Սփյուռքի համայնքների կարիքները հոգալու և անխուսափելիորեն սպասվող վատագույնին նախապատրաստելու փոխարեն ուշադրությունը և ռեսուրսներն ուղղվեցին և շեղվեցին դեպի նոր ազատ, անկախ և ժողովրդավարական Հայաստանի կառավարում՝ Սփյուռքն անտեսելով։
Վահե Աբելյան
Մեկ շաբաթ առաջ թարգմանեցի Լևոն Շառոյանի՝ ֆեյսբուքյան իր էջում դրված գրառումը, որը վերնագրել էր «Ամեն ինչ ավարտված է». Բայց ես նախընտրեցի թարգմանությունս վերնագրել այսպես. (տես ստորև նշված հղումը):
Ես որոշեցի փոխել Լևոն Շառոյանի գրառման վերնագիրը, որովհետև հիշեցի «The Five Fingers» խմբի հայտնի «Հայորդիք» երգը:
Ըստ Նաիրի բառարանի՝ հայորդիք նշանակում է հայի որդիներ կամ ի ծնե հայ։ Թեև խստորեն դա սեռային է, բայց մենք գիտենք, որ հայոց լեզուն արական և իգական սեռի համար տարբեր արտասանություններ չունի։ «Հայորդիք»-ը կարող է թարգմանվել որպես «հայերի զավակներ» կամ «հայերի որդիներ և դուստրեր»։ Կարծում եմ, դա այն էր, ինչ նկատի ուներ «The Five Fingers» խումբը, երբ ի եկան 1960-ականների վերջին կամ 1970-ականների սկզբին իրենց հեղինակային «Hyortik» երգով:
Five Fingers band-ը կազմված է մի խումբ տաղանդավոր հայ երաժիշտներից։ Խմբի անդամներից Ստեփան Ֆրունջյանին համարում եմ բարի կամքի դեսպան, ով Ռասինից՝ Վիսկոնսին, որտեղ նա նաև ծառայում է Հայ Առաքելական Եկեղեցուն որպես վարդապետ, շարունակում է կիսվել իր անսահման երաժշտական տաղանդով Facebook-ում։
Ես ավելի շատ ծանոթացա Five Fingers խմբի մասին, երբ թարգմանեցի Պողոս Շահմելիքյանի հուշերը խմբի և հայկական էստրադայի մասին, որը հանկարծակի հայտնվեց հայկական ասպարեզում 1960-ականների վերջին: Խմբի անդամ էր նաև Պողոս Շահմելիքյանը։ Նրանք, ովքեր հետաքրքրված են խմբի և դարաշրջանի մասին ավելի շատ տեղեկանալու համար, կարող են կարդալ գրքի իմ ներածականը, որը ես թարգմանել եմ իմ զարմիկ, բժշկության դոկտոր Ջեք Չելեբյանի օգնությամբ: Ստորև կտեղադրեմ նաև այդ բլոգի հղումը։
Հայորդիքի տեքստի առաջին նախադասությունը վերաբերում է «հեռու ապրող հայերի որդիներին ու դուստրերին»։ Երգը նրանց հորդորում է չմոռանալ հայերենը, խոսել նրանով։ Այն փառաբանում էր նրանց, որ չձուլվեն, և իրենց հերթին հայոց պատմությունը սովորեցնեն իրենց երեխաներին, որպեսզի նրանց երեխաները նույնպես իմանան «արժէքը հայերուն» (հայերի արժեքը):
Ովքե՞ր էին հեռու ապրող հայերի զավակները։ Հեռու որտեղի՞ց։
Հիմա դժվար է ըմբռնել, որ այդ ուղերձը «հեռու», այսինքն՝ արևմուտքում ապրող հայ երիտասարդության համար էր, արևմուտքի հայկական իմաստով (Եվրոպա, Ամերիկա,…): Հնարավոր է նաև, որ հիմա դժվար է հասկանալ, որ նրանք նկատի ունեն իրենց հասակակից հայերին, ովքեր ապրում էին Մերձավոր Արևելքի հայ համայնքից հեռու, հատկապես Լիբանանում և Սիրիայում, որոնք համարվում էին սփյուռքահայ մշակույթի բնօրրանը: Այս համայնքներից հեռու ապրելը վտանգ էր ներկայացնում հայկական ինքնությունը կորցնելու առումով։ Ազատ անկախ և ժողովրդավարական Հայաստանի գաղափարը նրանց, ինչպես և Սփյուռքի մնացյալ հատվածի նույնիսկ ամենախելագար երևակայության մեջ չկար, մի բան, որը կարող էր հայտնվել քառորդ դար անց: Սփյուռքում Լիբանանի հայերն ապրել են մշակութային ջրարջի նման (ջրարջը մշակութային և առասպելական նշանակություն ունի տարբեր հասարակություններում՝ հաճախ մարմնավորելով մի շարք խորհրդանշական իմաստներ: Որոշ բնիկ Ամերիկյան մշակույթներում ջրարջը դիտվում է որպես հետաքրքրասիրության, հարմարվողականության և հնարամտության խորհրդանիշ, բնութագրեր, որոնք մեծ հարգանք են վայելում և հիանում․ խմբ․), որը մեր պատմության տարբեր ժամանակներում ապրել են Կոստանդնուպոլսի, Թիֆլիսի հայերը: Լիբանանի, Սիրիայի և որոշ չափով Մերձավոր Արևելքի երկրների հայ համայնքները մշակութային առումով ապահով էին և ապահով՝ հավերժացնելու հայկական մշակույթը և այն ՄԵԾ ԵՐԱԶԸ, որի օրինակն էր Վիլսոնյան Հայաստանը: Մտահոգությունը «հեռու» ապրող հայերի համար էր։
