Օրուելի Կրկնամիտքն ու Հայաստանյան Նորալեզուն

«Շատ լավ» բառի փոխարեն մենք չասենք «գումարածլավ», բայց չէ որ մենք հենց այս պահին հրաշալի, շատ լավ, չքնաղ, ընտիր, սքանչելի, հոյակապ և այդ իմաստներով հոմանիշներ այլևս քիչ ենք կիրառում և այդ ամենին մի բառով ասում ենք «քյութ»(cute բառից):

Արայիկ Մկրտումյան

Թայմս.3.12.83 զեկույց բբ օրվա պատվեր կրկնակիգումարածլավ մեջբերումներ չմարդիկ վերաշարադրել լրիվ վերիցվար մինչև ներկայացումը:

Լրիվ նորմալ է, որ մարդիկ վերևի երկու տողը կարդալով ոչինչ չհասկանան: Թերևս այս տողերը ծանոթ կլինեն Օրուելի «1984» հակաուտոպիստական վեպը կարդացած մարդկանց, ովքեր կհիշեն, թե ինչ սարսափելի հրաման է նշանակում այդ և թե ինչ խայտառակ դեպքերի ֆոնին է այդ ամենը տեղի ունենում: 

Անգլիացի մեծ գրող, լրագրող Ջորջ Օրուելը(իսկական անուն ազգանունը՝ Էրիկ Արթուր Բլեր) 1949թ. հրատարակված գրքում ներկայացնում է ապագայի մռայլ ու սարսափելի պատկեր: Ամբողջատիրական պետական համակարգ, ուր մարդիկ զրկված են ամեն տեսակի իրավունքներից, և երկիրը կառավարում է կուսակցությունը: Աշխարհ, որտեղ ամեն ինչ կեղծվում է մինչև անհեթեթության աստիճան, ուր մարդկանց շնչառության տատանման կամ աչքերը թարթելու արագության պատճառով մտքի ոստիկանությունը սպանում է: Մի խոսքով «1984»-ը հակաուտոպիստական գրականության լավագույն ձեռքբերումներից է:

Իսկ ի՞նչ կապ ունի Օրուելի «1984» գործը հայկական իրականությանը: Դժբախտաբար ունի և այն էլ շատ վատ առումով: Խոսքը բայց չի վերաբերում այն բանին, թե Հայաստանում սարսափելի բռնաճնշումներ են ու մենք հայտնվել ենք Օրուելի նկարագրած բռնապետության ճիրաններում: Խոսքը վերաբերում է այդ գրքում նկարագրված երկու նողկալի երևույթի՝ կրկնամտքին ու նորալեզվին:

Կրկնամիտքն այն է, երբ մարդիկ գիտակցաբար փորձում են խաբել իրենց տեսողությանը, լսողությանը, հիշողությանը…բանականությանն ընդհանրապես: Եթե կուսակցությունն ասում է, որ երկուսին գումարած երկու հավասար չէ չորսի, ապա մարդը պարտավոր է հավատալ, ավելի՜ն, պարտավոր է չորս մատի փոխարեն տեսնել երեք, հինգ, ութ: Այնքան ինչքան կցանկանա կուսակցությունը: Մարդը պարտավոր է այդ անել: Եվ ողջ սարսափն այն է, որ ոչ թե այդ պահին պիտի առերես ընդունի, բայց հոգու խորքում հասկանա, որ 2+2=4, այլ գիտակցաբար ինքն իրեն այնպես մոլորեցնի, որ հավատա, որ 2+2= այն թվին, ինչը կուզի կուսակցությունը: Մարդկանց հենց այդպես էլ կառավարում է այդ սարսափելի կուսակցությունը: Մեկ ժամ առաջվա տեղի ունեցածը մոռանում են, հավատում են ամենաանհեթեթ ստերին և նույնիսկ արդեն կարևոր էլ չէ, թե մածունը սպիտակ է, թե ոչ: Եթե կուսակցությունը հանկարծ ասում է, որ ինքն է հնարել ինքնաթիռը, ապա պիտի հավատաս: Ուրիշ ճար չկա: Եվ հավատաս գիտակցաբար, ողջ հոգով: Ոչ միայն կեղծես, այլև դառնաս այդ կեղծիքը:

