Արցախյան Շարժման Ինքնասպանությունը

1998-2008-ին Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխանության ու բանակի թուլացումը, անվտանգությունը, տնտեսությունը, հնարավոր ամեն ինչ ՌԴ-ին հանձնելու քաղաքականությունը՝ խաղաղության դիմաց, դե ֆակտո ղարաբաղյան շարժման հոգեհանգիստն էր:

Անահիտ Ադամյան

Արցախյան շարժման ավարտի մասին վարչապետ Փաշինյանի հայտարարությունը կրկին փոթորիկ բարձրացրեց հասարակական-քաղաքական դաշտում։ Ընդդիմադիրները և շատ շարքային քաղաքացիներ վարչապետի խոսքերից դժգոհ մնացին, հատկապես ընդդիմությունը՝ համարելով, որ Արցախյան շարժման ավարտը հայտարարելը հերթական դավաճանությունն է Արցախի, պայքարի ու նրա մասնակիցների նկատմամբ։ «Հանրապետություն» կուսակցության խորհրդի անդամ Անահիտ Ադամյանը, արձագանքելով այդ ամենին իր ֆեյսբուքյան էջում անդրադարձավ Շարժման, դրա ընթացքի ու ավարտի մասին զրույցներին։ Տիկին Ադմայանն իր գրառմամբ հաստատեց, որ Շարժումն ավարտվել է, բայց ավարտվել է ոչ թե այն պատճառով, որ քաղաքական ասյօրվա ղեկավարությունը դավաճան է, այլ ներկայացրեց «տասը կրակոց», ճակատագրական սխալ ու անփություն, որ արվել է Շարժման ուղղությամբ՝ նպաստելով, որ Շարժումը ոչ միայն ձախողվի, այլև խեղդվի հետագա անարդյունավետության ու դիմադրության անընկալունակության հետևանքով։

Ըստ էության, Շարժման ավարտի մասին պետք է ունենալ նաև Նապոլեոնյան արձագանք։ Այսինքն, երբ Բոնապարտն իր ժամանակին հայտարարեց, որ «հեղափոխությունն ավարտվել է», ցանկացավ ընդգծել, որ այժմ արդեն այդ հեղափոխության բերած արժեքները և պտուղները քաղելու և իրացնելու ժամանակն է։ Բայց, եթե Բոնապարտը ավելի հանգիստ կարող էր խոսել «հեղափոխությունն ավարտելու» մասին, քանի որ Ֆրանսիան հեղափոխության ավարտից հետո դարձավ տասնապատիկ ավելի ուժեղ, ապա Հայաստանը Շարժման մեկնարկից ու ընթացքից որոշ ժամանակ անց ընկավ զարհուրելի ձախողումների մեջ՝ նպաստելով Շարժման ինքնաոչնչացմանը։

Այսօր, ասելով Շարժումն  ավարտվել է, թերևս պետք է ընդունել համահայկական ձախողումն այս հարցի վերաբերյալ և ոչ թե ուրանալ Շարժումն ու պայքարը, այլ հասկանալ այն պատճառները, որ հանգեցրին Շարժման պարտվողական ավարտին(որովհետև կարելի էր այն ավարտել հաղթանակով), քանի որ այս պահին մենք կարիք ունենք ոչ միայն լիովին հասկանալու մեզ հետ տեղի ունեցածը, այլև տեղի ունեցողը։ Ուզենք, թե ոչ, անհատապես դավաճան հռչակենք ՀՀ ոչ առաջնորդիներից որևէ մեկին կամ բոլորին, մնում է այն փաստը, որ հայ ժողովուրդը ձախողել է։ Ձախողել է քաղաքական, տնտեսական, ռազմական, գաղափարական առումով։ Ձախողել է այնպես, որ Շարժման սկզբում գոյություն ունեցած իրական «Միացում» գաղափարը աննկատ մի կողմ է դրվել ու դարձել լրիվ ուրիշ բան։ Մենք հավանաբար չենք էլ նկատել, թե ինչպես է Շարժումը ընթացքի ժամանակ հափշտակվել, վերաձևակերպվել որպես Արցախի անկախություն կամ ստատուս քվոյի անկայունություն, չենք նկատել, թե ինչպես է Շարժման հետևանքով ազատագրված Արցախը դարձել աշխարհաքաղաքական շահարկումների և ներքին մանր, գրպանային շահերի արդարացման առարկա։ Մենք ձախողել ենք Շարժումը և այս այսօր ավարտված է։ Բայց ավարտված, չի նշանակում մոռացված կամ ուրացված։ Ընդհակառակը, Շարժումը նախ ծագել է որպես գաղափար և ապա իրացվել ու հաղթել։ Մեր պարտքն է հասկանալ հաղթանակը ու դրան հաջորդող այս սխալները,  որը որպես հանրություն արել ենք։ Եթե նույնիսկ ՀՀ առաջնորդները դավաճանել են, եղել են գործակալ, ապա հանրությունը, որ ստեղծեց ու կերտեց Շարժումը պիտի բնազդով զգար, որ ինչ որ բան այն չէ, որ Հայաստանը շեղվել է իր ուղուց, որ «Միացումը» դարձել է տարանջատող գործիք մեր ու օտարերկրյա բորենիների ձեռքում, որ Շարժումը ինքնասպան է լինում մեր աչքի առաջ։

