(մատ 2-րդ)
Տարածաշրջանային ուժերը, ներառյալ Իրանը և Հնդկաստանը, կարող են կարևոր դեր խաղալ՝ համոզելով Ռուսաստանին զերծ պահել Ադրբեջանին «Զանգեզուրի միջանցքը» ռազմական ճանապարհով զավթելուց և փոխարենը ձգտել այս հոդվածում նշված խաղաղ այլընտրանքին: Ռուսաստանը, իր հերթին, կարող է համոզել Թուրքիային աջակցել խաղաղ տարբերակին, որը կմիավորի Ադրբեջանի մայրցամաքային մասը նրա Նախիջևանի էքսկլավի, Թուրքիայի և այլ տարածքների հետ:
Հրայր Բալյան
Բացի այդ, Հայաստանը և Ադրբեջանը պետք է համաձայնեն մաքսային, սահմանային անվտանգության և ստուգումների վերաբերյալ, եթե այդպիսիք լինեն: Հարկավոր է նաև հաշվի առնել փոխադարձ իրավունքները՝ Ադրբեջանով ճանապարհորդելու համար: Համաձայնագիրը պետք է նաև պաշտպանություն ապահովի Հայաստանի նկատմամբ ցանկացած տարածքային պահանջներից:
Անցյալ ամիս Իրանի արտգործնախարար Աբաս Արաղչին զգուշացրեց Ռուսաստանին և Ադրբեջանին, որ Հայաստանի հարավով ցանկացած միջանցք չպետք է արգելափակի Հայաստանի և Իրանի սահմանը. «Մեր հարևանների տարածքային ամբողջականությունը կամ սահմանների վերանախագծումը մեզ համար լիովին անընդունելի է և կարմիր գիծ է Իրանի համար»:
Առաջարկը ավելի գրավիչ դարձնելու համար, Հայաստանը կարող է քննարկել համատեղ հայ-ադրբեջանական և միջազգային հանրության կողմից ֆինանսավորվող ենթակառուցվածքների զարգացման ծրագիր, որը ներառում է երկաթուղի, մայրուղի, կամուրջներ և թունելներ, և կծառայի երկու երկրների շահերին՝ խթանելով տարածաշրջանային ինտեգրումը: Ադրբեջանը արդեն սկսել է իր սահմանին երկաթուղու և մայրուղու ենթակառուցվածքների զարգացումը՝ կապված Հայաստանի հարավով անցնող «տնտեսական և տրանսպորտային կապերի» հետ, որոնց մասին դեռ պետք է համաձայնություն ձեռք բերվի:
Հայաստանը և Ադրբեջանը կարող են նաև քննարկել որոշ սահմանային տարածքների ապառազմականացումը, որոնք կապված են միջանցքի ենթակառուցվածքային զարգացման հետ՝ հիմնվելով փոխադարձության և անվտանգության երաշխիքների վրա, ինչը կստեղծի բուֆերային գոտի և կնվազեցնի ապագա ռազմական բախումների ռիսկը: Միջանցքով ռազմական անձնակազմի և տեխնիկայի անցնելու թույլտվությունը նույնպես պետք է լինի բանակցությունների մաս:
Հակամարտող հռետորաբանության թուլացումը վստահություն կառուցելու համար կարող է լինել միջանցքի վերաբերյալ համաձայնագրի բանակցությունների մաս, ներառյալ այժմ Բաքվում պահվող 23 հայ ռազմագերիների ազատ արձակումը: Սահմանների սահմանազատումն ու սահմանագծումը, ինչպես նաև ուժի սպառնալիքի կամ կիրառման հրաժարվելը Ադրբեջանի կողմից պետք է ներառվեն ցանկացած միջանցքային համաձայնագրում:
Տարածաշրջանային ուժերը, ներառյալ Իրանը և Հնդկաստանը, կարող են կարևոր դեր խաղալ՝ համոզելով Ռուսաստանին զերծ պահել Ադրբեջանին «Զանգեզուրի միջանցքը» ռազմական ճանապարհով զավթելուց և փոխարենը ձգտել այս հոդվածում նշված խաղաղ այլընտրանքին: Ռուսաստանը, իր հերթին, կարող է համոզել Թուրքիային աջակցել խաղաղ տարբերակին, որը կմիավորի Ադրբեջանի մայրցամաքային մասը նրա Նախիջևանի էքսկլավի, Թուրքիայի և այլ տարածքների հետ:
Հզոր, համակարգված ուղերձ ԱՄՆ-ից և Եվրոպայից Ադրբեջանին կարող է մեծ նշանակություն ունենալ՝ ցույց տալով, որ ուժի սպառնալիքն ու կիրառումը անընդունելի են, և որ ցանկացած տնտեսական ու տրանսպորտային կապի համաձայնություն պետք է խաղաղ ճանապարհով բանակցվի և հարգի Հայաստանի ինքնիշխանությունն ու տարածքային ամբողջականությունը: Պատժամիջոցները պետք է դրվեն քննարկման սեղանին, եթե Ադրբեջանը սրի լարվածությունը կամ կրկին սպառնա ուժի կիրառմամբ:
ԱՄՆ-ը և ԵՄ-ն կարող են ակտիվ դեր ունենալ խաղաղության գործընթացում՝ տրամադրելով չեզոք հարթակ բանակցությունների համար և ապահովելով, որ համաձայնագիրը իրականացվի բարի կամքով: ԱՄՆ-ը և Եվրոպան պետք է զգույշ լինեն, որպեսզի չխաթարեն Ռուսաստանի և Իրանի աջակցությունը Ադրբեջանի միջանցքային պահանջի խաղաղ լուծման համաձայնագրին: Առանց Իրանի և Ռուսաստանի մասնակցության, «Զանգեզուրի միջանցքի» շուրջ ընթացող հռետորաբանությունը, ամենայն հավանականությամբ, կհանգեցնի Ադրբեջանի նոր ագրեսիայի Հայաստանի դեմ:
Կարևոր է, որ Հայաստանը գործի կանխարգելիչ՝ Հարավային Կովկասում նոր պատերազմը կանխելու համար: Տարածաշրջանի և միջազգային դերակատարները կարող են կարևոր դեր ստանձնել նոր ճգնաժամը կանխելու և խաղաղ լուծումը խթանելու գործում՝ օգտագործելով դիվանագիտական ճնշում, տնտեսական խթաններ և պատժամիջոցներ, ինչպես նաև անվտանգության երաշխիքներ: Հայաստանը, պահպանելով իր ինքնիշխանությունը, կարող է առաջարկել խելամտորեն մշակված փոխզիջումներ՝ ստեղծելով շահավետ ելք բոլորի համար։
Աղբյուրը՝ կայքից։
Թարգմանեց՝
Արայիկ Մկրտումյանը
Հրայր Բալյանը 1960-ականների վերջերին երիտասարդ կառկարուն դեմքերից էր Լիբանանի ՀՅԴ Զավարյան Ուսանողական Միությունում։ Նախքան Քաղաղաքացիական Պատերազմը հաստավել է ԱՄՆ Ատալանտա նահանգում, ուր և ապրում է մինչև այսօր ու մերթ ընդ մերթ այցելում է Հայաստան՝ մոտից հետևելով տարածաշրջանի իրադարձություններին։ Մինչև Հայաստանի վերանկախացման առաջին տարիները եղել է Հրայր Մարուխյանի ամենամոտ ու գործունյա երիտասարդներից մեկը(խմբ)։