Գրքում եղած հաջորդ սարսափը նորալեզուն է: Այսինքն այն անհասկանալի նախադասությունը, որը տեսաք գրառման սկզբում: Նորից կարդացեք այն: Նորալեզվով գրվածի թարգմանությունը հնալեզվով նշանակում է. «1983 թվականի դեկտեմբերիերեքի «Թայմսի» համարում տպագրված Մեծեղբոր հրամանը գոհացնող է. վկայակոչվածեն գոյություն չունեցող մարդիկ։Ամբողջությամբ վերաշարադրեք և մինչպահոց ուղարկելը ձեր տարբերակը հանձնեքղեկավարությանը»: 

Ահա թե ինչ: Բայց ինչի՞ համար է նորալեզուն: Եվ ինչո՞ւ է նման անհեթեթ շարադրանքով: Գրքում բացատրվում է, որ նորալեզուն կուսակցության կողմից հնարված խոսելու և գրելու նոր ոճն ու ձևն է: Նորալեզուն աղճատում ու ոչնչացնում է բառերը: Ոչնչացնում է ածականները, հոմանիշները, հականիշները: Իսկ ինչո՞ւ: Որպեսզի ապագայում, երբ նորալեզուն արդեն հաստատված լինի, մարդիկ խոսելու և մտածելու համար ունենան շատ փոքր, սահմանափակ քանակով բառեր: Եվ նույնիսկ այդ բառերը կունենան լրիվ ուրիշ նշանակություն: «Ազատ» բառը չի նշանակի այն «ազատ»-ը, որ հասկանում ենք այսօր, այլ կարելի կլինի ասել, որ ասենք. «Դաշտն ազատ է քարերից»: Ահա և վերջ: Կվերանան հականիշները: «Վատ» բառը կվերանա և այդ իմաստը կարտահայտվի «լավ» բառին ավելացնելով «չ» նախածանցը, այսինքն երբ ուզենք ասել «վատ», ասելու ենք «չլավ»: 

Ծիծաղելի՞ է: Ոչ, բայց չշտապենք: Եվ մի օրինակ: Այլևս չի լինի հիաշալի, շատ լավ, չքնաղ, ընտիր, սքանչելի, հոյակապ և այդ իմաստներով հոմանիշներ: Կլինի միայն «լավ» բառը: Եթե ցանկանանք ասել շատ լավ, ապա կասենք «գումարածլավ», իսկ եթե ուզենք ասել լավագույն, ապա կասենք «կրկնակիգումարածլավ»: 

Մի խոսքով նորալեզուն ոչնչացնում է բառերն ու միտքը: Ոչնչացնում այնպես, որ մարդը նույնիսկ չկարողանա որևէ արգելված բան մտածել, որովհետև վերը հիշատակված կրկնամիտքն արդեն իսկ նրան թույլ չի տա, իսկ նորալեզվում էլ պարզապես չեն լինի բառեր, մտածածն արտահայտելու համար: Ահա այսպիսի դժոխային ապագա է պատկերում Ջորջ Օրուելն իր գրքում:

Շատերը կարող են ասել, որ այդ ամենը հեքիաթ է ու որ աշխարհը երբեք չի կարող նման բան անել: Դե գուցե և «շատ լավ» բառի փոխարեն մենք չասենք «գումարածլավ», բայց չէ որ մենք հենց այս պահին հրաշալի, շատ լավ, չքնաղ, ընտիր, սքանչելի, հոյակապ և այդ իմաստներով հոմանիշներ այլևս քիչ ենք կիրառում և այդ ամենին մի բառով ասում ենք «քյութ»(cute բառից): Ոչ հայերեն է, ոչ հայաշունչ, ոչ էլ ունի տասյնակ հոմանիշներից որևէ մեկը: 