Այսօր Շարժումը ավարտված է, որովհետև մենք այն դանդաղ ավարտեցինք անցնող տասնամյակների ընթացքում՝ այդպես էլ ուշքի չգալով ու չհասսկանալով ունեցած հաղթանակի նշանակությունը և ապագայում սպասվող պարտության պատճառները։ Ապագա, որը կարելի էր փոխել։ Բայց այսօր մենք ունենք այն, ինչ ունենք և Արցախի ու Հայաստանի ապագային վերաբերող ցանկացած ծրագիր պետք է լինի այնքան կատարյալ, ինչքան Շարժումն էր իր սկզբում՝ նոր ու իրական հաղթանակ տանելու և այն պահելու համար։

Մեր Ուղին

Անահիտ Ադամյանի գրառումը՝

Պատմությունը երբեք չի ավարտվում մեր ոտնահետքերով… …88-ականների սերնդից չկա մեկը, ում համար սակրալ չլինի Ազատության հրապարակը, ով երբևէ կմոռանա շեփորի սարսուռն ու այն միասնական շնչառությունը, որով շնչում էր ու ապրում էր ԱԶԱՏՈՒԹՅԱՆ ՄԵՐ ՀՐԱՊԱՐԱԿԸ: Եվ, այնուամենայնիվ, ղարաբաղյան շարժումն ԱՎԱՐՏՎԵԼ Է: 

1.Ղարաբաղյան շարժման վրա առաջին կրակոցը 1994-ին հրադադար, ոչ թե կապիտուլյացիայի ակտ ստորագրելն էր՝ ակնհայտորեն Ռուսաստանի պահանջով: 

2. Երկրորդ կրակոցը Լևոն Տեր-Պետրոսյանի կամքով ԼՂՀ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանին ՀՀ վարչապետ  նշանակելն էր՝ չի բացառվում դարձյալ Ռուսաստանի թելադրանքով: 

3.Ամենադիպուկ կրակոցը 1989-ի դեկտեմբերի 1-ի ՀԽՍՀ Գերագույն խորհրդի և ԼՂ ազգային խորհրդի՝ ՀԽՍՀ-ի ԼՂ-ի վերամիավորման որոշումը չկատարելն էր: Պատերազմ, միևնույն է, եղավ: Պատերազմում հաղթելուց հետո որոշման չկատարումը առայսօր բացատրություն չունի… Թեպետ բանակցությունների ողջ պատմությունը հստակ հասցեատեր ուրվագծում է… 

4.1999-ի հոկտեմբերի 27-ը կրակոց էր ոչ միայն Հայաստանի, այլև Լեռնային Ղարաբաղի ու ղարաբաղյան շարժման վրա՝ հարցի լուծման տեսակետից… 

5.Սպանիչ կրակոց էր Լեռնային Ղարաբաղը բանակցություններից դուրս բերելու Ռոբերտ Քոչարյանի որոշումը:

6.1998-2008-ին Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխանության ու բանակի թուլացումը, անվտանգությունը, տնտեսությունը, հնարավոր ամեն ինչ ՌԴ-ին հանձնելու քաղաքականությունը՝ խաղաղության դիմաց, դե ֆակտո ղարաբաղյան շարժման հոգեհանգիստն էր: 

7.Ստատուս քվոյի հավերժությանը հավատալը, աշխարհաքաղաքական զարգացումները անտեսելը, Ադրբեջանի սպառազինման ու տնտեսական զարգացման հաշվին տարածաշրջանում ուժերի հավասարակշռության փոփոխությունը ի վնաս Հայաստանի չարձանագրելը ու վիճակը փոխելու քայլեր չձեռնարկելը արդեն ղարաբաղյան շարժման հուղարկավորությունն էր, որի վերջին հարվածը 2013-ի սեպտեմբերի 3-ին ԵՄ ասոցացման համաձայնագրից հրաժարվելով՝ Մաքսային միություն մտնելու Սերժ Սարգսյանի որոշումն էր՝ իբր հանուն անվտանգության ու Ղարաբաղում պատերազմ չլինելու: Պատասխանը 2016-ի քառօրյան էր: Նկատի ունեցեք, որ ԵՄ-Ադրբեջան ասոցացման համաձայնագիրը՝ տնտեսական հատվածի համաձայնեցումից հետո չէր ստորագրվում, որովհետև ԵՄ-ն չէր ճանաչում Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը… 

8.2020-ի պատերազմն ու 2023-ի Լեռնային Ղարաբաղի հայաթափումը արդեն աֆտերշոկեր էին քաղաքական երկրաշարժի, որ սկսվել էր 1999-ից… 

9.Հայաստանը կորցրեց զարգացման հնարավորությունների լավագույն 20 տարիները՝ սխալ որոշում կայացնելով՝ ապավինելով միմիայն մեկ երկրի պաշտպանությանը: ՀԱՊԿ-ով, ԵԱՏՄ-ով չկաշկանդված Ադրբեջանի համար այդ 20 տարիները ՆԱՏՕ-ի, ԵՄ-ի, ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունների զարգացման, հետևաբար՝ քաղաքական կշռի ու գլխավորը՝ տնտեսության զարգացման, բանակի որակական փոփոխության ու հզորացման ժամանակ էին՝ ունենալով Թուրքիայի պես դաշնակից, մինչդեռ Հայաստանի դաշնակիցը վաղուց արդեն Թուրքիայի ու Ադրբեջանի հետ շահերի համընկնումով՝ փոխել էր քաղաքականությունը: Եվ դա չտեսնելու տալու գինը ոչ միայն ղարաբաղյան շարժումը, Ղարաբաղը ու Հայաստանը կրակի տակ դնել էր: 

10.Ղարաբաղյան շարժման վախճանն արձանագրել հուզական դաշտում անհնար է, իրական գետնի վրա՝ փաստ: 

Հ.Գ. Նշանակու՞մ է, որ պատմությունն ավարտվեց: Բացարձակապես ոչ՝ ղարաբաղյան շարժումը վերջացել է, ի՞նչ է խանգարում արցախյան շարժմանը՝ բոլոր սխալները հաշվի առնելով, ստեղծված վիճակի զարգացումները գնահատելով, Հայաստանի Հանրապետությունը առանցք ունենալով՝ իր դիմադրունակությամբ, ինքնիշխանության հզորացմամբ, տնտեսության զարգացմամբ ու բանակի՝ 6-րդ սերնդի պատերազմներին բնորոշ ռազմարվեստով և զինատեսակներով ապահովելով: Ղարաբաղյան շարժման ինքնասպանության գլխավոր պատճառը փաստն էր, որ երկու պետությունների համար առանցքում միշտ Ղարաբաղն էր, մինչդեռ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ պետք է լիներ… Պատմությունը երբեք չի ավարտվում մեր ոտնահետքերով… Ֆուկույաման վկա՝ պատմությունը վախճան չունի…

Աղբյուրը՝ Facebook