Հարցազրույց Արծրուն Հովհաննիսյանի Հետ

Պետությունը սպայի մասնագիտությունն այնքան հրապուրիչ չի դարձրել, որ հետո հնարավորություն ունենա հազարավոր դիմողների միջից ընտրել լավերին, կրթվածներին:

Պարոն Հովհաննիսյան, 44-օրյա պատերազմից առաջ ու հետո հասարակական կարծիքի փոփոխություն  է եղել գրեթե բոլոր ոլորտների առումով՝ հիմնականում բացասական երանգավորմամբ: Ինչպես հասկանալի է, բանակի մասին ևս շատ մեծ խոսակցություններ են ծավալվում: Որպես երկարամյա զինվորական, ինչպե՞ս եք գնահատում այդ խոսակցությունները: Դրանք ավելի շատ քաղաքակա՞ն ենթատեքստեր ունեն, թե ինչ որ բան հասկանալու և ընմբռնելու փորձեր:

Դե գիտեք, մի կողմից մենք պարտություն ենք կրել ու նորմալ է, ու մարդկանց մոտ հարցեր են առաջացել, բայց ակնհայտ է մի բան, որ հիմնական հարցադրողների մոտ շատ մեծ քաղաքական գերակայություն  կա: Ավելի շատ քաղաքական է , ոչ թե օբյեկտիվ ,ու հասարակ մարդիկ էլ դրա հետևից են գնում: Ամեն ինչ ավելի շատ քաղաքականացված է, քան պիտի լինի:

Իսկ զինվորական գերատեսչությունները փորձո՞ւմ են ճիշտ ձևով բացատրել՝ ինչ եղավ: Շփոթմուքններից ու ապատեղեկատվությունից խուսափելու համար:

Անձամբ ես մի տարի է փորձում եմ ու  ավելի շատ էմոցիոնալ շահարկում եմ տեսել դեռ , քան օբյեկտիվ քննարկումներ: Միգուցե ինչ որ բան հետո լինի այդ օբյեկտիվության բացը լրացնելու համար, բայց հասարակական մակարդակում շուտ չի լինի: Պատճառներից մեկը քաղաքականացված հասարակությունն է և մասնագիտական  վերլուծական մակարդակը: Ըստ էության նորմալ, անկախ մեդիա չունենք: Հիմնականում ինչ որ մեկի համար են աշխատում, դաշտում չկա  ռազմական  փորձագետների քանակ:  Ով էլ գիտի չի խոսում, խուսափում է,  որովհետև բոլոր մասնագիտական, պրոֆեսիոնալ կարծիքները խեղդվում են:

44- օրյա պատերազմից հետո , ինչպես որ 2016թ-ից հետո էր, այնպես էլ հիմա նորից բարձրացվեց փոփոխությունների հարցը, ընդհանուր փոփոխություններ, նորություններ, եթե համենատենք հիմա ու առաջ՝ ի՞նչ է կատարվում այդ առումով: Նորմալ, էական փոփոխություններ կան թե ինչպես շատերն են հակված կարծելու, ավելի շատ ցուցադրական բաներ են:

Քանի որ ես հիմա համակարգում չեմ, չգիտեմ թե ամբողջապես ինչ է կատարվում: Բնականաբար ամեն ինչի մասին չի էլ ասվի: Մի կողմից աչք շոյող բաներ են եղել, մյուս կողմից էլ, ինչպես ցանկացած զինվորական ու սրտացավ մարդ, մենք ուզում ենք ամեն ինչ շատ արագ լինի, թափանցիկ ու լավ, երազում ենք՝ արագ լինի ամեն ինչ, մասնագիտական երազանքներ են: Ցանկություններ են, բայց ամեն դեպքում պետք է հասկանալ, որ լավ թե վատ՝ համակարգ կա, որ միանգամից զրոյացնել ու նորը ստեղծել չի լինի, մանավանդ,որ լարված վիճակ ունենք՝ բավական ծանր ու լարված: Մի պաշտոնյան, որ փոխվում է, նրան փոխարինում է ուրիշը, և երբ կտրուկ մի քանի մարդ ես փոխում համակարգի ակադեմիական կառուցվածքն անկում է ապրում, կան օբյեկտիվ պատճառներ, որ չենք տեսնում, բայց ամեն դեպքում լավ փոփոխություններ կան, շատ շնորհալի զինվորականներ որոշիչ պաշտոններ են ստացել:

Դուք որպես զինվորական, ծանոթ եք համակարգին ու գիտեք ինչն ինչոց է. հիմա դրական փոփխություններ կա՞ն, այսինքն այն բնույթի, որ մարդիկ ակնկալում են:

Դրական փոփոխություններ կան՝ հետևանք թողնող, բայց թե ինչքան խորքային կլինեն ու ինչքանով են ազդում, ժամանակ է պետք հասկանալու համար:

Իսկ հենց փոփոխությունների մասին, որ խոսում է հասարակությունը, առանձնանում է հատկապես  քրեական տարրի առկայությունը: Դրա մասին են խոսել, որ միշտ եղել է բանակում ու 91-ից մինչև հիմա,  չի շրջանցել բանակը: Մանավանդ, այդքան սպանություններ, ինքնասպանություններ ու մարդիկ ուզում են հասկանալ, թե ի՞նչ է  տեղի ունեցել, ինչու՞ է քրեականն այդքան շատ: Հիմնականում պաշտոնապես ձևակերպումներն այսպիսին են, որ զենքի հետ անզգուշ վարվելու հետևանք է և այլն: Բայց մարդիկ ուզում են տեսնել իրական մեղավորներին, հասկանալ, թե ինչու՞ կանոնադրայինը չկա, չի պահպանվում, ինչու՞ պատասխանատուներ չկան ու ինչու՞ է հիմնականում այդ ամբողջում մեղավոր-անմեղ արվում շարքային ու սերժանտական կազմում:

Դա էդքան էլ այդպես չէ ու այնպես չի եղել, որ մարդ սպանեն ու պատասխան չտան, բայց եթե անկեղծ լինենք, հենց նույն զինվորների ու կրստեր սպաների մեջ առկա քրեական տրամադրությունները որ կան, որտեղի՞ց են հայտնվել բանակում:

Գուցե հենց հասարակությունի՞ց են իրենց հետ բերել…

Իհարկե հենց հասարակությունից, արժեհամակարգային խնդիր ունենք ու ես որ խոսում էի այդ ամենի մասին, ինձ ասում էին կարևորը թողել, մշակույթից ես խոսում: Մենք ձևավորել ենք էսպիսի համակարգ, տարիներով: Ի՞նչ կերպար ենք էսքան ժամանակ տվել կամ զինվորին ինչ տվել ենք հենց հասարակական մակարդակում, ստանում ենք ու թող չասեն, թե ռեժիմային տեղում, այսինքն բանակում, հնարավոր է միանգամից նժդեհիզմ լցնել զինվորի գլուխը, Անդրանիկ, կամ Դրո: Հնարավոր չի արդեն ձևավորված մարդուն մեկ երկու ամսում լրիվ նոր դաստիարակություն տալ: Ինքն արդեն ձևավորված մարդ է ու արդեն պատարստի վիճակով գալիս է բանակ: Ու եթե նույնիսկ շատ խիստ իրավիճակում նա վախենալով իրեն հնարավորինս ավելի մեղմ ու նորմալ է պահում, ինքը դա անում է զզվելով: Կանոնագիրքը պահում է, բայց իր էությամբ չի ընդունում ու ներքուստ համաձայն չի դրա հետ:

Ասացիք, որ հասարակության մեջ էլ կա այդ քրեական տարրը, այսինքն բանակը վաղուց է բախվել դրան, փորձեր արվե՞լ են իրավիճակը շտկելու՝ ինչքան որ հնարավոր է: 

Իհարկե: Բանակն ունեցել է նման փուլեր, ամեն կերպ փորձ արվել է ամեն ինչ անել, փոխել, նախարարների միջոցով օրինակ: Օրինակ չեմ կարող չասել Սեյրան Օհանյանի մասին, որ գնում հասնում էր վաշտ ու դասակ, փորձում էր ժողովրդի լեզվով ասած՝ հարցը տեղը գցել ու սպանությունների ալիքն իջնում էր, բայց ամեն տարի նախարարը չի կարող հատ հատ այցելել բոլոր վաշտերն ու դասակները:

Իսկ գու՞ցե խնդիրը կրտսեր սպայակազմի հետ է:

Դե հա, եթե կրտսեր սպայակազմը իր տեղում լիներ, նման վիճակի չէինք հասնի, բայց ինչպե՞ս լինի, եթե պետությունը նրանց էլ էդ համակարգով է դաստիարակել, իրենք էլ զինվորի տարիքի մարդիկ են, նույն միջավայրի: Ու էդ կազմը համալրելու համար որոշ սկզբունքներ արվել են, ինչ որ բան ստացվել է, ինչ որ բան՝ ոչ, բայց չի եղել ամենակարևորը: Սպան էլիտա չի դարձել, գրավիչ չի եղել: Լեյտենանտ դառնում էր խեղճ մարդը, ով գործ չուներ, 10 տարի անց նրանք էլ չեն գալիս: Առաջարկվող պայմանները նրանց էլ չեն բավարարում: Հետո փորձում էին միամյա կուրսերով, «Պատիվ ունեմ»-ով, լրացնել սպայական կազմը, բայց էլի չի օգնում մարդիկ ծառայում են ու գնում են տուն իսկ իրենցից հրաշք սպասել չի լինի:

Ես հասկանում եմ, որ մարդիկ պատասխան են ուզում ստանալ, դա է դիագնոզը: Պետությունը սպայի մասնագիտությունն էնքան հրապուրիչ չի դարձրել, որ հետո հնարավորություն ունենա հազարավոր դիմողների մեջից ընտրել լավերին, կրթվածներին: Նման կերպով պետությունը չի ունենալու կրստեր սպայական լավ կազմ, որի վրա խնդիր դնի արժեհամակարգ արմատախիլ անել: Երբ ունենա, կարող է անել: Գոնե ինչ որ շոշափելի տոկոսով կզգանք ու տարիների ընթացքում կերևա, թե ինչը ոնց, կրթական ցենզը կբարելավվի:

Բայց եթե 2000-ականների կեսերին ընդունվում էր 100-ից ավել մարդ, մենք կուրսում եղել ենք 250 մարդ, ու մեր վրա դրած ակնկալիքն ավելի մեծ էր: Բայց երբ 2010-ից սկսած ընդունվել է 50-ից 100 մարդ, ու կարճաժամկետ ծրագրերի մասնակիցներն էլ սպա չեն ուզում դառնալ, ուզում են ծառայեն ու գնան տուն, մենք ինչպե՞ս ենք լավ կրտսեր սպայական կազմ ունենալու: Այսինքն Հայաստանում ռազմական կրթությունն էլ ունի այն նույն խնդիրը, ինչ և կրթական համակարգն ընդհանրապես:

Իսկ երբ խոսում ենք պատերազմից, խոսում ենք նաև, թե ով պարտվեց, ով՝ չպարտվեց: Ո՞վ է պարտվել՝ զինվորը թե գեներալը: Այս մասին են խոսում նաև քաղաքական գործիչները ու ընդդիմադիրները, փորձում են իշխանությանը մեղադրել, իսկ հասարակ մարդիկ չեն ուզում մտածել, որ մենք իրոք պարտվել ենք:

Դա և՛ հոգեբանական, և՛ արժեհամակարգային առումով միշտ էլ էդպիսի բան է եղել, որ հասարակ ազգը, բանակը չի պարտվել: Ունի դոգմատիկ ընկալում, էդպես էլ պիտի լինի, ու դա ճիշտ է, որովհետև ապագային նայելու հարց կարող է առաջանալ, բայց մյուս կողմից ճշմարտություն է , նաև այն իրողություն, որ բանակի վրա դրած ռեսուրսն իր ակնկալիքն արդարացրել է: Արդյունքն ավելի բարձր է եղել: Միջին օղակն ամենածանրն է: Վաշտ-գումարտակ-գունդ, հատկապես գումարտակ-գունդը ամենաբարձր արդյունքն է գրանցել: Մայորը կամ գնդապետը ինչ ստացել է, որն իր վրա ներդրում արվել է, այ էդ տվածից գոնե մեկուկես անգամ ավելի բարձր արդյունք է տվել:

Իսկ գու՞ցե մարդկանց ավելի ճիշտ տեղեկացնելու ձև կա, որը չի արվում:

Ես պատերազմից հետո տասնյակ մարդկանց հետ եմ զրուցել, զոհվածների ընտանիքների, սպաների, հիմա դասավանդում եմ, ուր սովորում են գումարտակի հրամկազմի մարդիկ, ու կա մի տհաճ իրողություն տեղեկացման առումով: Երբ չկա տեսախցիկ, ժողովուրդն ուրիշ բան է խոսում, երբ դուրս է ճնշումից նրան բացատրելու բան չկա, նա իդեալական ամեն ինչ հասկանում է, թե ով ոնց կռվեց, ինչ ոնց, երբ, ինչու: Օդում կախված ոչ մի հարց չկա: Հենց եթեր է հայտնվում, տեսախցիկ, մարդիկ փոխվում են: Ավելի ծանր բան ասեմ, Եռաբլուրը որ հարգանքի ու լռության վայր է, գնում ենք եռաբլուր, երբ չկա տեսախցիկ, նկարող չկա, չկան շահարկողներ, բոլորը լուռ են, համեստ ու հանգիստ: Այնպես, ինչպես որ պիտի լինի, բայց նույն Եռաբլուրում տեսախցիկ է հայտնվում, մարդկանց մի կերպարանափոխվում է: Դա է հասարակության մեծ մինուսը, գուցե ողջ աշխարհում է էդպես, էդ թրենդը, փաբլիք շոուները, ուրիշ իրականության մեջ հայտնվելը, բայց հենց չկա տեսախցիկ, կա հանգիստ ընկալող մթնոլորտ:

Պրն. Հովհաննիսյան, 2020թ. պատերազմից հետո ողջ աշխարհում բավական թվով ուսումնասիրություններ են արվել՝ սիրողականից մինչև լուրջ մասնագիտական: Դրանց ծանրակշիռ մասում հայկական կողմի պարտության հիմնական պատճառները ներկայացվում են հայկական կողմի ընդհանուր անպատրաստվածությունն ու անկազմակերպվածությունը: Համաձա՞յն եք, որ հայկական կողմը պատրաստ չէր նման պատերազմի:

Այո՛: Ակադեմիապես ենք հասկանում ու ինքս էլ ծանոթ եմ ամեն ինչին: Ակադեմիական գիտությունը չի կորում, ով ինչքան ուզում է գոռա ու հիստերիա դնի, մեղքը ուրիշի վրա բարդի, բայց դրանից ֆիզիկայի կանոնները չեն փոխվում։ Պարտությունն ու հաղթանակը լավ տղա վատ տղա գոռալով չի որոշվում: Ակադեմիական ռազմական գիտությունը փաստերի վրա հիմնված երևույթ է: Իսկ մեզ մոտ բացատրելու ու հստակ նշելու փոխարեն գոռգոռոցներ են:

Արդեն տարիուկես անցել է, բայց ոչ մի ինստիտուտ, ոչ ոք ,գոնե, մի կարճ ձեռնարկ չի ներկայացրել թե ինչ եղավ:

Ես իմ մասով կարող եմ ասել, իհարկե նաև համագործակցելով անում եմ էդ աշխատանքը, շտապելուց լավ բան դուրս չի գա, ես հիմա անում եմ ու մի 2 տարի հետո հնարավոր է արդեն պատրաստ լինի: Դուք ևս նկատել եք, որ մարդիկ հանգիստ ցուցակագրելով ամեն ինչ հերթով ներկայացնում են, համեմատում են, ընդգծում են՝ սկսած ինժեներական վիճակից մինչև ժողովրդագրական պատկեր ու ֆինանսներ:

Զարմանալի է, որ նրանք բավական պրոֆեսիոնալ են, ծանրակշիռ են: Թվում էր, թե ռուս կամ լեհ բլոգերը չպիտի կարողանա տիրապետի այդ ամենին:

Այո, բայց տիրապետում են ու վատն այն է, որ տիրապետողների մեծ մասը հայ չեն, լիքն են լավ մասնագետներ, ափսոս մեծ մասը արտասահմանցի է, որ ասեղից սկսած մինչև ռազմավարական պլաններ անդրադառնում են՝ փաստարկված ու առանց էմոցիայի ու քաղաքական հարցերի:

Հավանաբար հիշում եք, երբ անդադար խոսում էին Բայրաքթարների, Իսկանդերի, օդ փակել կամ չփակելու մասին խոսակցությունները: Արցախյան պատերազմը շատերին ստիպեց նորովի նայելու պատերազմ ասվածին ու սպառազինությանը: Նույնիսկ տեսանյութեր պատրաստվեցին թե՛ հրթիռների, թե՛ օդաչուավոր և անօդաչու տեխնիկական միջոցների մասին: Դուք ունեք սեփական ուսումնասիրություններն այդ մասին: Այսքան տարիներին մեր ունեցած սպառազինությունը ինչքանո՞վ է համապատասխան եղել ժամանակի ընթացքին: Ու եթե համապատասխան չի եղել, ապա ինչո՞ւ:

Ես մշտապես խոսել եմ այդ մասին, մենք հիմնականում 2012-15 թթ. սկսած ենք սկսել ժամանակակից զենք ձեռք բերել, բայց նմուշերի քանակով ենք բերել, մի քանի հատ, էական փոփոխություն չէր կարող լինել, չենք բերել 6 դիվիզիոն Իսկանդեր, Թորերը 5 դիվիզիոն չենք բերել, որ էական փոփոխություն լիներ: Դա նաև ֆինասական վիճակից էր, երբեմն կարող էինք գոնե ամենակարևորից ունենալ, եթե ճիշտ գնահատեինք, թե ինչ է գալու գլխներիս, սա չառնենիք, այն մեկը առնեինք ու ոչ թե 5 հատ, այլ 50 հատ:

Իսկ 2016 թիվը բավարա՞ր չէր, որ մենք հստակ եզրահանգումներ անեինք:

Ցավոք սրտի 2016թ. մենք նորմալ չհասկացանք թե դա ինչ էր , չհասակացանք, եթե հասկացանք էլ, ապա չարեցինք, օրակարգի խնդիր չդառավ մեզ համար էդ ամենը:

Իսկ հասարակությունը ,ասենք, սպասելիքներ ուներ Իսկանդերից, շատերս հավատում էինք, որ դրանով պատերազմը կվերջանա: Այսինքն Իսկանդերը սկզբից հերոս էր, հետո՝ հակահերոս:

Հարցն է այն է, որ 2014-15թթ. ասել եմ, որ Իսկանդերին մի դարձրեք սուպերզենք, սխալն արինք ու մարդկանց սպասելիքները եղան աստվածային, ինձ պատերազմի օրերին գրում էին կրակեք ու Բաքուն թաղեք ջրի տակ: Էդ ամենը հետևանքն էր էն բանի, որ Իսկանդերը դառել էր մի փչած փուչիկ: Ու երբ որ գերագնահատում ես, հետո միշտ հիասթափվում ես: Նույն բանն արել ենք 2014-ից հետո ձեռք բերված ամեն ինչի մասին։

2012-13թթ. արդեն լիքը նյութ կար թե՛ էշելոնային ՀՕՊ-ի, թե՛ անօդաչուների ու ընդհանրապես ամեն ինչի մասին: Բացատրելով ամեն ինչի մասին: Ինչո՞ւ էդ ամենը ոչ մի կերպ չի ներկայացվել, որ մենք էդպես Իսկանդերն ու Վոյեվոդան չնույնացնեինք:

Դե տեսեք, ներքևի մասին խոսելիս, պիտի խոսենք վերևի մասին: Եթե լիներ համապատասխան ծրագիր, որ մեզ էս տեսակ պատերազմ է սպասում, որ մեզ սա է պետք, էդպես չէր լինի, ամեն ինչ թողնված էր առանձին մարդկանց պատկերացումներին ու քմահաճույքներին, իսկ առանձին մարդիկ անձնական պատկերացումով թելադրում էին, մեդիան էլ տարածում էր: Սխեմավորված չէր։ Եթե հստակ սխեմայով լիներ էդպես փուչիկ չէր փչվի ու ակնկալիք-իրականությունն էլ էսպես չէր հիասթափեցնի:

Իսկ հրամանատարական կոպիտ սխալներ եղե՞լ են, որ հետևանքներ են թողել:

Իհարկե, շատ-շատ: Եղել են և՛ հերոսներ, գրագետ հերոսներ, ու եղել են նաև մեծ սխալներ: Ամեն ինչ միատոն չէ: Եղել են զորամասեր, որ մի շաբաթ կռվել են ու աթս-ների թիրախում չեն հայտնվել ու չեն նահանջել, ու նաև եղել են հրամանատարներ, որ առաջին շարակազմով զորքը տարել են, մեքենաների կեսը հարվածի տակ է ընկե, ու հետո էլի շարունակել են նույն ձևով:

Իսկ պատերազմից հետո պետական դվաճանության հետ կապված դեպքերը: Ի՞նչ կասեք պատերազմից հետո ԱԱԾ-ի կողմից բազմաթիվ մարդկանց պետական դավաճանության համար մեղադրանքով բերման ենթարկելու մասին: Ինչո՞ւ էր դավաճանությունն այդպես տարածված: Եվ արդյո՞ք վտանգ չկա ապագայում նույն պատկերն ունենալու:

Ես դրա պատասխանը չունեմ, դա շատ բարդ հարց է։ Ժամանակ է պետք: Գուցե վախից, չգիտությունից: Դավաճանություն կա. հստակ պլանավորված դավաճանություն կա, որ վախից է լինում: Ամեն ինչ միատոն չէ: Շատ բարդ ու դժվար հարց է: Միասնական գնահատական տալ հնարոավոր չէ:

Հիմա գերիների հարցով աղմուկ կա, պատասխանատվության հետ կապված հարցեր, թե գերին հերոս է կամ հերոս չէ, պետք է դատել կամ չդատել:

Մի արշինով չի կարելի էդպես անել, բոլոր հանգամանքները մեկ օրինակի հետ կապել չի լինի: Հնարավոր չէ բոլոր դեպքերը մեկ սկզբունքով գնահատել:Մի արշինով չի կարելի էդպես անել, բոլոր հանգամանքները մեկ օրինակի հետ կապել չի լինի: Հնարավոր չէ բոլոր դեպքերը մեկ սկզբունքով գնահատել:

Քանի որ Դուք Հայաստանում զինվորական գերատեսչության ամենահայտնի դեմքերից եք եղել և Ձեզ այսօր շատերը ավելի շատ են ճանաչում քան ներկայիս ՊՆ և ՊԲ բարձրաստիճան պաշտոնյաների, նաև հենց Ձեզ են ուղղվում բազմաթիվ հարցեր ու մեղադրանքներ: Ըստ էության ձեզնից փորձում են ստանալ վերջին 30 տարիների պատասխանները: Ու նաև փորձեր են արվել Ձեզ այս կամ այն քաղաքական հոսանքներին միացնել: Ինչո՞վ է պայմանավորված դա:

Ես դա էլ եմ հասկանում, դրա պատճառներն էլ պատվիրատուներին էլ գիտեմ: Ընկալում եմ հասարակ մարդկանց: Դա էլ իր հերթին մարդկանց չիմացության հետևանք է ոչ պրոֆեսիոնալ ընդհանուր վիճակի:  Ողբերգություն է որ պատերազմի հանգամանքների մեջ,  բանակի գործողությունների վարման մեջ տարբեր խնդիրները թողած՝ռազմավարական, մատակարարման, հետախուզման և այլն մի կողմ են դնում ու տեղեկատվական ապահովման հարցն են առաջին պլան քաշում ու դառնում է համար 1 խնդիրը 

Հասարակությանն էլ չեմ մեղադրում: Նա ինչ լսում է, այդ կարծիք արտադրողներին, այդպես էլ ստիպված է առաջ շարժվել: Հասարակությանը չի կարելի մեղադրել գլոբալ աումով: Հասարակությանը մատուցում էին տեղեկություն, ու էդ մատուցողը ինչ ստեղծում է, դրա հետևից էլ գնում են: Նա ստիպված գնում է թեմայի հետևցի, որը կապ էլ չունի իր մտածածի հետ: Մեզ մոտ հիմա ամենակարևոր հարցը մոռացվում է, ինչ որ մեկի զգեստի ու երգի թեման է կարևորվում:

Մեզ մոտ միշտ այն կարծիքն է եղել, որ բանակը չպիտի խառնվի քաղաքականությանը, բայց և շատ շատերը նշում են, որ բանակում զինվորները մշտապես ընտրություններին քվեարկել են ստիպողաբար և ճնշումներով, իսկ 2020թ. նոյեմբերի 9-ից հետո և՛ ԳՇ-ն, և՛բազմաթիվ բարձրաստիճան զինվորականներ հայտնվեցին քաղաքական գործընթացների մեջ, շատերը հենց քաղաքական հայտարարություններ արին: Այսինքն ստացվում է, որ բանակի ղեկավարությունը միշտ էլ քաղաքական գործընթացների մեջ եղե՞լ է:

Չեմ կարող ասել եղել է կամ ոչ, միգուցե ստիպված է եղել, բայց այո, բանակը չպիտի լինի քաղաքականության մեջ: Դա իմ համոզմունքն է:

Հայաստանում շատերը համարում են, որ մենք պարտվեցինք ոչ թե 2020թ. այլ դրանից շատ տարիներ առաջ, երբ հասարակությանը պարտադրվեց սպառողական ժամանցային հոգեբանություն ու կենսակերպ:

Միանշանակ, այդտեղ քննարկելու բան չկա Ուրիշ ձև չէր էլ կարող լինել; Ոչ հաղթանակը ոչ պարտությունը կարճաժամկետ հետևանք չէ: Անցնելու է որոշ ժամանակ մի քանի տարի, բայց գալու է սերունդ, որը բնականաբար ավելի քիչ էմոցիայով է նայելու այս ամենին: Քիչ թե շատ կիրթ մարդիկ խոսում են Առաջին Հանրապետության մասին ու խորքային են խոսում գոնե 2 տարվա կտրվածքով, որ հանգեցրել է պետության քանդմանը: Հիմա էլ էդպես էլինելու: Մեր թվարկած հարցերը 2 կամ 5 հինգ տարվա հետևանք չէր: Դա հետո են հասկանալու:

Պատերազմից հետո հասարակության շրջանում մեծ չափով հիասթափույթյուն և անկումային տրամադրություններ են նկատվում: Արդյո՞ք դա պարտությունից ավելի ծանր հետևանքերի չի հանգեցնելու: Մանավանդ անցյալ տարվա նոյեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին տեղիունեցող մանր բախումները, շարունակաբար գերեվարվելու պատմությունները ծանր հետևանք թողեցին մարդկանց վրա:

Համաձայն եմ, դրա համար գերտեսչությունների սուրբ պարտքը պիտի լինի, որ էն ինչի մասին խոսում ենք՝ բացթողումներն օրինակ, շատ արագ սկսի շտկվել, կրթությունից սկսած, ամեն տեղ էն բոլոր կետերը որ ակադեմիական պատճառ են, պիտի արագ ակադեմիական շտկում էլ լինի: Միգուցե ոչ կայծակնային արագությամբ, ասենք մի քանի տարում բայց ոչ մի քանի ամսում: Որ էդ կոտրվածությունը, հիսաթափությունը քիչ քիչ վերածվի ասենք կորցրածը հետ բերելու հստակ ծրագրի:

Հիմա էս տրամադրությունների հետևանքով, մարդիկ էս պահին էն նույն ավյունը չունեն, ձանձրացել են, շատերը իրոք կոտրված են:

Այո, բաներ կան որ էնքան խորն են հիասթափեցնում որ նույնիսկ խոսելուց ճիշտ չես համարի: Ցանկացած մարդ, երբ իր տունն այրվում է, ու չի կարողանում հանգցնի, իր կյանքը պիտի փոխվի, այլ ռիթմով պիտի ապրի, այլ արժեքներով, բայց այրվելուց հետո էլ եթե նույն վիճակով շարունակվում նման նույն իներտ ձևով, այ սա շատ վատ է, ես տեսնում եմ որ սա ե կրթական, հասարակական, մշակութական, պետական մակարդակի շատ լուրջ խնդիր է: Ու սա շատ ծանր բան է:

Ռազմական առումով ինչպե՞ս եք գնահատում ընդդիմադիր այն կարծիքներն ու հայտարարությունները, ըստ որոնց պատերազմում պարտությունը դավաճանության հետևանք էր ու որ իրենք կարող են Շուշի հետ բերել, կամ Արցախի հարց լուծել: Որովհետև զանգվածները երբեմն հավատում են, որ իրոք կարելի էր նման բաներ:

Անկեղծ ասած չեմ տիրապետում այդ ամենին: Անլուրջ եմ համարում այդ ամենը, նման խոսակցությունները: Ինֆորմացիոն մանիպուլյացիան ամենակարևոր բաներից մեկն է դարձել մեր կյանքում:

Հայաստանում ի վերջո մենք կարողանալո՞ւ ենք ունենալ մի այնպիսի նոր, այսպես կոչված երրորդ ուղի, որը Հայաստանում ազգային ուժ կդառնա ոչ թե քաղաքական կուսակցություն և ի վիճակի կլինի ՀՀ-ն դարձնել ազգային գաղափարախոսությամբ օծված երկիր:

Ինձ թվում է, որ կան նման հնարավորություններ, այո կան խմորումներ բայց մարդիկ հոգնել են քաղաքականությունից, որովհետև ընտրության ենք գնում 20 կուսակցությամբ: Մարդիկ ձանձրացել են այդ ամենից: Ու եթե լինի էդ երրորդ ուժը, պիտի բյուրեղացվի ու էնպիսի գաղափարախոսության շուրջ, որ ժողովուրդն իրոք ռեալ այլընտրանք տեսնի: Գաղտնիք չի, որ սա էլ մի տարվա բան չէ , որ գնում էինք ընտրությունների՝ մի 10 թեկնածուով, չնայած գիտեինք, որ 2 թեկնածու կա իրականում: Ու ժողովուրդը զզվել է էս ամենից: Մի օրինակ բերեմ: Ես մասնագետ չեմ, ես քաղաքագետ չեմ, բայց իմ կողմից շատ սիրելի ՀՅԴ-ն, իրենք որ ազգային դիմագիծ ունեն, ծրագիր, կամավորներ, ռազմական դեմք, ՀՀ երեք խոշոր քաղաքում ոչ մի ավագանի չունի: Հենց նախկին դաշնակցականներն են խոսում դրա մասին ի դեպ: Սա նշանակում է, որ առայժմ մեզ մոտ վիճակը ծանրանում է: Ժողովուրդը զզվել էքաղաքականությունից ու հետևանքն էլ սա է:

Ձեր կարծիքով ո՞րն է ՀՀ ամենակարևոր խնդիրը, որ անհապաղ լուծում կամ գոնե լուծման ընթացք է ենթադրում:

Իմ կարծիքով ամենակարևոր հարցը, որ դժբախատաբար կարճաժամկետ հարց չէ, մնում է կրթությունը: Մենք ասում ենք արագ արդյունք չի տալիս, բայց րոպե առաջ է պետք ամեն ինչ նորմալ ռելսերի վրա դնելու: Մի օր արդյունքն ի վերջո տալու է ու հիմա էլ պետք է րոպե առաջ լավացումը սկսի: Մեր խնդիրների լուծումը կրթության մեջ է ու մեր բոլոր դժբախտությունների գլխավոր դերը վատ կրթական համակարգն է: