Զեկույցը Պիտի Հրապարակվի

Հանրությունը իրավունք ունի իմանալ՝ որպեսզի պատշաճորեն գնահատի անցյալի սխալները և համատեղի իր ուժերը՝ ապահովելու, որ պատերազմից քաղված դասերը վերածվեն մեր պետական կարողությունների բարելավման։ Երբ այդ բնույթի բացահայտումներ և հետևություններ տեղի ունենան՝ միայն դրա վրա կարելի է հենվել՝ մերժելու մանիպուլյացիաները և պաշտպանալու մեր հասարակության օրինական շահերը։ 

Անդրանիկ Քոչարյան

FactorTV-ն զրուցել է ԱԺ պաշտպանության հանձնաժողովի նախագահ Անդրանիկ Քոչարյան իհետ։ Այդ հարցազրույցի ընթացքում Անդրանիկ Քոչարյանը կենսական նշանակության և զգայուն թեմաներից խոսեց՝ անդրադառնալով պետական դավաճանության, չարաշահումների, պատերազմի ընթացքում կատարված սխալների և պարտությունների պատճառներին։ Վերջիններս, սակայն, ըստ նրա, դեռ չեն ենթարկվել ամբողջական բացահայտման՝ այն պարզ պատճառներով, որ աշխատանքի ավարտը դեռ ընթացքի մեջ է. զեկույցը կազմվել է և ուղարկվել է ԱԺ լիագումար նիստին՝ ըստ մանրամասների և իրավական ընթացքի որոշման՝ այնպիսի տեսքով հրապարակելու հարցի համար, որը համապատասխան կլինի հանրային սպասումներին և պետական շահերին։

Քոչարյանը շեշտեց, որ ինքը բացառում է այնպիսի սցենար, երբ զեկույցը պարզապես անցկացվի արխիվ՝ առանց հանրային քննարկման։ «Մենք բոլորս պետք է պարզ հասկանանք, թե ինչ և ինչպես է տեղի ունեցել», — նշեց նա՝ ընդգծելով, որ պարզության պահանջը չի կարող ու չպետք է մնա միայն պաշտոնական ձայնագրություններում կամ փակ սենյակներում փակված փաստաթղթերի մակարդակով։ Արխիվների վրա հոսող փոշին չպետք է փոխարինի հանրային ճշմարտությանը։ Քոչարյանը հավելեց, որ կատարվել է արդեն շատ աշխատանք, սակայն դեռ շատ բան է անելու, և այդ աշխատանքի արդյունքները պետք է լինեն մատչելի և հասկանալի հասարակության համար։

Այստեղից պարզ է դառնում մեկ շատ կարևոր բան. հասարակությունը մեծ մասամբ դեռ անտեղյակ է այն բովանդակությունից, որը պետք է հանդիսանա հանրային դատի հիմքը։ Բամբասանքն ու անճշտությունները, բերանից-բերան փոխանցվող հասարակական միֆերը չեն կարող լինել՝ մեր պատմության դատավորը։ Պատերազմը եղավ հսկայական շոկ, և այդ շոկի հետևանքները պետք է մշակվեն ոչ միայն հոգեպես, այլև փաստերի տեսքով։ Անհրաժեշտ է իրական, օբյեկտիվ, փաստերով հիմնված բացահայտում՝ ոչ միայն մեղադրանքները ճիշտ պարզելու համար, այլև՝ ապագայում նույն անհաջողություններն ու չարաշահումները կանխելու նպատակով։

Մենք պահանջում ենք, որ զեկույցը հրապարակվի ոչ թե որպես հուզական խոստում կամ անորոշ հայտարարություն, այլ՝ կոնկրետ, դետալներով և հետևանքներով զուգակցված պետական փաստաթուղթ։ Պետք է տեսանելի դարձնեն ոչ միայն բանաձևումները, այլև հետագա քայլերի մեխանիզմները. ինչ քայլեր պետք է ձեռնարկվեն պատասխանատվության սահմանման, իրավական գնահատականների և ինստիտուցիոնալ բարեփոխումների համար։ Մեղավորները պետք է պարզ ճանաչվեն և հաշվետու լինեն օրենքի տեսանկյունից։ Դա անհրաժեշտ է ոչ միայն արդարության պահանջի տեսանկյունից, այլև՝ հանրապետության ինստիտուցիոնալ առողջության վերականգնման համար։

Հանրային վստահության վերականգնումը պահանջում է մի քանի քայլ՝ համադրության մեջ. 

Առաջինը՝ լիարժեք հրապարակայնություն՝ զեկույցի ամբողջական տեքստի կամ հանրային սպառիչ ամփոփման հրապարակում, 

Երկրորդը՝ անկախ լսումներ և քննարկումներ ԱԺ լիագումար նիստում կամ հատուկ ստեղծված մոնիտորինգային հանձնաժողովում, 

Երրորդը՝ իրավական ընթացքային դեպքերի առնչությամբ, որոնք ենթակա են քրեական կամ վարչական պատասխանատվության, և, չորս՝ ինստիտուցիոնալ բարեփոխումներ, որոնք կխնայեն մեզ նման սխալներից հետագայում։

Պետք է նաև հիշվի մարդկային գործոնը. մեր զինվորների թափված արյունն ու Արցախի կապի նման խորը կորուստները չեն կարող սահմանափակվել զերծ օրենսդրական հարցերով կամ քաղաքական հաշվեհարդարով։ Պետք է մտածել նաեւ զոհվածների ընտանիքների սոցիալական ու հոգեբանական պաշտպանության, վիրավորների վերականգնման, վետերանների ինտեգրման և մշակութային հիշողության պահպանման մասին։ Առաջին հերթին՝ քննությունն ու հաշվեքննությունը չպետք է ծառայեն միայն մեղադրելու նպատակին, դրանք պետք է ուղեկցվեն կարգավորիչ ուժերի ուժեղացմամբ, նույնական պատասխանատվության կանոնների ներդրմամբ և դաշինքներով, որոնք ապահովում են, որ պատերազմի ժամանակ գրանցված սխալներըչ կրկնվեն։

Ժոողովուրդը այսօր պահանջում է հետադարձ պատրաստակամություն՝ պատշաճ քննություն և համակարգային եզրահանգումներ։ Սա ժամանակավոր քաղաքական կռիվ չէ, այլ ազգային առողջացման և իրավական պետության ամրապնդման հարց։ Զեկույցի հրապարակումը պետք է դառնա հանրային, փաստերով հիմք հանդիսացող քայլ, որի շուրջ պետք է կառուցել հստակ օրակարգ. կանոնակարգեր, պետագիտակցական հանրային բանավեճ և, անհրաժեշտության դեպքում, միջազգային մասնագիտական աջակցություն՝ փորձագիտական անկախ փորձաքննության տեսքով։

Վաղվա օրը պետք չէ դարձնել վերապահումների ու կասկածների թեմա. մենք պարտավոր ենք բարեփոխումներ պահանջել և ապահովել, որ պատասխանատվությունը լինի ոչ թե չապացուցվող ամբիոնային հռետորաբանություն, այլ դատված և գործող օրենքներով ընթացող գործընթաց։ Սա է մի ուղենիշ, որով կարող ենք մի օր համադրել մեր երբեմնի  վերացական հատվածներն՝ հաշտության, ուսուցման և նոր ինստիտուցիոնալ ուժեղացման ճանապարհով։

Արդարության, պարզության և պատասխանատվության պահանջը չի բխում միայն անցյալի մեղմացման կամ վրեժի զգացման տեղից. այն է հիմքը, որի վրա կառուցվում է ապագա անվտանգությունը։ Հանրությունը իրավունք ունի իմանալ՝ որպեսզի պատշաճորեն գնահատի անցյալի սխալները և համատեղի իր ուժերը՝ ապահովելու, որ պատերազմից քաղված դասերը վերածվեն մեր պետական կարողությունների բարելավման։ Երբ այդ բնույթի բացահայտումներ և հետևություններ տեղի ունենան՝ միայն դրա վրա կարելի է հենվել՝ մերժելու մանիպուլյացիաները և պաշտպանալու մեր հասարակության օրինական շահերը։

Արդյո՞ք այս պահանջները իրականանալու են՝ մնան տեսնելու, բայց մեկ բան պարզ է. մենք չենք համակերպվելու անորոշության հետ։ Զեկույցը պետք է հրապարակվի, մեղավորները պետք է կանգնեցվեն օրենքի առջև, իսկ հասարակությունը պետք է ստանա ամբողջական, փաստված և աշխատանքային ձեռնարկ՝ երկրի պաշտպանական ու կառավարման համակարգերի իրական վերակառուցման համար։ Դա կլինի փոքր, բայց վճռական քայլ դեպի այն Հայաստան, որտեղ ճշմարտությունն աշխատում է գնահատելու, սովորելու և կանխարգելելու համար, ոչ թե եղածի վրա շատ «մտածելու» հավելյալ պատրանքներ ստեղծելու։

Տեսանյութը՝ https://youtu.be/UwzGdnSXnq4?si=NQq9P3vNwsulIrA6