Ահա և նորալեզու, որ մենք օգտագործում ենք առանց հասկանալու: Եվ նման բազմաթիվ բառեր, որ մենք նրանց հայերեն տարբերակները թողած կիրառում ենք քյութ, քուլ և այլ անհասկանալի ու օտարածին երևույթներ: Ու մեր երիտասարդներից շատ շատերը ոչ միայն չեն կիրառում մեր լեզվի շքեղությունը, այլև արդեն չգիտեն էլ դրա մասին: Մենք հենց հիմա նեղացնում ենք մեր լեզվամտածողությունը, փոքրացնում ենք մեր մտածելու կարողությունը, մենք ոչնչացնում ենք հայերեն բառերը, մենք մեզ վերածում ենք մոդայիկ ռոբոտի, որը հպարտորեն խոսում է նորալեզվով, առանց տեղյակ լինելու, որ դրա հետևում կա աշխարհի ամենաշքեղ լեզուներից մեկը: Նայեք շուրջներդ և կտեսնեք ամեն տեղ լատին և սլավոն այբուբեններ: 10 վաճառասրահի և սրճարանի անունից 7-ը այլալեզու է, իսկ որը հայատառ է, ապա հայաշունչ չէ, օրինակ երբ հայատառ գրում են «բեյբի» կամ նման այլ այլադակություններ անում, որը քարոզվում է իբրև զարգացվածություն:

Կռահո՞ւմ ենք արդյոք, որ մեզ մոտ սարսափելի արագությամբ զարգանում է այդ նորալեզուն, որը ոչ միայն հայոց լեզվին է հարվածում, այլև հայոց մտածողությանը:

Այստեղ նորալեզվին օգնության է հասնում կրկնամիտքը: Ասացեք խնդրեմ, դուք ամեն օր քանի՞ մարդու եք հանդիպում կամ ինչ որ բան եք կարդում ու զայրանում, որ այդ մարդը բացառիկ բութ է, կամ չի հասկանում ամենապարզ կեղծիքը, կամ չի հիշում ընդամենը չորս հինգ տարի առաջ ինչ էր կատարվում և միանգամից հավատում է այն ամենին, ինչ իրեն կասեն այդ պահին: Դա էլ հո հասկանում եք: Զարմանո՞ւմ եք, որ մարդիկ կարող են հավատալ ամենահիմար բաներին, կամ չհիշել որ հենց երեկ ով ինչ ասեց: Այդ հենց ԿՐԿՆԱՄԻՏՔՆ է: Մարդիկ, ովքեր հավատում են ամենահիմար բաներին, ովքեր չեն ուզում հիշել այն ինչ պետք է, եղել է, չեն ուզում հասկանալ, չեն ուզում ընդունել, նրանք հիմար չեն, պարզապես ենթագիտակցորեն կիրառում են կրկնամիտք: 

Հաճախ մենք մեր կյանքում, մանավանդ մեր քաղաքականապես գերհագեցած առօրյայում հանդիպում ենք բազմաթիվ դեպքերի, երբ նույն բանը մեկը անում է, ուրեմն լավ և հայրենասիրական քայլ է, իսկ եթե մյուսն է անում, ապա՝ դավաճանական: Այդ երևույթը գրքում կոչվում է «բադի կռկռոց»: Նորալեզվի ու կրկնամտքի իմաստը նաև այն է, որ եթե բարեկամիդ ես ասում՝ գովեստ է, եթե թշնամուդ՝ ապա վիրավորանք:

Երբ սկսեց խոսք գնալ հայ-թուրքական սահմանի բացման կամ առևտրի մասին, հայ քաղաքական ներկայացուցիչները սկսեցին «բադի կռկռոցն» օգտագործել: Այդ ամենը հետևյալ կերպ էր հնչում. «Այսինքն դուք որ գնում Թուրքիա առևտուր եք անում, վատ չի, բայց եթե մենք ենք անում, ապա վատ է հա՞»: Կամ «դուք գնում Թուրքիա հանգստանում եք, այդ լավ է, իսկ մենք ենք գնում ապա վատ է հա՞»: Ու այդ ընթացքում մենք կորցնում ենք երևույթը հասկանալու հնարավորությունը: Կամ էլ ավելի մեծ մի բան: Նախկին-ներկա այս զզվելի կռվում նախկիններն ու ներկաները միմյանց մեղադրում են դավաճանական գործելաոճում Արցախի հարցով ու զավեշտն այն է, որ նախկիններն էլ ներկաներն էլ բանակցային գործընթացում ոչ մի հրաշքներ չեն գործել, ավելին՝ ըստ էությամբ բոլորն էլ ընդունել են, որ յոթ շրջանները այս կամ այն տարբերակով հանձնվելու է ադրբեջանցիներին, իսկ Արցախի կարգավիճակի հարցն էլ միշտ նույն ձևով է քննարկվել, բայց այդ ամենը ներկայացվել է հանրությանը որպես վիթխարի մեծություն: Ու հիմա երբ մենք աղետը ապրեցինք ամենամեծ խորությամբ, մեր նախկին-ներկա ուժերը հենց կրկնամտքով են զբաղված: Երկուսն էլ նույն բանն են արել, բայց չէ որ կա «բադի կռկռոցը», այսինքն եթե դու ես անում, ապա լավ բան ես անում, իսկ եթե դու չէ, ապա դա վատ բան է:

Դարձավ մոլլա Նասրեդինի առակը, երբ վերջինս կնոջը պատվիրում է մածուն բերել, քանի որ մածունն օգտակար է, բայց երբ կինն ասում է, որ մածուն չկա, նա պատասխանում է, որ շատ լավ է, որ չկա, քանի որ մածունը վնասակար է: Այնուհետև բացատրում է, ասելով, որ եթե կա, ուրեմն լավ բան է, իսկ եթե ոչ՝ ապա վատ:

Եվ իհարկե Օրուելի գրքում կան նաև պրոլներ, այսինքն պրոլետարիատներ՝ հասարակ բնակչությունը, նրանք քաղաքականությամբ չեն զբաղվում և կուսակցականներ չեն: Նրանք կազմում են Օվկիանիա հսկայական պետության ազգաբնակչության մոտ 80 տոկոսը և ցանկացած պահի կարող են վերացնել այդ ողջ աղետը, բայց չեն անում, որովհետև զբաղված են ֆուտբոլով, գարեջրով, թղթախաղով, մանր-մունր վեճերով ու վերջ: Նրանք գաղափարապես սնանկ են և երբեք ոչ մի կարևոր բանի համար չեն գոռում, բայց պատրաստ են իրար սպանել մի ժանգոտ կաթսայի կամ երկու դոլարի համար:

Ոչինչ չի՞ հիշեցնում: Իրո՞ք ոչինչ չի հիշեցնում:

Ինչքան էլ որ դառն է վիճակը, պետք է խոստովանել, որ Օրուելի գաղափարազուրկ պրոլները, միտքն ու հոգին սպանող նորալեզուն և բանականությունը շղթայող կրկնամիտքը Հայաստանում ողջ շքեղությամբ արտահայտված է: Եվ մենք գուցե չենք էլ պայքարում արդեն այդ ամենի դեմ, որովհետև մոռացել ենք այդ ամենը բնորոշ բառերը, որովհետև մերը «բադի կռկռոցն է», տիկ-տոկի կիսաէրոտիկան, ֆուտբոլը, խաղամոլությունը, երկու կոպեկով ծախվելը, բայց մենք դա չենք էլ կարող համեմատել ու լավ-վատ անել, քանի որ արդեն չենք հասկանում լավի ու վատի տարբերություններն ամենակարևոր հարցերում, քանի որ դժբախտաբար մենք խոսում ենք նորալեզվով, ունենք կրկնամիտք ու արդեն սիրում ենք «Մեծ Եղբորը»: Եվ ամեն ինչ արդեն «գումարածլավ է» մեր տեղական հակաուտոպիայում: