչ մահացու օգնության փաթեթը նպատակ ունի բարելավել Հայաստանի պաշտպանական կարողությունները՝ տրամադրելով հողի վերահսկման սարքավորումներ, շարժունակության միջոցներ, բժշկական տարհանման ռեսուրսներ և ինժեներական գործիքներ։
Թեև այս որոշումը համեստ է ծավալով, այն քաղաքական առաջխաղացում էր՝ ԵՄ ներսում տասնութ ամսից ավելի տևած քննարկումներից հետո։ Հունգարիան սկզբում դեմ էր հանդես գալիս նախաձեռնությանը՝ իր Ադրբեջանի հետ սերտ կապերի պատճառով։ Կարևոր է նշել, որ սա առաջին դեպքն էր, երբ ԵՄ-ն հաստատեց ԵԽՀ-ի միջոցառում մի գործընկեր երկրի համար, որը դեռևս պաշտոնապես գտնվում էր ՀԱՊԿ շրջանակում՝ ցույց տալով ռազմավարական վստահության աճը Հայաստանի նկատմամբ։ Հետագա փորձերը՝ հաստատելու երկրորդ օգնության փաթեթը, կրկին արգելափակվել են՝ ենթադրաբար Հունգարիայի կողմից, որը գործում է Ադրբեջանի շահերին համահունչ։ ԵԽՀ-ի օգնությունը, որը հստակորեն բնութագրվում է որպես պաշտպանական միջոցառում, համահունչ է Հայաստանի պաշտպանության բարեփոխման ընդհանուր նպատակներին և նրա ռազմավարական ուղղությանը՝ ստեղծել ավելի բազմազան, թափանցիկ և ժողովրդավարական վերահսկողության ենթակա անվտանգության գործընկերություններ։ ԵՄ-ն ընդգծել է, որ այս աջակցությունը ուղղված չէ որևէ երրորդ կողմի դեմ։
Երևանը ողջունեց ԵԽՀ-ի առաջին միջոցառումը՝ այն դիտելով որպես կարևոր քայլ Հայաստանի պաշտպանության ոլորտի վերականգնման ճանապարհին՝ Ադրբեջանի հերթական ռազմական հարձակումներից հետո։ Այս միջոցառումը նաև խորհրդանշական հաստատում էր ԵՄ-ի պատրաստակամության՝ իր քաղաքական աջակցությունը վերածելու գործնական գործիքների՝ Հայաստանի ինքնիշխանությունն ու դիմադրողականությունը ամրապնդելու նպատակով՝ տարածաշրջանային փխրուն անվտանգության պայմաններում։
Միջոցառումն արդեն բախվել է ագրեսիվ ապատեղեկատվական արշավների թե՛ Բաքվից, թե՛ Մոսկվայից։ 2025 թ․ հունվարին Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը սխալ հայտարարություն արեց ԵՄ-ի մասնակցության մասին՝ ասելով․ «Հայաստան զենք է ուղարկվում՝ ոչ մահացու սարքավորումների քողի տակ… սա միայն սկիզբն է»։ Այս մեղադրանքները շարունակվում են՝ չնայած այն փաստին, որ Հայաստանի ԵԽՀ օգնությունն ընդգրկում է բացառապես ոչ մահացու բաղադրիչներ։ ԵԽՀ-ն մինչ այժմ մահացու օգնություն տրամադրել է միայն բացառիկ դեպքերում՝ Ուկրաինային և Բենինին։
Ռուս պաշտոնյաները ակտիվացրել են Ադրբեջանի այս հայտարարությունները՝ ներկայացնելով ԵԽՀ օգնությունը որպես ապակայունացնող ուժ, որը նպատակ ունի խաթարել տարածաշրջանային հավասարակշռությունը։ Այս խոսույթները մաս են կազմում ավելի լայն «ճանաչողական պատերազմի» ռազմավարության, որն ուղղված է երեք հիմնական նպատակների․ կանխել Հայաստանի պաշտպանության կարողությունների վերականգնումը, սահմանափակել նրա անվտանգության գործընկերության ընտրությունները և խոչընդոտել ԵՄ-ի ներգրավվածությունը Հարավային Կովկասում։
Ձգտումների ու իրագործելիության միջեւ. Հայաստանի ճանապարհը դեպի ԵՄ անդամակցություն
Չնայած Հայաստանը դեռ պաշտոնապես չի դիմել ԵՄ անդամակցության համար, քաղաքական և ինստիտուցիոնալ մի շարք քայլեր վկայում են ԵՄ-ին միանալու ուղու հետ աճող համընթացության մասին։ Սակայն այս ուղին մնում է տատանվող՝ պայմանավորված ինչպես ներքին զգուշավորությամբ, այնպես էլ արտաքին անորոշությամբ։
2024 թվականի սկզբին ԵՄ կողմնակից ընդդիմադիր ուժերն ու քաղաքացիական հասարակության խմբերը մեկնարկեցին «Եվրաքվե» կոչվող նախաձեռնություն՝ առաջարկելով համազգային հանրաքվե ԵՄ-ին անդամակցության հնարավորության շուրջ։ Այս ժողովրդական նախաձեռնությունը ակտիվ քննարկումներ հարուցեց երկրի աշխարհաքաղաքական կողմնորոշման վերաբերյալ և հավաքեց ավելի քան 50,000 ստորագրություն՝ բավարարելով Սահմանադրությամբ սահմանված շեմը՝ նախագիծը ներկայացնելու Ազգային ժողով։ Այս գործընթացը վկայեց եվրոպական ինտեգրման նկատմամբ հասարակական աջակցության աճի և հասարակության մեջ ավելի լայն փոփոխության մասին։ Այս միտումը, հատկապես 2020-ից հետո, կառավարությանը մղեց ավելի վճռական արձագանքի՝ թեև ԵՄ անդամակցությունը մնում է հեռավոր հեռանկար։
Հիմնվելով այս հասարակական աջակցության վրա՝ Հայաստանի կառավարությունն այն վերածեց օրենսդրական քայլի։ 2025 թ․ հունվարի 9-ին կառավարությունը հաստատեց «Հայաստանի Հանրապետության՝ Եվրոպական Միությանն անդամակցման գործընթացի մեկնարկի մասին» օրենքի նախագիծը։ Ազգային ժողովը այն ընդունեց երկրորդ և վերջնական ընթերցմամբ՝ մարտի 26-ին՝ 64 կողմ, 7 դեմ ձայներով։ Նախագահ Վահագն Խաչատուրյանը ստորագրեց օրենքը 2025 թ․ ապրիլի 4-ին՝ պաշտոնապես արձանագրելով Հայաստանի ցանկությունը՝ շարունակելու ԵՄ-ին միանալու ուղին՝ պահպանելով ժամանակային ճկունությունը։ Թեև օրենքը չի նշանակում պաշտոնական դիմում, վերլուծաբանները այն գնահատեցին որպես կառուցվածքային պարտավորություն՝ հավասարակշռելով հավակնությունն ու ռազմավարական զգուշությունը։ Արտաքին գործերի փոխնախարար Պարույր Հովհաննիսյանը պարզաբանեց, որ այս օրինագիծն ավելի շատ խորհրդանշական բնույթ ունի՝ արտահայտելով Հայաստանի ձգտումները, քան պաշտոնական հայտ։
Ռուսաստանի Արտաքին գործերի նախարարությունը արձագանքեց պաշտոնական նախազգուշացմամբ՝ հայտարարելով, որ ԵՄ-ին անդամակցության մասին օրենքի ընդունումը «նպատակաուղղված անբարյացակամ քայլ է», որը կարող է լուրջ վնաս հասցնել երկկողմ հարաբերություններին։ Մոսկվան այս քայլը բնութագրեց որպես լայնամասշտաբ աշխարհաքաղաքական շրջադարձ՝ սպառնալիք Ռուսաստանի ավանդական ազդեցությանը Հարավային Կովկասում՝ զգուշացնելով, որ ԵՄ ինտեգրման շարունակական ձգտումը կարող է լուրջ հետևանքներ ունենալ։
Օրենքի ընդունումից ավելի քան մեկ ամիս անց դրա իրականացման հետագա քայլեր դեռևս չեն հայտարարվել, ինչը գործընթացի ձևն ու ժամանակացույցը անորոշ է թողնում։ Ոմանք կարծում են, որ ԵՄ անդամակցության պաշտոնական դիմումը քաղաքականապես վտանգավոր կամ վաղաժամ է, իսկ մյուսները այն վաղուց արդեն անհրաժեշտ են համարում՝ ռազմավարական հստակություն ցուցադրելու համար։ Ակնհայտ է աճող դժգոհություն՝ եվրոպամետ քաղաքական և հասարակական գործիչների շրջանում, որոնք տեսնում են, որ գործողությունների բացակայությունը կարող է բաց թողնված հնարավորություն դառնալ։ Մինչև 2026 թվականի ընտրությունները արդյոք Հայաստանը կներկայացնի անդամակցության հայտ, թե ոչ, մնում է ներքաղաքական բանավեճի հարց։ Ժամանակից շուտ նման քայլը կարող է համարվել վճռականության ցուցադրություն, սակայն կարող է միաժամանակ ուժեղացնել Ռուսաստանի կողմից կիրառվող հիբրիդային ճնշումները։ Հետևաբար, մնում է անորոշ, թե արդյոք ԵՄ-համապատասխանեցումը կդառնա Հայաստանի արտաքին քաղաքական նոր դոկտրինի կառուցվածքային հիմք։
[Շարունակելի]
Աղբյուրը`