Five fingers խմբի անդամները ծնվել և մեծացել են այդ իսկական Հայաստանում, որը Լիբանանի հայ համայնքն էր։ Նրանք որպես հայ իրենց ապահով և անվտանգ էին զգում: Այդ հեռավոր երկրներում նրանց եղբայրների ու քույրերի «հայկականության» վիճակն է, որ զբաղեցրել ու մտահոգել է նրանց, բորբոքել նրանց պատանեկան երևակայությունը։ Հենց նրանց համար են նրանք հորինել իրենց հեղինակային երգը՝ Hyortik-ը։
Բայց նրանք չգիտեին, որ մի քանի տասնամյակ հետո Հայաստանը անկախանալու է, մինչդեռ քաղաքական սեյսմիկ իրադարձություններ ապրող Լիբանանի և Սիրիայի համայնքները կգան այն վիճակին, որը կստիպի Լևոն Շառոյանին վերնագրել իր գրառումը՝ «Ամեն ինչ ավարտված է»։
Որոշ առումով տատանվելուց հետո ես որոշեցի կիսվել հետևյալով, որպեսզի ավարտեմ իմ մտորումները Five Fingers խմբի երբեմնի հայտնի երգի մասին: Սփյուռքում գտնվողները, ովքեր ասելիք ունեն, թե Հայաստանի Հանրապետության ընտրված կառավարությունը ինչպես պետք է լավագույնս կառավարի Հայաստանը, կամ Հայաստանի քաղաքացիները բավականաչափ հայրենասեր են, թե ոչ, կամ իշխանությունները արդարադատություն են իրականացնում հայոց պատմության դասավանդման հարցում կամ Հայաստանի պատմությունը, իրենց առաջնահերթությունները վերափոխեցին. Սփյուռքի մեր բակերը բարեկարգելու փոխարեն Սփյուռքի ղեկավարությունը ծախսեց իր ռեսուրսները՝ դիմելով քաղաքական խոսք ունենալուն, թե ինչպես պետք է Հայաստանի քաղաքացիները հոգ տանեն իրենց բակի մասին, Սփյուռքի սեփական բակը ղեկավարելու փոխարեն: Հասկանալի է, որ սա փոխաբերական իմաստ է կրում։
Ճիշտ է, քաղաքական իրադարձությունները ցնցեցին Մերձավոր Արևելքի սոցիալական հիմքը և դրանով իսկ սասանեցին Սիրիայի և Լիբանանի հայ համայնքների հիմքերը: Բայց Սփյուռքի համայնքների կարիքները հոգալու և անխուսափելիորեն սպասվող վատագույնին նախապատրաստելու փոխարեն ուշադրությունը և ռեսուրսներն ուղղվեցին և շեղվեցին դեպի նոր ազատ, անկախ և ժողովրդավարական Հայաստանի կառավարում՝ Սփյուռքն անտեսելով։ Առաջնահերթությունների այս փոփոխությունը մեծապես նպաստեց Սիրիայի և Լիբանանի հայ համայնքները ներկայիս ողբալի վիճակին բերելուն: Ինչպես ցանկացած այլ դեպքում, այս պարագայում ևս կան մարդիկ, ովքեր ավելի շատ են պատասխանատու, քան մյուսները՝ Հայկական Սփյուռքի երբեմնի բնօրրանների՝ Լիբանանի և Սիրիայի հայ համայնքների աղքատության ներկա վիճակի համար՝ ինչպես աղքատության հետևանքով, այնպես էլ մշակութային առումով:
Quo vadis(Հո՞ երթաք), սփյուռքահայե՛ր։
Եվ իրոք Հայորդիք, ամեն ինչ ավարտվե՞լ է, և և մենք վերջացե՞լ ենք Սփյուռքի համար:
Ծանոթագրություններ՝
- Hyortik, is everything over, are we done for? – 1/2: http://vhapelian.blogspot.com/2024/08/hyortik-is-everything-over-are-we-done_11.html
- Dawn of Armenian Pop Music: http://vhapelian.blogspot.com/2021/04/dawn-of-armenian-pop-music-primary.html
Vahe H. Apelian
Աղբյուրը՝ Blogspot.com կայքից։